اَملَش نام شهری در استان گیلان و مرکز شهرستان املش است. شهرستان املش با مساحت تقریبی ۳۵۰ کیلومتر مربع در فاصله ۷۵ کیلومتری شهرستان رشت و در ۱۶ کیلومتری شهرستان رودسر و شهرستان لنگرود قرار دارد. جمعیت آن بالغ بر ۷۰ هزار نفر و شامل دو بخش (مرکزی و رانکوه) و دو شهر (شهر املش و رانکوه) و ۵ دهستان و ۱۴۶ روستا می‌باشد. شهر املش به مساحت ۹/۴ کیلومتر مربع مرکز این شهرستان می‌باشد. قدمت این شهر به دوران سلطنت شاه عباس صفوی بر می‌گردد. در این دوران امرایی به نام‌های ولی سلطان صوفی و بهرام علی صوفی به امر شاه عباس به حکومت رانکوه و دیلمان منصوب و در املش سکنی گزیدند. از خانواده‌های قدیمی املش می‌توان به خاندان صوفی، بیقاله‌ها و رمضانی نام برد که در گذشته دارای نفوذ بودند.
شهر املش مجاور رودخانه شلمانرود واقع شده و به علت «مند آب» بودن رودخانه در سابق، این شهر بنام «آبلش» نامیده شد. این رودخانه باعث شد که املش به دو قسمت غربی و شرقی به ترتیب به نام‌های «سولوش» و «آبلش» موسوم و بعدها به مرور زمان املش نامیده شد. کشف آثاری از قرون گذشته در این منطقه، حاکی از این است که املش سابقه کهن تاریخی پیش از اسلام را دارد. این شهرستان یکی از دو معدن بزرگ میکای سیاه و دولومیت ایران را در قلب خود جای داده‌است.
براساس سرشماری سال ۱۳۹۰جمعیت املش برابر با ۵۳٬۹۲۸نفر بوده‌است.این شهر با موقعیت کوهپایه‌ای، مرکز شهرستان املش و مشتمل است بر دو ناحیه جلگه‌ای و کوهستانی، که در جهت جنوبی دو شهرستان لنگرود و رودسر واقع شده‌است؛ بنابراین آب و هوای آن متأثر از دو عامل جغرافیایی، دریا و کوهستان، معتدل مرطوب نیمه کوهستانی است.
نامی است مرکب از دو واژه «ام» و «لش» که «لش» به معنی راکد، ایستاده، و «ام» به رود و رودخانه اطلاق می‌شود؛ بنابراین املش به معنی رود تنبل و راکد از جریان ایستاده می‌باشد. از چهره‌های صاحب نام این شهر می‌توان به حاج میرزا حبیب‌الله املشی معروف به میرزای رشتی از مجتهدین صاحب نام عصر ناصری و از مشاهیر مراجع و مدرسین جهان اسلام در قرن ۱۳ و اوایل قرن ۱۴ و شیخ بهاءالدین املشی صاحب کتاب گوشه‌هایی از تاریخ گیلان که یاور میرزا کوچک خان و عضو هیئت اتحاد اسلام در جنبش جنگل نیز بوده اشاره کرد.
املش با وسعتی حدود ۵/۴۶۹ کیلومتر مربع در ۱۶ کیلومتری شهرستان رودسر واقع گردیده، فاصله املش تا مرکز استان ۷۵ کیلومتر است، آب و هوای املش به علت قرار گرفتن در کنار ارتفاعات سرسبز و ییلاقات بسیار مطبوع می‌باشد. قومیت مردم املش گیلک با لهجه بیه پیش (شرق گیلان) و گویش املشی تکلم می‌کنند.
املش از مناطق قدیمی و باستانی گیلان است. تاریخ تمدن املش بر اساس کاوش های باستان شناسی به هزاره های اول و دوم قبل از میلاد می رسد. املش به دلیل وجود رودخانه شلمان رود و راکد بودن آب این رودخانه، در گذشته به «ابلش» یا «ام لش» معروف بوده و بعدها به املش تغییر نام داده است. شهرستان باستانی املش در 16 کیلومتری رودسر و در 75 کیلومتری مرکز استان گیلان واقع شده است. واژه املش ریشه ترکی دارد و از آبلش و صولش به معنی آبگیر گرفته شده و به مرور زمان به املش تبدیل شده است. املش منطقه بسیار زیبایی است که حین عبور از آن در هر پیچ و خمی، بی اختیار خود را فراموش خواهید کرد! از لحاظ جغرافیایی ـ تاریخی، املش ناحیه ای مستعد است که کشف آثاری از سده های پیشین، حکایت از پیشینه کهن تاریخی پیش از اسلام آن دارد.
