میانه شرقی‌ترین شهر در بین مراکز شهرستان‌های استان آذربایجان شرقی و مرکز اداری شهرستان میانه است. این شهر در جنوب‌شرق استان قرار دارد و به واسطهٔ اینکه سال‌ها تنها راه ارتباطی منطقهٔ از طریق زنجان به بدنهٔ اصلی کشور از طریق درهٔ قافلانکوه بوده، به عنوان دروازهٔ آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. جمعیت این شهر بالغ بر ۹۸٬۹۷۳ نفر بوده (سال ۱۳۹۵ خورشیدی) و پنجمین شهر پرجمعیت استان پس از تبریز، مراغه، مرند و اهر به‌شمار می‌رود.
ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۱۰۰ متر است و مهم‌ترین و معروف‌ترین محصول کشاورزی آن، سورگوم جارویی است که برای تهیهٔ جاروی سنتی، نیزه‌دان برای ماکیان علوفه برای دام مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دیگر محصولات کشاورزی میانه میتوان به گندم، برنج، هندوانه، سیب صادراتی، گوجه‌فرنگی و خیار اشاره نمود که در شهرهای مختلف ایران توزیع می‌شود. در سال ۱۳۹۳ خورشیدی، شهرستان میانه رتبه نخست تولید گندم و برنج و گوشت را در استان آذربایجان شرقی کسب کرد.
سوغات میانه شامل خوراکی‌ها و صنایع دستی سنتی می‌شود که سالیان درازی است در میانه تولید می‌شود. این سوغاتی‌های خوشمزه شامل ایشلی فطیر، کمبوزه، سیب، برنج، لبنیات، عسل، گیاهان دارویی و … است. اما اگر به دنبال صنایع دستی و سنتی این شهرستان هستید؛ جارو، گلیم و قالی‌های میانه را فراموش نکنید.
میانه در طول تاریخ در بین سلسله‌های مختلفی مانند ماد، هخامنشیان، آتروپاتن دست به دست گشته و در برهه‌ای از زمان سرزمین قوم ساگارتی بوده‌است. در کتاب تاریخ ماد (کتاب) نوشته ایگور دیاکونوف آمده‌است: در بخش شمال شرقی دره رود قزل‌اوزن رودکی که از کوهستان سهند سرازی می‌شود و شهر کنونی میانه بر کرانه آن قرار دارد به قزل اوزن می‌ریزد. دره این رودک و جویبارهایی که بدان می‌ریزند در دوران باستان ناحیه زیکرتو را تشکیل می‌داد. قزل‌اوزن بالاتر از محل تلاقی رودک مزبور از جنوب به شمال جاری است. بخش علیای آن را قافلانکوه (گیزیل بوندا در قدیم) از ناحیه دریاچه ارومیه (ماننا) جدا می‌کند. آشوریان بیشتر این بخش قزل اوزن را ماد (مادای) می‌خواندند.
وجود کتیبه‌های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه‌های سفالین در شهر میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره‌های پیش از تشکیل دولت ماد می‌رساند. در پی حفاریهایی که در سال ۱۳۵۲ شمسی در یکی از قریه‌های اطراف میانه به‌نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان‌شناسی وقت به موزه باستان‌شناسی تبریز منتقل گردید.
استانداری آذربایجان شرقی نیز دربارهٔ وجه تسمیه این شهر به «میانه» می‌افزاید «در کتاب‌های تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان نام این شهرستان را میانج ثبت کرده‌اند. چون این شهرستان به نوشته برخی، پیش از میلاد مسیح در خط مرزی دو سرزمین ماد و پارت قرار گرفته بود و هم‌اکنون نیز در وسط مراغه و تبریز قرار دارد و مانند زاویه یک مثلث در میان آنها جای گرفته‌است یا اینکه چون بین دو شهر زنجان و تبریز واقع گردیده این نام را انتخاب کرده‌اند. با این حال شهرستان میانه در قرن‌های هفتم و هشتم هجری علاوه بر میانج نام دیگری چون گرمرود داشته و در برخی از کتاب‌های آن زمان برای شناسایی آن از هر دو نام (گرمرود و میانه) استفاده شده‌است.»
