موردوویا (به روسی: Респу́блика Мордо́вия, Respublika Mordoviya) یکی از جمهوری‌های روسیه است. پایتخت آن شهر سارانسک و جمعیت آن ۸۳۴٬۷۵۵ نفر است (سال ۲۰۱۰). روس های بومی (53.4٪) و موردوویایی ها (40.0٪) اکثریت جمعیت را تشکیل می دهند. به مردم موردوویایی ، ماردوین Mordvin نیز گفته می شود.
جمهوری موردوویا در قسمت شرقی دشت اروپای شرقی روسیه واقع شده است. قسمت غربی این جمهوری اما در دشت اوکا-دون قرار دارد همچنین قسمتهای شرقی و مرکزی آن در سرزمین مرتفع ولگا واقع شده است. 114 رودخانه در این جمهوری روان اند که می توان به آلتایر ، ایسا ، موکشا ، ساتیس ، سیوین ، سورا و واد اشاره کرد. منابع طبیعی موردوویا نیز شامل زغال سنگ نارس ، آب معدنی و ...... است.
نخستین نشانه های باستان شناسی و وجودیت انسان در این منطقه به دوران نوسنگی برمیگردد. وجود اقوام فین و اوگری موردوویایی در کتب قرن ششم ، دیده شده است. بعدا اقوام موردوویا تحت تاثیر ولگای بلغارستان و روس کیف ها قرار گرفتند. شاهزاده های موردوویا گاهی به موروما Muroma و گاهی به بلغارستان یورش میبردند و دارایی های یکدیگر را چپاول می کردند.
مغولان در قرن سیزدهم مناطق وسیعی از اروپای شرقی را فتح کردند. آنها در سال 1241 ، خاقانات قبچاق یا اردوی زرین را تاسیس کردند و منطقه موردوویا را فتح کردند. اردوی زرّین (مغولی: Алтан Орд, Altan Ord، تاتاری: Алтын Урда, Altın Urda) یا خاقانات قپچاق نامی است که به بخشی از امپراتوری مغول (که در دست جانشینان جوچی، پسر بزرگ چنگیز، بود) گفته می‌شد. قلمروی اردوی زرین بخش‌هایی از ازبکستان، روسیه و قزاقستان و اوکراین کنونی را در بر می‌گرفت. موردوویایی ها علیه مغولان و حتی روسها بر سر تمامیت ارضی شان می جنگیدند. اردوی زرین در سال 1430 میلادی فروپاشید و در نتیجه برخی از موردوویا به خانات کازان پیوست و باقی به مسکو پیوستند.
هنگامی که ایوان چهارم روسیه در سال 1552 به خانات کازان ضمیمه شد ، سرزمین های ماردوین تحت تسلط تزارهای روس قرار گرفت. ماردوین ها به سرعت آداب و رسوم و زبان روسی را فرا گرفتند که بیشتر آنها ماردوین ها شهرنشین و به اصلاح متمدن بودند. در جوامع روستایی همچنان فرهنگ ها بومی ماردوین حفظ شد. روس ها از اواسط قرن هجدهم میلادی ، پروژه ارتدکس سازی ماردوین ها را درپیش گرفتند. ماردوین ها نیز به آرامی دین شامانیسم خود را رها کرده و به کلیسای ارتدکس شرقی ایمان آوردند اما همچنان ویژگی های شامانیسم در فرهنگ آنها حفظ ماند. اگرچه جمعیت اسما مسیحی شدند اما ترجمه کتب مذهبیشان به زبان خودشان یعنی ماردوین بود. در قرن 18th ، الفبای لاتین در نگارش موردوین مورد استفاده قرار می گرفت ، اما از اواسط قرن 19 میلادی از خط سیریلیک استفاده شده است.
در طوب انقلاب روسیه و جنگ داخلی آن ، جمهوری موردوویا توسط بلشویک ها پشتیبانی می شد. هنگامی که بلشویکها در جنگ پیروز شدند ، موردوویا بخشی از شوروی شد. در سال 1925 ، دولت اتحاد جماهیر شوروی ، نواحی خودمختار و شوراهایی روستایی در موردوویا تاسیس کرد. در دوره اتحاد جماهیر شوروی ، دو زبان نوشتاری ایجاد شد ، یکی بر اساس گویش ارزیا Erzya dialect در سال 1922 و دیگری در گویش موکشا Moksha dialect در سال 1923 ، هر دو با استفاده از خط سیرلیک. منطقه موردوویا در شانزدهم ژوئیه سال 1928 تأسیس شد و در 10 ژانویه سال 1930 به منطقه خودمختار موردوویا تبدیل شد. هنگامی که اتحاد جماهیر شوروی از هم پاشید ، منطقه سوسیالیستی شوروی موردوویا در سال 1990 خود را جمهوری موردوویا اعلام کرد و بخشی از فدراسیون روسیه باقی ماند. جمهوری موردوویا به سیستم فعلی از 25 ژانویه 1994 وجود داشته است.