مجاورت شهر املش با رودخانه شلمانرود و به علت راکد بودن آب این رودخانه باعث گردید تا در گذشته مردم املش عمدتاً در بخش کشاورزی و دامپروری فعالیت دارند و آثار کشاورزی بدست آمده در این منطقه نشانگر فعالیت‌های کشاورزی در ۱۵۰۰ سال قبل می‌باشد، از محصولات عمده کشاورزی می‌توان برنج، چای، گندم، فندق، مرکبات. گیاهان دارویی، فراورده‌های دامی و عسل و ابریشم را نام برد اما قسمت اعظم زمین‌های کشاورزی زیر کشت چای و برنج است و محصولات چای املش حدود ۳۲٪ کل تولید کشور می‌باشد. عرضه محصولات بدست آمده در روز سه شنبه انجام می‌شود و سه شنبه بازار املش نمونه کاملی از بازارهای سنتی گیلان می‌باشد که مردم این منطقه با حضور گسترده رونق خاصی به آن می‌بخشند، مردم املش روزهای بازار را گالش بازار می‌نامند. این بازار در تمامی طول سال در روزهای سه شنبه برقرار و اگر این روز با مناسبت‌های مذهبی برخورد کند فقط نیمی از روز در آن به داد و ستد می‌پردازند.
املش از لحاظ پوشش گیاهی با توجه به آب و هوایی مطلوب و معتدل آن و همچنین واقع شدن در جلگه گیلان از شرایط بسیار مساعدی برخوردار می‌باشد، گرچه با توجه به گسترش شهرنشینی و افزایش فعالیت‌های صنعتی اکو سیستم این منطقه در حال تهدید است. پوشش گیاهی املش متشکل از درختان توسکا، افرا، انار ترش، انجیر، ازگیل (کنوس)، فندق، گردو، راش، شرم، بلوط، ممرز، توت، ون و آزاد می‌باشد. همچنین گیاهان دارویی از قبیل گل بنفشه و ختمی، گل گاوزبان و کود کوتو در اکثر نقاط املش می‌رویند. پرندگان و جانوران پراکنده در این شهرستان عمدتاً روباه، شغال، گرگ، سمور، خرگوش، تیهوو سا، عقاب و انواع گونه‌های پرندگان جلگه‌ای و کوهستانی است.
از لحاظ جغرافیایی – تاریخی، املش ناحیه‌ای مستعد است که کشف آثاری از سده‌های پیشین، حکایت از پیشینه کهن تاریخی پیش از اسلام آن دارد. در املش آثار باستانی مهمی همچون کوزه‌های زرین و گلی از اشکال حیوانات، مجسمه و سلاح‌های انسانی به دست آمده‌است، که از جنس برنز، نقره و طلا ساخته شده‌اند. این اشیای باستانی گاهی در جریان حفاری‌های غیرمجاز یا توسط باستان شناسان از گورستان‌ها به دست آمده‌است. قدمت برخی از این آثار به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره قبل از میلاد مسیح برمی گردد. از لحاظ هنری، بخش املش از ویژگی هنری خاصی برخوردار است و از نظر پیکر تراشی و پیکرسازی و کوزه‌گری دارای ابتکارات بدیعی است و آثار بدست آمده متعلق به قرون نهم و هشتم پیش از میلاد گویای این مدعاست و بخشی از این آثار هم‌اکنون در موزه «لور» فرانسه و موزه «نادر» مشهد موجود بوده و به ثبت رسیده‌است. در مقایسه با تپه مارلیک، تمدن املش از لحاظ شیوه و زمینه دارای تفاوت‌هایی است، اما در استفاده از اشکال حیوانات مشترکند. با نمایش سفالینه‌ها و اشیای فلزی املش به سال ۱۹۶۴م/۱۳۴۳ش در موزه نوشاتل سویس، هنر و تمدن املش شناخته شد. به گفتهٔ ادموندز، جهانگرد بریتانیایی که در اواخر دورة قاجار به املش سفر کرده‌است، شمار خانه‌های این دهکده ۱۰۰ باب بوده‌است که ۲۰۰ خانوار از خاندان صوفی در آن‌ها زندگی می‌کرده‌اند. او املش را به لحاظ برخورداری از مناظر طبیعی و مسکونی زیبا با مناظر طبیعی بریتانیا مقایسه می‌کند.