کتاب فتوح البلدان احمدبن یحیی بلاذری از مشارکت جنگجویان این شهر در سپاه گردآمده توسط مرزبان اردبیل در مقابل حمله حذیفه بن یمان یاد کرده‌است. پس از چند روز نبرد شدید بین طرفین سرانجام مرزبان با حذیفه ازسوی همه مردم آذربایجان صلح کرد بر این قرار که هشتصد هزار درهم ادا کند و کسی کشته نشود و به بردگی برده نشود و آتشکده یی ویران نگردد و متعرض کردان بلاسجان و سبلان و ساترودان نشوند و به ویژه مردم شیز از رقصیدن در عیدهای خود و انجام مراسمی که به جا می‌آورند ممنوع نگردند. در کتاب البلدان یعقوبی و کتاب المسالک و الممالک نوشته ابن خردادبه از این شهر با نام میانج ذکر شده‌است. کتاب صوره الارض نوشته ابن حوقل در مورد آبادی و عمران و کشاورزی این سامان اشاره کرده و آن را هم طراز شهرهای خونج و داخرقان و خوی و سلماس و مرند و تبریز و برزند و ورثان و موقان و بیلغان و باجروان ذکر کرده‌است.
حمدالله مستوفی که پس از حمله مغول از این شهر بازدید کرده‌است در کتاب نزهةالقلوب آورده‌است: میانج شهری بوده‌است و اکنون به قدر دیهی مانده و چند موضع از توابع اوست و هوای گرم دارد و عفن و درو پشه بسیار بود؛ و گرمرود ولایتی است در او صد پاره دیه بود هوایش خوشتر از میانج بود. حاصلشان غله و پنبه و انگور و میوه و برنج و دیگر حبوبات باشد. آبش از آن کوه‌ها جاریست و فضلابش در سفیدرود ریزد؛ و مردمش سفید چهره و ترک اخلاق‌اند. حقوق دیوانیش بیست و پنج هزار و هفتصد دینار است. نوشته‌اند، گاهی شاه عباس صفوی در سفرهایش دستور می‌داد ضیافتی برپا کنند و زنان بی روبنده در ضیافتش شرکت کنند، یکبار در روستایی چنین ضیافتی برپا داشت، زنان و دختران با سر برهنه ناچار در آن مهمانی شرکت جستند. در میان مهمانان مؤنث، دختری زیبا بود که نه دستی در سفره می‌برد نه چیزی می‌خورد و نه چیزی می‌آشامید، و نه به کسی می‌نگریست. در تمام مدت مهمانی سر به زیر داشت و خاموش بود، شاه متوجه حالت او شد به سویش رفن و یکی از دستانش را زیر چانه او زدو سرش را بالا آورد و پرسید: _دخترک! از چه روی بالا نمی‌نگری؟ و دختر زیبا پاسخ داد: _تو که پادشاه ایرانی به آسمان نگاه کن؛ و یک بار دیگر گفته اش را تکرار کرد. این گفته عبرت آموز تأثیر غریبی بر شاه صفوی گذاشت. دخترک به‌طور غیرمستقیم به شاه گفته بود به خدا نگاه کن و ببین آیا از کار تو راضی است یا نه. همین عبارت کوتاه سبب شد شاه عباس دستور بدهد بر سر هر یک از زنان و دختران، چادری بیفکنند؛ ولی ماجرا به همین‌جا ختم نشد و این ماجرا عبرت آموزتر از آن است که در تصور بگنجد: شاه صفوی پس از به اتمام رسیدن ضیافتش به خرگاه شاهی بازگشت و دستور داد که دخترک را به نزدش ببرند. این بار دخترک با سر و رویی پوشیده به خیمه آمد. شاه صفوی انگیزه از بر زبان آوردن چنان سخنی را از دخترک جویا شد: _مقصودت از آن گفته چه بود؟ پاسخ دخترک خرسندی را به شاه عرضه داشت: _من خدمتگزار شاهم، اما دو سال است که به نامزدی مرد جوانی درآمده‌ام از آن هنگام تاکنون به روی هیچ مردی ننگریسته‌ام. شاه عباس به نشانه شگفتی ابروانش را بالا برد: _همه مردم ایران آرزو دارند مرا ببینند و تو از نگریستن به من می‌پرهیزی؟ پاسخ دیگر دخترک شگفتی شاه صفوی را به تحسین پیوند زد: _اگر نگریستن به مردان دیگر گناه باشد قطعاً نگریستن به شاه گناهی بزرگتر است. در برابر این همه نجابت و متانت، شاه عباس را به جز ستایش و تمجید، کاری نماند: او خرسند از پاکی سرشت دخترک، فرمان داد که بساط عروسی دخترک با نامزدش را فراهم آوردند و شاه صفوی همه هزینه‌ها جشن عروسی را تقبل کرد و حکومت بر آن روستا را به عروس و داماد سپرد. از همان زمان آن آبادی به قیزشهری یا شهر دختران، شهرت یافت که همان شهر میانه باشد. ۸۱۱
در نقشهٔ امپراتوری ایران که توسط آقای Emanuel Bowen در سال ۱۷۴۷ میلادی در زمان دودمان افشاریان ترسیم شده‌است، این شهر به صورت Miana یا میانا ذکر شده‌است. از آثار باستانی میانه میتوان به پل شهر چای، بقعهٔ امامزاده اسماعیل و تپه خاک (قلعه نجفقلی خان) اشاره کرد. همچنین از آثار باستانی شهرستان میانه میتوان به مسجد سنگی ترک، پل دختر، قلعهٔ دختر، شهر سوختهٔ کاغذکنان، کاروانسرای جمال‌آباد اشاره کرد.
