عجب شیر یکی از شهرهای جنوبی استان آذربایجان شرقی و مرکز شهرستان عجب شیر است. ساکنان شهر عجب شیر به زبان ترکی آذربایجانی سخن گفته و اکثریت پیرو دین اسلام و مذهب شیعهٔ دوازده‌امامی هستند. مسلمانان علوی و ترکهای بهایی نیز در این شهرستان در اقلیت هستند.
طبق روایات تاریخی، شهر عجبشیر و حومه نزدیک آن کلاً بقایای شهر گمشده (شیز)، کوچکترین شهر آذربایجان در عهد اشکانیان و سامانیان است. در تأیید احتمالی این روایات، وجود چند پدیده باستانی و آثار حیات انسانی در فواصل مختلف بدان قوت بیشتری می‌بخشد. در مراجعه به سوابق تاریخی شهر به نظر می‌رسد که مقر اولیه و هسته مرکزی آن، یکی از محلات قدیمی موسوم به سعیدآباد بوده‌است و در قسمت جنوبی شهر قرار دارد. شهر عجبشیر در سینه جلگه حاصلخیز، روی رسوبات غنی رودخانه قلعه‌چایی، در دامنه جنوب ارتفاعات تورجان و جرئیدن از پیشکوه‌های توده سهند واقع شده‌است. ظاهراً انگیزه پیدایش و علل وجودی آن داشتن موقعیت جغرافیایی ممتاز، اقلیم مساعد، خاکهای بارور، منابع آب، روستاهای آباد و دسترسی به دریاچه ارومیه بوده‌است. امامزاده سیدابوالقاسم در فاصلة ۲ کیلومتری شمال عجبشیر مربوط به دوره ایلخانی از نقاط تاریخی این شهر محسوب می‌شود. سده قلعه چای و همچنین قلعه ضحاک وروستای دیزج حسن بیگ از آثار زیبای این شهر می‌باشد.
شاید وقتی اسم شهرستان عجب شیر به گوشتان می خورد، ناخود آگاه ذهن ها به سمت پادگان معروف و بزرگ این شهر می رود ولی در کنار این پادگان صدها جاذبه گردشگری و طبیعی در این شهرستان وجود دارد که دیدن هر کدام از نزدیک می تواند شما را به یکی از طرفداران و مسافران همیشگی این شهرستان تبدیل کند.شهرستان پرجمعیت و زیبای عجبشیر یکی از مناطق بکر گردشگری آذربایجان شرقی است که روستاهای زیبای آن سالهاست مقصد گردشگری خیل عظیمی از مردم کشورمان بوده است چنانکه امسال نیز با اینکه فقط چند روز از شروع تعطیلات بهار نمی گذرد ولی خبرها حاکی از هجوم مسافران نوروزی به این شهرستان و شلوغی جاده های منتهی به آن است.
شهرستان عجب شیر با مساحت 750 کیلومتر مربع از شمال به شهرستان های زیبای اسکو و آذرشهر، از شرق به مراغه، از غرب به دریاچه ارومیه و از جنوب به بناب محدود است. این شهرستان به جهت نزدیکی به مرکز استان از امتیازات ویژه ای برخوردار است، چنانچه قصد سفر به این شهرستان را دارید می توانید با یک تیر دو نشان بزنید، هم به تبریز و اماکن تفریحی و تاریخی آن سر بزنید و به جهت نزدیکی تبریز به عجب شیر و روستاهای خارق العاده آن می توانید به عجبشیر هم بیایید و از نزدیک طعم میوه های خوشمزه روستاهای این شهرستان را بچشید. این شهرستان در 90 کیلومتری مرکز آذربایجان شرقی قرار دارد و غرب آن به نمک زار دریاچه ارومیه محدود می شود. وجود این شوره زارها سبب شده که مسافران زیادی برای درمان و شفا بخشی به ساحل دریاچه بیایند و دستها و پاهای خود را در شوره زار نمک دفن کنند و باعث درمان بیماری های خاص عضلانی، استخوانی و آرتروز خود شوند.
قدم زدن در روستاهای عجب شیر صفای دیگری دارد. دهستان خضرلو، دیزج رود غربی، قلعه چای، دیزج رود غربی و دهستان کوهستان تنها چند روستای این شهرستان است که به قول گردشگران قدم زدن در این روستاها صفای دیگری دارد. معماری خاص روستاها و حفظ بافت سنتی انها شما را به گذشته می برد و لذت بدون وصفی را در وجود بیننده ایجاد می کند. تعداد گردشگران روستاهای عجب شیر کمتر از مرکز این شهرستان نیست و گردشگران و مسافران زیادی در این سالهل مجذوب زیبایی های این روستاها شده است. در این بین ابنیه های تاریخی و مناظر بکرطبیعی حاشیه رودخانه قلعه چای و آبشار هرگلان عجبشیر نیز برای گردشگران چشم نواز بوده و هرسال گردشگران زیادی را به خود فرامی خواند.