املش شبیه خانه‌ای است که در انتهای یک کوچه بن‌بست قرار گرفته. چون جنوبش به کوه‌های جنگلی و دشت‌های بزرگ گیلان ختم می‌شود. این شهر جز طبیعت سرسبز، تاریخی طولانی دارد، برای همین سفر به املش گیلان هم فال است و هم تماشا؛ هم می‌توان تفریح کرد و دل به مناطق جلگه‌ای زد و هم با بناهای باستانی و تاریخی آشنا شد.
املش از شهرهای شرقی استان گیلان است. اگر از سمت رشت به طرف املش حرکت کنیم، در مسیرمان از آستانه اشرفیه، لاهیجان و لنگرود هم می‌گذریم.
مسیر رشت به املش ۷۶ کیلومتر است و این دو شهر حدودا یک ساعت و نیم باهم فاصله دارند. برای رسیدن به املش از تهران هم حدود ۵ ساعت باید رانندگی کنیم. بعد از جاده کرج- تهران باید به سمت قزوین و بعد رشت برویم. در دوراهی رشت و لاهیجان به سمت لاهیجان می‌پیچیم و از آنجا هم وارد جاده لاهیجان-لنگرود می‌شویم. ۱۰ دقیقه بعد از لنگرود به شهر شلمان می‌رسیم. از روستای سورکوه، استادکلایه و چلارس می‌گذریم تا سرانجام تابلوی املش را در مسیر می‌بینیم.
جاذبه‌های گردشگری این شهر فقط به جنگل و لذت از طبیعت محدود نمی‌شود. باستان‌شناسان در این محدوده اشیایی پیدا کرده‌اند که مربوط به ۹ یا هشت قرن قبل از میلاد است. علاوه بر آن دیدنی‌های طبیعی این منطقه مثل غار، چشمه و تالاب هم به خاطر راه دسترسی دشوار، کمتر از تخریب‌های انسانی زخم خورده است.
جاذبه های املش
روستای بلوردکان: روستای بلوردکان، یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی اطراف املش است. این روستا از توابع دهستان لات لیل، بخش اتاقور شهرستان لنگرود در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی شهر املش قرار دارد. رودخانه خروشان، چشم‌اندازهای مسحورکننده و جنگل‌های سرسبز و متراکم این منطقه به واقع، چشم‌نواز و زیبا هستند. یک پل قدیمی روی رودخانه روستای املش قرار دارد که در گذشته، مسیری پر رفت‌و‌آمد بوده و املش را به نقاطی چون کهلستان، لات لیل، گرسک، بلوردکان، هلودشت، میان لنگه، اسماعیل‌آباد و در نهایت قزوین متصل می‌کرده است.
روستای تابستان‌نشین: روستای تابستان‌نشین در منطقه‌ای کوهپایه‌ای و در جنوب املش واقع شده است. این روستا ۳۹۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و با چشم‌اندازهای بهشتی خود، گردشگران زیادی را به‌سمت خود می‌کشاند. بیشتر اهالی خون‌گرم و مهمان‌نواز این روستا به شغل چای‌کاری و دام‌داری مشغول هستند. مسیر دسترسی به روستای تابستان‌نشین با طبیعتی زیبا و کوهستانی، مسیری آسان است. یک جاده آسفالته از مرکز شهر املش، شما را با طی کردن چهار تا هفت کیلومتر راه به این روستا می‌رساند. از جاذبه‌های طبیعی روستای تابستان‌نشین، می‌توان به آبشار فصلی خرم‌دره، رودخانه شلمانرود و چشمه‌ای با آب گوارا اشاره کرد. باغ‌های چای، طبیعت بکر و دست‌نخورده و آرامشی که بر فضای این روستا حکم‌فرما است، قطعا شما را شگفت‌زده خواهند کرد.