صنعت:
فولاد آذربایجان: کارخانهٔ فولاد آذربایجان ، بزرگترین کار خارخانه فولاد شمالغرب کشور و تنها کارخانهٔ تولید فولاد در استان آذربایجان شرقی است که در شهرستان میانه واقع شده‌است. این کارخانه در زمینی به‌مساحت ۴۶ هکتار در ۳ کیلومتری جنوب شرق شهر میانه قرار گرفته‌است. فولاد آذربایجان قادر است سالانه ۵۵۰٬۰۰۰ تن انواع میلگرد، تسمه، ناودانی و مفتول تولید کرده و به بازار عرضه کند. این کارخانه از اوایل سال ۱۳۸۰ خورشیدی، شروع به‌کار نموده‌است.
گیربکس میانرو: شرکت تولیدی قطعات گیربکس میانرو زیر نظر شرکت نیرو محرکه قزوین در سال ۱۳۸۲ با حضور بخش خصوصی واقع در شهرک صنعتی شماره یک شهرستان میانه تأسیس و در سال ۱۳۸۵ با استفاده از نیروی فعال و متخصص و دوره دیده شروع به فعالیت نموده ضمناً تمامی پرسنل کارمندی و مهندسی و کارگری بومی میباشد. این شرکت در زمینی به مساحت ۷ هکتار و دارای ۶ سوله که هر کدام به مساحت ۱۲۰۰ متر مربع بوده‌است. ماشین آلات این شرکت از نوع تراش سی ان سی بوده که اپراتورهای مربوطه نسبت به محل کار از تخصص کافی بر خوردار میباشد. تأمین قطعات این شرکت از نیرو محرکه و ایران خودرو و تراکتورسازی تبریز به صورت فورج بوده و پس از تراشکار (بلنک) را شرکت نیرومحرکه ارسال می‌نماید و شرکت نیرو محرکه با اعمال عملیات دنده زنی و مونتاژ به صورت مجموعه گیربکس آماده به ایران‌خودرو ارسال می‌کند.
شهرستان میانه، در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد و به عنوان پهناورترین شهرستان شمال غرب کشور ۵۹۱۹ کیلومتر وسعت دارد. شهرستان‌های سراب، چاراویماق حدود شمالی و غربی آن را می‌پوشاند. حدود جنوبی این شهرستان با قسمتی از جنوب اردبیل هم جوار است. شهرستان خلخال واقع در استان اردبیل نیز همسایه شرقی این شهرستان به‌شمار می‌رود. گوشه شمال غربی حدود شهرستان میانه از ۸۲ کیلومتری جنوب شرقی تبریز شروع و به طول ۸۰ کیلومتر به سمت جنوب و شرق کشیده می‌شود. مرکز شهر میانه، به خط مستقیم در ۱۳۸ کیلومتری جنوب شرقی تبریز قرار دارد. شهرستان میانه به همراه هشترود و چاراویماق دوازده هزار کیلومتر وسعت دارند و مردمان مناطق یاد شده بعد از تبریز برای امور اقتصادی خود به شهر میانه مراجعه می‌کنند.