عجب شیر از شهرهای آذربایجان شرقی و هم مرز با شهرهای مراغه، اسکو و آذرشهر است. این شهر دارای تابستان هایی معتدل و زمستان هایی سرد می باشد. معنای کلمه عجب شیر در زبان مادی کشتزار، سرزمین و بار و محصول است. گمان می رود این شهر به علت داشتن مزارع و باغ های فراوان بدین نام خوانده شده است. گفته می شود عجب شیر بقایای شهر مخفی شیز می باشد که در زمان اشکانیان و ساسانیان بزرگترین شهر منطقه آذربایجان بوده است. این شهر از دیرباز به دلیل مجاورت با دریاچه ارومیه و داشتن خاک حاصلخیز، آب و هوای مناسب و منابع آب کافی از مناطق مستعد یکجانشینی بوده است. شرایط مساعد کشت انواع محصولات کشاورزی چون سیب زمینی، پیاز، خربزه، گردو و بادام را در منطقه فراهم کرده است. از آثار تاریخی عجب شیر بندر رحمانلو، مسجد جامع، مسجد حنیفه گوراوان، قلعه ضحاک و امامزاده ابوالقاسم می باشد. آبشار هرگلان، مناظر حاشیه رودخانه قلعه چای از چشم اندازهای طبیعی کم نظیر عجب شیر است. مردمان این سرزمین آذری زبان بوده و دارای آداب و رسومی چون شال ساللاماق، شب یلدا و چهارشنبه سوری می باشد. صنایع دستی منطقه شامل قالی بافی، جاجیم بافی، گلیم بافی و سوزن دوزی می شود. از سوغات های عجب شیر میان پر گلابی، میان پر زردآلو و کشمش است.
عجب شیر از نظر موقعیت ریاضی در جنوب غربی استان آذربایجان شرقی و بین 45 درجه و 53 دقیقه و 45 ثانیة طول شرقی و 37 درجه و 28 دقیقه و 39 ثانیة عرض شمالی واقع شده و ارتفاعش از سطح دریا 1330 متر می باشد. مساحت تقریبی این شهرستان 1928 کیلو متـر مربع می باشد و در حـدود 11/4 درصد از کـل مساحت استان آذربايجان شرقي را به خود اختصاص داده است.
زبان رایج در این شهرستان ترکی آذربایجانی می باشد و اهالی آن مسلمان و شیعة اثنی عشری هستند. هیچ یک از اقلیتهای مذهبی و همچنین قومیتهای غیر ترک در این منطقه سکونت ندارند.
درباره وجه تسمیه عجب شیر روایات مختلفی نقل شده است که اغلب بدون سند و مدرک بوده و شبیه افسانه ای بیش نیستند. از جمله اینکه نقل می شود زبیده خاتون زوجة هارون الرشید در مسیر راه خود به تبریز ، شبی را در این خطه اطراق می کند. در محل اردوی وی چوپانی مشغول چرای گله بوده که به رسم مهمان نوازی کاسه شیری تهیه کرده و به اردوگاه وی می برد. زبیده خاتون بعد از صرف شیر که گویا به مذاقش خوش آمده بود ، می گوید عجب شیری ، عجب شیری ... که ظاهراً همین اظهار شگفتی او از لذت شیر ، به اساس وجه تسمیه این دیار بر می گردد. یا رنگ آمیزی شیرلی مچید عجب شیر را دلیل نامگذاری این شهر به عجب شیر ذکر می کنند زیرا در زبان اهالی محل شیر به معنای رنگ است و اهالی در مواجه بازتاب رنگها به داخل مسجد با شگفتی از کلمة عجب شیری استفاده می کنند. اما مهمترین نظریه در این مورد ، مقالة آقای منصور رهبری تحت عنوان « تحقیقی پیرامون نام شهر عجب شیر » می باشد. وی در اين مقاله دربارة وجه تسمية عجب شير مي‌نويسد: «…كلمة عجب ( اج‌اب ) يك تركيب اسمي است كه قدمت آن را مي‌توان به هزاره هاي قبل از ميلاد ربط داد. اين تركيب اسمي از دو جزء اج (Ac) و اب(Ab) تشكيل يافته كه احتمالاً مربوط به زبان خلق کوتي باشند. كوتي‌ها از نخستين ساكنان خطه آذربايجان هستند و يك گروه قومي بودند كه در هزاره‌هاي سوم و دوم قبل از ميلاد در صحنه تاريخ ظاهر شدند.
