«قاتل، مقتول و کارآگاه باهوش» سه رکن اساسی ژانر ادبیات جنایی-کارآگاهی هستند؛ ادبیات جنایی، یکی از جدیترین و بزرگسالانه ترین ژانر ها در جهان ادبیات به حساب میآید. نویسندگان این ژانر توانستهاند با ایجاد داستانهای جذاب، معماهای پیچیده، شخصیتهای چند بعدی و توییستهای غیرمنتظره، خواننده را به یک ماجراجویی هیجانانگیز و متفاوت بکشانند.
یک داستان جنایی خوب از دو جنبه قابل بررسی است؛
«اول ساختار داستان، که شامل عناصری چون معرفی صحنه، توسعه داستان، به تدریج آشکار شدن اسرار، بالا پایین شدن اکشن، به اوج رسیدن هیجان و بالاخره حل معما باشد. همچنین معما در این ژانر اهمیت فراوانی دارد و باید به شکلی طراحی شوند که به سادگی قابل حل نباشند و همزمان بتوان چند فرد را مظنون دانست تا به این شکل خواننده تا پایان، داستان را ادامه دهد. در این بخش آگاتا کریستی با مجموعه داستانهای هرکول پوآرو به شدت موفق و سرآمد بوده است.»
«دومین جنبه، شخصیتها و درونمایه روانشناسی داستان است. شخصیتها در کتابهای جنایی باید به گونهای طراحی شوند که خواننده احساس کند این شخصیتها واقعی هستند و شرایط و حوادث موجود در داستان میتوانند در واقعیت رخ دهند. هر شخصیت باید ویژگیها، ضعفها، افکار و اعمال خاص خود را داشته باشد. در این بخش داستانهای ادگار آلن پو و آرتور کانن دویل از دیگران پیشی گرفتهاند.»
همانطور که در بالا اشاره شد وجود یک کارآگاه باهوش، نکتهسنج و هوشیار از ارکان اصلی در این داستانها است. حالا کارآگاه خوب چه کسی است؟
کارآگاه خوب فردی است که با کمک تجربه گذشته خود با در نظر گرفتن تمام ابعاد یک حادثه، تمامی فرضیات ممکن را بررسی کند و در نهایت وقتی به جواب اصلی معما رسید آن را افشا کند. با در نظر گرفتن اهمیت وجود شخصیت کارگاه، فهرستی تعدادی از کارآگاهان برتر کتابهای جنایی- کارآگاهی تهیه کردم؛ بسیار خوشحال میشوم که تجربه شخصی خودتون رو از کتابهای کارگاهی با ما به اشتراک بگذارید.
سی. آگوست دوپَن / C Auguste Dupin
اولین کارآگاه جهان ادبیات
C. A. Dupin
نویسنده: ادگار آلن پو
اولین حضور در کتاب: جنایت در کوی غسالخانه
سال چاپ: 1841
ملیت: فرانسوی
ادگار آلن پو نویسنده خلاق و معظم در اواسط قرن 19 میلادی در کتابهای جنایی خود کارگاهی را معرفی کرد که امروزه به عنوان اولین شخصیت کارگاه در داستانهای جنایی یاد میشود؛ سی. آگوست دوپن. دوپن در یک خانواده ثروتمند به دنیا آمد؛ اما به دلایلی هم خانواده و هم ثروت خود را از دست داد و پس از آن در یک خانه در پاریس به همراه یک دوست که همین دوست او راوی داستان هاست زندگی میکند. او در پاریس با دوست نزدیک خود که نامش مشخص نیست، زندگی میکند. از دست رفتن ثروت ناگهانی خاندان دوپن، باعث شده که روحیهٔ او آسیب ببیند و از زندگی اجتماعی کناره بگیرد. او به شب زنده داری علاقهٔ وافری دارد. دوپن هوش سرشاری دارد و شیفتهٔ حل معماهاست. او قادر است توضیح دهد که دوستش، همان راوی داستان، در پانزده دقیقهٔ گذشته به چه چیزهایی فکر میکرده است. به وسیلهٔ این استعداد، او میتواند خود را در ذهن مجرم قرار دهد و حدس بزند که او چگونه فکر میکرده و چه کارهایی کرده است. دوپن یک کارآگاه حرفهای نیست و آلن پو از این شخصیت در سه کتاب استفاده کرده است که به ترتیب جنایت در کوی غسالخانه، معمای ماری روژه و نامهی دزدیده شده نام دارند. انگیزههای او برای حل رمز و راز در سه داستانی که در آن حضور یافته، تغییر میکند. مثلاً در جنایت در کوی غسالخانه، هدف او از حل معمای قتل، علاوه بر تفریح، اثبات بی گناهی فردی است که اشتباهاً متهم شده است و از دریافت پاداش مالی خودداری میکند؛ در کتاب نامه دزدیده شده، دوپن به این دلیل وارد حل معمای پرونده میشود چون به درآمد آن نیاز دارد. تمامی نویسندگان کارگاهی پس از آلن پو اقرار کردهاند که داستانهای خود را بر اساس همین سه کتاب نوشتهاند. مثلاً آگاتا کریستی اعلام کرده پوآرو را بر اساس شخصیت دوپن طراحی کرده یا کانن دویل نیز اقرار کرده که شرلوک هولمز الهام گرفته از همین دوپن است.