شهرستان میانه و مناطق روستایی آن دورترین نقاط نسبت به مرکز استان به‌شمار می‌رود این شهرستان در ۴۷ درجه و ۴۲ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی، بین دو رشته کوه بزقوش و قافلانتی واقع شده و ۱۱۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. وجود کتیبه‌های آشوری و اورارتویی در بعضی مناطق آذربایجان و کشف آثار باستانی و مجسمه‌های سفالین در شهرستان میانه، قدمت تاریخی آن را به دوره‌های پیش از تشکیل دولت ماد می‌رساند. در پی حفاریهایی که در سال ۱۳۵۲ شمسی در یکی از قریه‌های اطراف میانه به نام آرموداق انجام گرفت یک مجسمه سفالین مربوط به دوره ساسانیان کشف شد. این تندیس توسط رئیس اداره باستان‌شناسی وقت به موزه باستان‌شناسی تبریز منتقل گردید. (جغرافیای میانه، ص۲۷) شهرستان میانه، در جنوب رشته کوه بزقوش قرار دارد. ارتفاع عمومی زمین در این شهرستان، از ۷۵۰ متر در منتهی الیه گوشه جنوب شرقی آن دره قزل اوزن تا ۳۳۰۰ متر در قلل رشته کوه بزقوش متغیر است.
شیب عمومی زمین به جز در گوشه جنوب شرقی شهرستان، در کلیه نقاط آن به سمت مرکز (شهر میانه) میباشد و در نهایت تمامی دامنه‌ها به قزل اوزن ختم می‌شوند. از نظر شکل زمین، قلل ۲۵۰۰ الی ۳۳۰۰ متری بزقوش و زمین‌های وسیع و کم شیب پایین آن در غرب دره گرمه چای ویژگی اصلی نیمه شمالی شهرستان را تشکیل می‌دهد. رشته کوه بزقوش، که در قسمت جنوب سبلان و در شمال میانه قرار گرفته و دره علیای تلخه رود از کوه‌های بزقوش میباشد. امتداد این رشته کوه از مغرب به مشرق و به طول ۱۲۰ کیلومتر و ارتفاع آن در اطراف شرقی تا حدود ۳۸۰۰ متر، ولی در طرف غربی از ارتفاع آن کاسته می‌شود و در جنوب شهرستان سراب ۳۱۷۰ متر و در شیشک در حدود ۲۴۵۰ متر ارتفاع دارد. رشته کوه بزقوش در جنوب شهرستان سراب و از خود میانه کاملاً نمایان است و دو دره در طرفین بزقوش قرار گرفته که یکی آجی چای و جلگه سراب است که آن را از سبلان (ساوالان) جدا کرده و دیگر در قارلانقوچای میباشد که از بین بزقوش و سهند جاری است. پل‌دختر در بین راه میانه به زنجان و بر سر رودخانه قزل اوزن در شرق کوه قافلانکوه واقع شده‌است. از تاریخ ساختمان پل اطلاعات درستی در دسترس نیست. عده‌ای از باستان‌شناسان تاریخ پایه‌های آن را به عهد ساسانی نسبت می‌دهند ولی با توجه به شیوه معماری تاریخ ساخت آن را به قرن هشتم هجری تخمین زده‌اند.
این پل بارها بتوسط افراد و شاهزاده‌های مختلف مورد مرمت قرار گرفته و آخرین آن به سال ۱۳۱۳ توسط اداره کل باستان‌شناسی و اداره فرهنگ میانه واداره مرمت یافته‌است. آخرین شکست آن در روز ۲۰ آذر ماه ۱۳۲۵ به وی اتفاق افتاده و آن زمانی که قوای دمکرات هنگام عقب‌نشینی و تعقیب از طرف قوای نظامی دولت مرکزی، بتوسط مین چشمه بزرگ آن را فرو ریخته و تا حال مرمت نشده باقی است. این پل دارای سه چشمه بزرگی است که چشمه وسطی هم بلندتر و هم عریض‌تر است و به این علت از وسط پل بطرفین دارای شیبی است. آب برهای طرفین چشمه بزرگ از سنگ و به صورت مثلثی است. دهلیزها و کنودهایی در اطراف چشمه بزرگ به چشم می‌خورد که بوسیله دو نیم ستون چند ضلعی باستقامت پل می‌افزاید. بر روی پایه وسطی پل کتیبه آجری به خط نسخ به چشم می‌خورد که قسمتی از آن محو شده و از بین رفته و در سمت چپ کتیبه‌ای دیگر است که تاریخ ۹۳۳ هجری را نشان می‌دهد که آخرین تاریخ مرمت آن را نشان می‌دهد که بتوسط شاه بیگم بنت محمدبیگ موصللو انجام گرفته‌است. عده‌ای عقیده بر این دارند که چون سازنده آن دختری از شاهزادگان بوده به آن علت اسم دختر بر آن نهاده شده‌است که هر کدام بحث و داستان شیرین بخود دارد؛ ولی عقیده متفق القول باستان شناسان بر این است که ایزدبانوی ناهید، خدای آب و باران و فراوانی یکی از فرشتگان آئین زرتشت بوده و بخاطر آنکه این پل‌ها که اهمیت ویژه‌ای در زندگی و اقتصاد مردم داشته و از سیل آبها و خطرات جوی و طبیعی در امان باشد اسم دختر را برای آن می‌نهادند که این فرشته از آنها نگهداری و پاسداری نماید.