در قرن بيست و سوم قبل از ميلاد در زمان سلطنت نارام‌سوئن پادشاه آكاد به ناحيه بين‌النهرين جنوبي دست مي‌يابند و نيپور شهر مقدس شومريان را متصرف مي‌شوند و مدت 91 سال در كشور شومر و آكاد سلطنت مي‌كنند و … به احتمال قوي زبان كوتي قرابتي با زبان شومريان داشته و يا از آن متأثر گشته . زبان شومري به گروهي از زبانها كه [ التصاقي ] هستند تعلق دارد. گفتني است زبان تركي نيز به اين گروه از زبانها تعلق دارد و … جزء Ab اب در كلمة AcAb اج‌اب در زبان شومري به معناي در و دروازه بوده است. با اين ملاحظه كلمه آچ‌آب يا اج‌اب ( عجب ) شهر و يا آبادي دروازه‌دار معني مي‌شود. هر گاه شير را برگرفته از نام طايفه حساب كنيم توپونيم اج اب سير به معني شهر دروازه‌دار طايفه شير مي‌شود كه احتمالاً نخست به شكل اج‌اب بوده و بعد از اسكان شيرها در اين محل اج اب شير ( عجب شير امروزي ) گشته است و هرگاه شير را با كلمة شار يكي بدانيم آنگاه آچ‌آب شار يا با تلفظ نرم اج اب شير را مي‌توان شهر دروازه دار حاكم و يا به عبارتي تختگاه فرمانروا معني كرد.
شهرستان عجب شير به علت موقعيت استراتژيك جغرافيايي اش و قرار گرفتن در ناحيه سرزميني دولت ماننا به عنوان قديمي ترين دولت معتبر در اراضي آذربايجان ، به ميدان نبرد دولت هاي مقتدر وقت ( آشور و اورارتو ) تبديل شده و آبستن حوادث تلخ و شيرين بوده است. كتيبه اورارتويي موجود در گوور قالاي روستاي جوان قلعه از يادگاران اين دوران مي باشد. وجود قلعه تاريخي رويين دژ در عجب شير و اهميت اين دژ در رويدادهاي مربوط به سلسله هاي سلجوقي ، آق سنقري ، اتابكان آذربايجان ، خوارزمشاهيان و مغولان ، گواه ديگري بر اهميت تاريخي منطقه عجب شير در طول هزاره هاي پيش از ميلاد تا عصر حاضر مي باشد.
جاذبه های عجبشیر
آبشار هرگلان: روستای هرگلان در شهرستان عجب شیر یکی از مکان‌های گردشگری این شهر است که طبیعتی بی‌نظیر دارد. آبشار هرگلان یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری این روستاست. این آبشار در حدود ۵۰ متر ارتفاع دارد و برای رسیدن به آن باید نزدیک به ۲ ساعت از روستا پیاده‌روی کنید، البته مسیر پیاده‌روی بسیار راحت و همراه با تماشای منظره‌های بکر طبیعت است.
داش قلعه سی: داش قلعه سی یا قلعه ضحاک روی کوه منفرد در شهر عجب شیر قرار دارد. بنابر گفته‌های مورخان این قلعه به‌عنوان دژ مورد استفاده قرار می‌گرفت و برجی دارد که برای دفاع از قلعه ساخته شده بود. مخزن‌‌های سنگ، آب‌انبار، تالار شورا، حمام و آسیاب از اجزای ساختمان قلعه بوده‌اند. قلعه به‌صورتی ساخته شده بود که مهاجمان امکان حمله به آن را نداشتند. اکنون نیز برای رسیدن به قلعه ضحاک باید از راهی سخت و ناهموار بگذرید.
قلعه چای: منطقه نمونه گردشگری قلعه چای، در شهر عجب شیر، یکی از مکان‌های گردشگری است. قلعه چای دشتی وسیع است که آثار تاریخی و طبیعی بسیاری دارد. چهار قلعه باستانی به نام‌های قلعه ضحاک، قلعه حوری، قلعه جوان و کهن دژ در این منطقه قرار دارند. سد قلعه چای و دریاچه‌اش ترکیب زیبایی را در این منطقه به‌وجود آورده‌اند. اطراف دریاچه سد درختان زیادی وجود دارد که می‌توانید ساعت‌ها زیر سایه آن‌ها استراحت کنید و از طبیعت اطرافتان لذت ببرید.
کویر کبودان: در شمال شرقی دریاچه ارومیه کویر نسبتاً وسیعی وجود دارد که در اطراف آن بیابانی در حال تشکیل است. در گوشه شمال شرق بعد از حریم دریاچه، جلگه کویری وسیعی قرار گرفته که به سمت شرق تا نزدیکی‌های تبریز کشیده شده است. این جلگه کویری نام مخصوصی ندارد. مردم آبادی‌های مجاور زمین‌های کویری را شوره‌زار و باتلاق می‌گویند. وسعت کویر بالغ بر ۱۵ هزار و ۹۰۰ کیلومتر مربع و نزدیک به ۸۴۸ کیلومتر مربع آن در معرض طغیان‌های دریاچه قرار می‌گیرد. محور طولی کویر حدود ۵۰ کیلومتر و جهت آن از شمال شرقی به جنوب غربی است. پهنای متوسط آن ۳۲ کیلومتر می‌باشد. ارتفاع مطلق سطح کویر در گوشه شرقی ۱۳۰۰ متر می‌باشد و مرکز کویر که هم سطح دریاست حدود ۲۵ متر پست‌تر از قسمت شرقی است. فرازای دریاچه ۱۲۷۵ متر است. کویر کبودان چشم‌گیرترین تضاد را نه تنها در حوضه دریاچه ارومیه بلکه در تمام سرزمین آذربایجان به وجود آورده است.
.................................
آرشیو