خانم مارپل / Miss Marple
مادربزرگ شجاع و باهوش
Ms. Marple
نویسنده: آگاتا کریستی
اولین حضور در کتاب: قتل در خانه کشیش
سال چاپ: 1930
ملیت: بریتانیایی
جین مارپل که به نام خانم مارپل نیز شناخته میشود، یکی از شخصیتهای داستانی نویسنده جنایینویسِ انگلیسی آگاتا کریستی است. او زن مسن تنهایی است که برای تفنن به حل مسائل جنایی میپردازد. شخصیت خانم مارپل اولین بار در داستان قتل در خانه کشیش به خوانندگان معرفی شد که در آن بیشتر به نظر میرسد فضول و اعصاب خرد کن است و در داستان های بعدی این شخصیت پختهتر و دوست داشتنیتر شد. او جزو معدود کارگاهان زن به حساب میآید. خانم مارپل اغلب به عنوان یک بانوی مهربان به تصویر کشیده میشود او همچنین دارای یک شوخ طبعی تیز و یک ذهن تیغ تیز است که به او اجازه می دهد تا از طریق نماهایی که مردم ارائه می دهند ببیند و انگیزه ها و اعمال واقعی آنها را آشکار کند. سبک تحقیقی خانم مارپل با بسیاری از کارآگاهان دیگر کاملاً متفاوت است. او کمتر بر شواهد فیزیکی و بیشتر بر شهود و درک خود از طبیعت انسان تکیه میکند چیزی شبیه به روش شرلوک هولمز، او همچنین ناظر دقیق رفتار و عادات افراد است و اغلب از این دانش برای حل پرونده ها استفاده می کند. خانم مارپل با وجود سن و ضعف ظاهریاش، از درگیر شدن در موقعیت های خطرناک برای حل یک پرونده نمی ترسد. او شجاعت و سرسختی زیادی دارد و مصمم است که عدالت را به هر شکلی برقرار کند.
هرکول پوآرو / Hercule Poirot
سبیلوی اسکاتلندیار
H.Poirot
نویسنده: آگاتا کریستی
اولین حضور در کتاب: ماجرای اسرارآمیز در استایلز
سال چاپ: 1920
ملیت: بلژیکی - فرانسوی
هرکول پوآرو کارآگاه تخیلی بلژیکی است که توسط آگاتا کریستی نویسندهٔ شهیر انگلیسی خلق شدهاست؛ با وجود رقبای سر سخت شاید پوآرو بهترین کارگاه تاریخ نباشد اما قطعا مشهورترین هست به این دلیل که حداقل در بیش از سی داستان بلند و بیش از پنجاه داستان کوتاه به عنوان شخصیت اصلی ظاهر شده است و همچنین چندین سریال و فیلم سینمایی از روی داستانهای او اقتباس شده که از این لحاظ نیز از رکوردداران است. شهرت او بیشتر به خاطر سبک قلم بینظیر آگاتا کریستی است؛ کسی که شاید ژانر کارگاهی را شخصا بنا نکرد اما با داستانهای خود تأثیر گستردهای بر این ژانر گذاشت به حدی که با گذشت سالها از مرگ او همچنان بسیاری از آثار هنری در زمینه کارگاهی بر اساس اصول و قواعد نویسندگی او ساخته میشود. تمامی آثار این نویسنده به این صورت است که در ابتدا شاهد یک جنایت هستیم و سپس تعداد زیادی مظنون یک به یک بررسی میشود و در نهایت در یک مهمانی که همه حضور دارند فرد جنایتکار معرفی میشود با وجود تکرار همین فرمت در تمامی آثار به دلیل وجود عناصر جذاب از جمله تنوع جنایت، تنوع شخصیتها و تنوع مکانها، طرفداران کریستی دچار خستگی نمیشوند.
شرلوک هولمز / Sherlock Holmes
کارگاه باهوش، ساکن خیابان بیکر 221b
Sh. Holmes
نویسنده: آرتور کانن دویل
اولین حضور در کتاب: اتود در قرمز لاکی
سال چاپ: 1887
ملیت: بریتانیایی
وقتی صحبت از برترین کارگاه در جهان ادبیات به میان میآید، تنها یک گزینه به ذهنها خطور میکند؛ کارگاه باهوشِ ساکن خیابان بیکر 221b لندن. او را شرلوک هولمز مینامند. نکتهای که او را در صدر لیست قرار میدهد این است که برای حل یک معما از روش استنتاج و روش های علمی خاص خود استفاده میکند. او یک دانشمند جلوهگر و کارآگاه باهوش و با استعداد است که با استفاده از تصورات خلاقانه و استنتاجات منطقی، معماهای پیچیده در جنایتهای مختلف را حل می کند. در این راه دوست و همکار صمیمی اش، دکتر واتسون، کمک یار او به حساب میآید. ذهنیت بسیار تیز و منطقی و توجه زیاد به جزئیات و تفاوتهای کوچک در کنار استفاده از قدرت تحلیل و تفکر منطقی، شرلوک هولمز را در حل معماها و پروندههایی که برای دیگران ناحلند، یاری رسانده است. استفاده از منطق، عقلانیت و دانش عمیق در زمینه علم جرمشناسی، شرلوک هولمز را به یکی از شخصیتهای قهرمانی و الگوبردار در دنیای ادبیات تبدیل کرده است.