شهرستان میانه دارای دو نوع اب و هوا در سال میباشد به‌طوری‌که در نیمی از سال بهار و تابستان اب و هوایی نیمه خشک و کرم و در فصل پاییز دارای اب و هوای سرد و کوهستانی میباشد. متوسط بارش سالانه ۳۲۰ میلی‌متر در نقاط کم ارتفاع جنوب شرقی و در بالای ارتفاعات بزگوش (بخش کندوان) از ۳۹۳ تا ۶۰۰ میلی‌متر متغیر است. متوسط دمای سالانه نیز در این شهرستان، ۳ الی ۵/۱۴ درجه سانتی‌گراد، در مناطق مختلف آن میباشد همچنین بخش کندوان این شهرستان دارای طبیعتی بکر و سرسبز میباشد.
به‌طور کلی، مشخصات این شهرستان طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه، به شرح زیر میباشد: - حداکثر درجه حرارت متوسط سالانه، ۷/۱۸ درجه سانتی‌گراد. - حداقل متوسط درجه حرارت سالانه، ۹/۴ درجه سانتی‌گراد. - حداقل میزان رطوبت نسبی هوا، ۴۸ درصد - حداکثر میزان رطوبت نسبی هوا ۶۸ درصد. - از نظر پوشش گیاهی، دارای انواع و اقسام گیاهان خودرو میباشد که حدود ۴۰ رقم انواع گیاه را دربر می‌گیرد. از جمله: کنگر وحشی، علف آبه، چچم یا چچن، بولاغ اوتی، کاکوتی، بومادران، مرضه کوهی، قازآیاغی، ترشک، اسپند، خاکشیر، ریواس، پونه، نعناع کوهی، درمنه و کهلیک اوتی و… میباشد.
منابع آب‌های سطح الارضی و رودخانه‌های میانه و میزان آب دهی آن به شرح زیر است:
رودخانه شهرچای، با ۱۳۰ میلیون مترمکعب
قارلانقوچای با ۵۱۰ میلیون مترمکعب
رودخانه آیدوغموش با ۱۵۰ میلیون مترمکعب
رودخانه قزل اوزن با ۱۲۵۰ میلیون مترمکعب
گرمه چای (گرمرود) با ۳۰۰ میلیون مترمکعب
همه این رودخانه‌های از طریق قزل اوزن به دریای خزر وارد می‌شوند. علاوه بر این‌ها چندین رود کوچک دیگر از جمله رودخانه شیخ احمد ترکمان، صومعه، اشلق، قوری چای که از رشته کوه بزقوش سرچشمه گرفته و به رودخانه قزل اوزن می‌ریزند. تعداد چشمه‌های کوچک و بزرگ و در حدود ۲۹۶ رشته قنات، با عمق، طول و میزان آب نسبتاً، کم در قسمت‌های مختلف شهر و روستا پراکنده هستند که بخشی از آب مورد نیاز شهرستان را تأمین می‌نمایند.
در تقسیمات کشوری جدید ایران که در سال ۱۳۱۶ خورشیدی شکل گرفت، میانه که گرمرود نامیده می‌شد، یکی از بخش‌های شهرستان تبریز بود. به تصویب هیئت وزیران در ۱۳ آذر ۱۳۲۷ میانه به شهرستان تبدیل شد. شهرستان میانه اکنون ۵۴۴۷۷ کیلومتر مربع مساحت دارد و بزرگترین شهرستان استان آذربایجان شرقی است. این شهرستان ۴۰۳ آبادی دارد که پنجاه آبادی آن خالی از سکنه است.