صنایع پیشرفته این جمهوری شامل صنایعی چون ماشین سازی ، مواد شیمیایی ، نجاری و صنایع غذایی می شود. بیشتر مراکز صنعتی در پایتخت سارانسک و همچنین شهرهای کویلکینو Kovylkino ، روزایفکا Ruzayevka و شهرک هایی به نام چامزینکا Chamzinka و کوسومولسکی Komsomolsky قرار دارند. بزرگترین شرکت های منطقه Unimilk, Ruzayevsky Chemical Machine-Building Plant, Mordovcement, Saranskkabel نام دارند.
مردم ماردوین یک گروهی از مردمان فین ولگا می باشند که با دو زبان مرتبط به یکدیگر به نامهای موکشا و ارزیا صحبت می کنند. فقط یک سوم گویشوران زبان ماردوین در این جمهوری زندگی می کنند. در دوره اتحاد جماهیر شوروی ، کتاب های درسی مدارس به هر دو زبان چاپ می شد.
براساس سرشماری سال 2010 ،روسها 53.4 درصد از جمعیت این جمهوری را تشکیل می دهند ، در حالی که ماردوین ها تنها 40% درصد هستند. تاتارها با 5.4% بیشترین اقلیت قومی موجود در این جمهوری هستند و باقی شامل اوکراینی ها می شوند.
مطابق نظرسنجی در سال 2012 ، 68.6 درصد از جمعیت موردوویا به کلیسای ارتدکس روسیه پایبند هستند ، 5 درصد مسیحیان فرقه های دیگر و 2 درصد مسلمان هستند. علاوه بر این ، 10٪ از مردم اعلام می کنند معنویت بدون دین را اعتقاد دارند ، 7٪ آتئیست و 6.4٪ از مذاهب دیگر پیروی می کنند یا پاسخی به این سؤال نداده اند. برخی از ماردوین به آیین بومی موردوین پایبند هستند.
موزه های زیادی در این جمهوری وجود دارند که بزرگترین آنها موزه مطالعات منطقه ای ملی موردوویای متحد و موزه فرهنگ ماردوین نام دارد که در سارانسک پایتخت موردوویا قرار دارند. کتابخانه ملی جمهوری موردوویا بزرگترین کتابخانه جمهوری است. تئاترهای ملی جمهوری موردوویا که تئاترهای عروسکی حاصل از نمایشنامه هایی با الهام گیری از افسانه های روسی می باشد ، در روسیه بسیار مشهور هستند. خوردن غذاهای خوشمزه ماردوین نیز در روسیه رواج دارد.
ماردوین ها همانند قومیت های همسایه یعنی چوواش ها و پنزاها در رشته ورزشی پیاده روی سرعت ، ورزشکاران بسیاری را تربیت کرده است. Olga Kaniskina, Anisya Kirdyapkina, Elena Lashmanova, Valeriy Borchin, Stanislav Emelyanov, Vladimir Kanaykin نام ورزشکاران معروف این جمهوری هستند.
زبان های ماردوین زیرگروهی از زبان های اورال می باشند که از دو گویش ارزیا و موکشا تشکیل شده اند. زبان موکشا (به روسی: мокшень кяль) از زبان‌های اورالی رایج در کشور روسیه است که قریب به ۶۴۰۰۰۰ گویشور دارد. شمار اندکی از گویشوران این زبان در کشور ارمنستان بسر می‌برند و اقلیتی نیز به عنوان مهاجر در استرالیا و آمریکا زندگی می‌کنند. زبان موکشا که نزدیکی زیادی با زبان ارزیا دارد در جمهوری خودمختار موردوویا به همراه ارزیا و زبان روسی یکی از سه زبان رسمی بشمار می‌رود. در سال ۱۹۱۷ حدود یکصد کتاب به زبان موکشا نوشته و چاپ شد. این کتاب‌ها بیشتر به متون مذهبی پرداخته بودند. در سده نوزدهم میلادی پژوهشگران روسی کتابی تحقیقاتی راجع به زبان موکشا نوشته و به زبان روسی چاپ کردند که بیشتر خودآموز زبان و نگارش روسی بود. در سال‌های پایانی سده نوزدهم ماکار اوسویف مجموعه‌ای از ترانه‌های محلی موکشا را چاپ و منتشر کرد. با یافتن جایگاه زبان رسمی موکشا در دوره شوروی از نظر ادبی رشد محسوسی داشت. زبان ارزیا (به انگلیسی: Erzya language)(به روسی: эрзянь кель) از زبان‌های اورالی رایج در روسیه و کشورهای آسیای مرکزی و اروپایی است که نزدیک به پانصدوبیست هزار تن گویشور دارد.زبان ارزیا در جمهوری خودمختار موردوویا بهمراه زبان موکشا و روسی یکی از سه زبان رسمی بشمار می‌رود.این زبان به الفبای سیریلیک نوشته می‌شود و به گروه زبان‌های موردوینی اورالی تعلق دارد. به دلیل اختلاف نظر در واج شناسی ، واژگان و گرامرها بین دو زبان موکشا و ارزیا ، زبان روسی نیز در کل جمهوری به منظور ارتباطات بین گروهی استفاده می شود.
......................
آرشیو