در این شهرستان، تجارت در حدمتوسط قرار دارد و بیشتر شامل خرید و فرویش میباشد. تجارت به معنای اخص، بازار سرپوشیده شهر را در بر می‌گیرد که بیش از ۶۰ سال قدمت دارد و از رونق خوبی برخوردار است. در این شهرستان، بخش خدمات بالاترین رقم شاغلین را دارد و در بین بخش‌های مختلف خدمات، آموزش و پرورش، از بالاترین درصد کارکنان برخوردار است. همچنین در بخش حمل و نقل و ارتباطات، فعالیتها کار و پیشه، اداره عمومی و بهداشت و مددکاری، واسطه گری‌های مالی و مستغلات و غیره نیز تعدادی جذب شده‌است.
شهرستان میانه دارای راه آهن میباشد که به شبکه راه آهن سراسری متصل است. همچنین این ایستگاه یکی از قطب های بسیار مهم راه آهن در سراسر کشور است. چرا که متصل کننده شرق و جنوب ایران به غرب و همچنین غرب ایران به شرق و جنوب میباشد. میتوان گفت راه آهن این شهر جزو ایستگاه های مادر کشور ایران می باشد.
جاذبه های میانه
قلعه دختر میانه: «قلعه دختر» یا «قیز قالاسی»، یکی از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است که در فاصله ۱۸ کیلومتری از بخش جنوبی شهرستان میانه و روی صخره‌ای بزرگ با قله‌های تیز که برفراز کوه‌های قافلانکوه واقع شده است، قرار دارد. در واقع این اثر زیبای تاریخی همانند یک شکل کثیرالاضلاعی است که چینش آن به‌صورت غیرمنتظم بوده و دره‌های عمیق و قله‌های تیز کوه قافلانکوه را دربرگرفته است. سازندگان این قلعه باشکوه از آجر و سنگ برای ساخت آن استفاده و ۲۴ برج دیده‌بانی، بارویی با ۴ متر ارتفاع، یک دروازه و یک راه خروجی با ارتفاعی بالغ بر سه متر را برای آن احداث کرده‌اند؛ هرچند این راه خروج بیشتر به راه فرار شباهت دارد که پایان آن به تخته‌سنگ‌ها و پرتگاه‌های بسیار خطرناک و مهیب متصل می‌شود. وجود دو منبع آب در وسط قلعه، تامین‌کننده آب مورد نیاز ساکنین قلعه با استفاده از برف و باران بوده است. گفته می‌شود که در زمان سلطنت شاه عباس صفوی، اشرار و راهزنان از این قلعه استفاده می‌کردند که به دستور پادشاه تخریب شده است. این در حالی است که گروهی تاریخ ساخت قلعه دختر را متعلق به قرن ششم و تعدادی دیگر آن را برابر با دوران حکومت اردشیر درازدست از پادشاهان ساسانی عنوان کرده‌اند.
مسجد سنگی ترک میانه: در فاصله ۲۹ کیلومتری از شمال شرقی شهرستان میانه، «مسجد سنگی ترک»، قرار دارد که میتوان آن را یکی از آثار ارزشمند تاریخی در استان آذربایجان شرقی عنوان کرد. مسجد در روستایی تاریخی به نام «ترک»، ساخته شده و نوع معماری انجام شده در آن و نیز مصالحی که برای ساخت استفاده شده است، تعجب و حیرت باستان‌شناسان را برانگیخته است. بنای این اثر کهن و نیز نمای بخش بیرونی آن به‌صورت یک‌پارچه از سنگ ساخته شده است و کنده‌کاری‌های زیبا و چشم‌نواز در کنار کتیبه‌های آن که به زیبایی تمام به هنر خط نستعلیق مزین شده است، چشم هر بیننده و محققی را در نگاه اول به خود خیره می‌سازد. در مورد زمان دقیق ساخت مسجد سنگی ترک، اطلاعات دقیقی در دست نیست. برخی آن را متعلق به قرن ششم، گروهی معتقد به ساخت آن در قرن هشتم بوده و عده‌ای نیز احداث این مسجد باشکوه و منحصربه‌فرد را برابر با دوران امام حسن (ع) می‌دانند.
منطقه باستانی کاغذ کنان میانه: «کاغذکنان»، یکی از مناطق تاریخی و قدیمی شهرستان میانه و استان آذربایجان شرقی است که در دورانی از تاریخ همچون ابتدای دوران اسلامی تا دوران حکومت مغولان، شهری پویا و آباد بوده است. «خونا» و «خونج»، نام‌های منسوب به این شهر تاریخی در سده ششم و اوایل قرن هفتم هجری است که در زمان فرمانروایی سلجوقیان تا زمان یوروش مغولان به ایران، یکی از مناطق مهم و ارزشمند تجاری به شمار می‌رفت. این منطقه با وسعتی بالغ بر ۸۰ هکتار در نزدیکی و در غرب «شهر آقکند» از توابع شهرستان میانه قرار دارد که با کاوش‌های انجام‌شده در آن، آثاری تاریخی همچون سفال‌های شکسته متعلق به سده‌های آخر پیش از میلاد مسیح و دوران حکومت ساسانیان و اشکانیان کشف شده است. پل پردلیس، کاروانسرای جمال‌آباد، شهر سوخته کاغذکنان و قلعه سنگی کاغذکنان از آثار تاریخی و ارزشمند در این ناحیه از استان آذربایجان شرقی است.
پل پردلیس میانه: «پل پردلیس»، یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری شهرستان میانه است که در بخش تاریخی کاغذکنان این شهرستان قرار دارد. این سازه کهن دارای ۹ دهانه است و در گذشته به‌عنوان راه عبوری از ایران به سرزمین‌های قفقاز و روسیه مورد استفاده قرار می‌گرفت. همچنین افرادی که قصد گذر از اردبیل را داشتند، باید از این پل زیبا و باشکوه، عبور می‌کردند. پل روی روخانه «قزل اوزن» با پنج پایه سنگی و مصالحی همچون آهک و ساروج ساخته شده است. این میراث ایران کهن، امروزه به‌عنوان یکی از جاذبه‌های زیبا و ارزشمند بخش کاغذکنان در شهرستان میانه به شمار می‌رود.
قلعه سنگی میانه: «قلعه سنگی» یا «داشت قالا»، نام یکی دیگر از جاهای دیدنی میانه است که در بخش تاریخی کاغذکنان این شهرستان قرار دارد. این اثر تاریخی در بخش کوهستانی و شمالی کاغذکنان و با فاصله کمی از دره رودخانه قزل‌اوزن واقع شده است. قلعه که شکل و شمایل یک روستا را پیدا کرده است، در گذشته قلعه‌ای سنگی و به‌دلیل حضور دره‌هایی ژرف و صخره‌هایی عظیم در پیرامون خود، همانند دژی مستحکم محسوب می‌شده است. در اواخر قرن ۱۲ هجری قمری، محمد خان سعدلو که از حاکمان وقت کاغذکنان بود، در قسمت پایینی قلعه دستور ایجاد حصارهایی جهت امنیت و جلوگیری از نفوذ بیگانگان را صادر کرد. تعدادی ساختمان و برج نیز در سال‌های بعد به قلعه افزوده شد. اما آنچه که جذابیت و محبوبیت این دژ مستحکم تاریخی را دوچندان می‌سازد، وجود پرتگاهی است که قلعه سنگی روی آن احداث شده است؛ به‌گونه‌ای که هر گردشگر با حضور در این بنای کهن، چشم‌اندازی بی‌نظیر را مشاهده کرده، در حالی که خود را برفراز پرتگاهی زیبا و تماشایی به‌صورت معلق حس می‌کند.
آبشار بلوکان میانه: از دیدنی‌های محبوب و پرطرفدار شهرستان میانه، پدیده‌ای است طبیعی که در فاصله چهار کیلومتری از روستای بلوکان قرار دارد. «آبشار بلوکان»، نام این جاذبه گردشگری است که در بین دره‌ای بسیار زیبا و خرم قرار گرفته و دارای ۱۰ متر ارتفاع است. رودخانه بلوکان از ارتفاعات بزغوش که در بخش بالادست آبشار است، سرچشمه گرفته، از دره عبور کرده و به رودخانه «شهر چایی»، ریخته، پس از آن به قزل‌اوزن و سرانجام به دریای خزر سرازیر می‌شود. برای رسیدن به آبشار ابتدا باید از مسیر شهر «ترکمانچای» وارد مسیر خاکی روستای «یوخاری سوما» و پس از آن روستای «دستجرد» شد و در نهایت به روستای بلوکان رسید.
پل شهر چای میانه: در فاصله ۱۲ کیلومتری از جنوب شهر میانه، اثری تاریخی روی رودخانه شهرچای وجود دارد که از انشعابات رودخانه قزل اوزن است، که به «پل شهر چای» نام‌گذاری شده است. این پل تاریخی در فاصله کمی از روستای «تازه کنده»، ساخته شده است که با توجه به اسناد تاریخی قدمت آن به دوران حکومت صفویان بازمی‌گردد. پل دارای ۲۳ چشمه با طاقی جناغی است و ازاین‌رو در بین مردم به «۲۳ پل» نیز شهرت یافته است. سازندگان این اثر کهن آن را با طولی برابر با ۲۶۰ متر و عرضی نزدیک به ۱۰ متر احداث کرده‌اند. آجر عمده‌ترین مصالح استفاده شده در احداث پل است و در ساخت پایه‌ها نیز از سنگ سفید استفاده شده است. پل تعمیرات متعددی را به خود دیده است که آخرین آنها در دوران ولیعهدی «عباس میرزا»، انجام شده است.
پل دختر میانه: «پل دختر» یا «قیز کورپوسی»، یکی دیگر از آثار تاریخی در شهرستان میانه است که در فاصله ۲۰ کیلومتری از این شهرستان و روی رودخانه قزل‌اوزون، احداث شده است. متاسفانه مدرک یا نوشته‌ای که نشان‌دهنده تاریخ احداث آن باشد، وجود ندارد. این در حالی است که با توجه به نقل قول‌های گردشگران و رجال سیاسی پس از تماشای پل، به نظر می‌رسد که متونی به خط نستعلیق، کوفی و نسخ بر بخش‌هایی از این سازه ایران کهن مشاهده شده که گویای زمان بازسازی و تعمیر آن بوده است. پل با سه دهانه بزرگ، پایه‌هایی آجری و مستحکم که روی آب‌برهای سنگی قرار دارد، ساخته شده است. داخل پایه‌ها میتوان اتاق‌های کوچکی را مشاهده کرد که در ساخت آنها دقت، ظرافت و هنرمندی بسیار به کار برده شده که امروزه پس از گذشت مدت‌ها همچنان در نگاه نخست، توجه گردشگران را به خود جلب می‌سازد.
بارگاه امامزاده اسماعیل میانه: «آرامگاه امامزاده اسماعیل»، یکی از جاذبه‌های گردشگری مذهبی و بسیار محبوب در شهرستان میانه است که در ضلع جنوبی مسجد جامع این شهرستان و در قرن ۸ هجری قمری احداث شده است. بارگاه در بنای نخستین با مساحتی برابر با ۳۰ مترمربع و با گنبدی به ارتفاع ۶ متر ساخته شده است که با هنرمندی خیره‌کننده‌ای بخش بیرونی آن را با کاشی‌هایی به رنگ فیروزه‌ای تزئین کرده‌اند. این در حالی است که متاسفانه بر اثر تعمیرات و بازسازی‌های انجام‌شده در این بخش، شکل نخستین و هنرمندی‌های اولیه آن از بین رفته و بنایی که امروزه شاهد آن هستیم، تفاوت بسیاری با ساختمان اولیه دارد. این بارگاه ملکوتی متعلق به «کمال‌الدین بین سید محمد» از نوادگان امام صادق (ع) است که در بین گردشگران و اهالی از احترام و ارزش والایی برخوردار است.
کاروانسرای جمال آباد میانه: «کاروانسرای جمال‌آباد»، در فاصله ۳۵ کیلومتری از شهر میانه و درون روستایی به همین نام قرار دارد که قدمت آن به سال ۱۰۶۵ هجری قمری بازمی‌گردد. البته «شارون»، نویسنده و جهانگرد مشهور تاریخ ساخت این کاروان‌سرا را در سال ۷۳۳ هجری قمری عنوان کرده که به دستور «غیاث‌الدین محمد» از وزرای «سلطان ابوسعید» از سلاطین مغول احداث شده است. متاسفانه با وجود تمام زیبایی‌ها و شکوهی که در دوران مختلف تاریخ از این کاروان‌سرا در کتب مختلف متونی ثبت شده است، امروزه شاهد خسارات جدی و قابل توجهی در این اثر کهن هستیم. تجربیات و نظرهای خود را در خصوص جاذبه‌های گردشگری میانه با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
قلعه نجفقلی خان: در میان جاهای دیدنی میانه ، قلعه نجفقلی خان در جنوب شرقی این شهر زیبا آرمیده است. در قسمت‌های شمالی و شرقی این قلعه پهناور، باستان‌شناسان بناهای مسکونی فراوانی یافته‌اند و سمت جنوبی و جنوب غربی آن را زمین‌های زراعی و باغات سرسبز دیده شده است البته این اطلاعات به سالیان پیش باز می‌گردد و امروزه این ساختمان‌ها متروکه شدند و دیگر خبری از باغ‌های سرسبز گذشته نیست.
...............................
آرشیو