روستای رانکوه: روستای رانکوه در پنج کیلومتری املش قرار دارد. رانکوه از سمت شمال و شرق با شهرستان رودسر و رحیم‌آباد و کلاچای هم‌مرز است و از سال ۱۳۸۲ با ادغام با سه روستای دیگر به شهر تبدیل شد. قسمت جنوبی این شهر، دارای طبیعت جنگلی و آب‌وهوای کوهستانی و سرد و قسمت شمالی آن، دارای آب‌وهوایی مرطوب و معتدل است. رانکوه در دامنه کوه واقع شده است و جنگل‌های سرسبز آن، محلی مناسب برای کمپ‌کردن و گشت‌و‌گذار است. کوه صحرا کوتام، یکی از کوه‌های زیبای این شهر با ۸۰۰ متر ارتفاع است. این قله، یکی از مکان‌های محبوب کوهنوردان و طبیعت‌گردان در شهر املش است. برای رسیدن به قله باید از روستای گوشت‌پزان و از میان باغ‌های چای عبور کنید. مسیر رسیدن به قله با چشم‌انداز چرای دام‌ها و تپه‌های کوچک و بزرگ، هوش را از سرتان خواهد برد.
منطقه ییلاقی خصیل‌دشت: اگر به قدم زدن روی ابرها علاقه‌مند هستید، به منطقه ییلاقی خصیل‌دشت، منطقه‌ای بکر در ارتفاعات املش بیایید. این ییلاق با مناظر بی‌بدیل و خارق‌العاده در ارتفاع ۱,۸۳۴ متری از سطح دریا، مقصد گردشگران بسیاری در طول سال است. اقامت در روزهای گرم تابستان در ییلاق سرسبز خصیل‌دشت، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی برای شما رقم خواهد زد. دهکده خصیل‌دشت در فصل زمستان از برف پوشیده می‌شود. مسیر دسترسی به این منطقه ییلاقی خاکی است و امکانات رفاهی محدودی از جمله یک قهوه‌خانه و یک غذاخوری در آن وجود دارند. برای رسیدن به ییلاق خصیل‌دشت، باید با یک راهنمای محلی همراه شوید، زیرا هیچ تابلوی راهنما یا علائمی برای رسیدن به آن در مسیر دیده نمی‌شود.
آبشار سیاه تاش: آبشار سیاه تاش با ۵۰ متر ارتفاع در بخش رانکوه واقع شده است. این آبشار با فاصله ۲۰ کیلومتری از مرکز شهرستان املش، هر سال در فصل بهار و تابستان، گردشگران، طبیعت‌گردان و کوهنوردان بسیاری را به‌سمت خود جلب می‌کند.
غار تلابن گورج : غار تلابن گورج در حدود دو کیلومتری شرق روستای گورج قرار دارد. طول این غار، ۲۲ متر، عرض آن سه تا ۶ متر و ارتفاع دهانه آن، سه متر است. بقایایی از استخوان انسان و حیوان و انواع فعالیت‌های مربوط به عصر آهن تا دوره اسلامی در داخل غار تلابن گورچ مشاهده شده است. غار تلابن گورج در یک دامنه پرشیب قرار دارد و با ۲۰۰ متر پیاده‌روی از آن می‌توان به قلعه شاه‌نشین گورج در قله کوه رسید. فاصله این غار تا عمق دره، ۳۰۰ متر و عمق آن، ۱۵ متر است. در انتهای غار، به یک بریدگی صخره‌ای می‌رسید که به نظر می‌آید عمق غار را به دو طبقه تقسیم کرده است. غار تلابن گورج در حال حاضر به‌عنوان محلی برای نگهداری دام‌های اهالی روستا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پارک جنگلی هلودشت: پارک جنگلی هلودشت با آب‌وهوای دلپذیر کوهستانی، فضاهای سرسبز تماشایی و چشم‌اندازهای بی‌نظیر، یکی از پرطرفدارترین جاذبه‌های طبیعی املش به حساب می‌آید. این پارک با ۴۲۵ هکتار مساحت در کیلومتر ۱۲ جاده ییلاقی بلوردکان به خصیل‌دشت واقع شده است. هلودشت در واقع در مناطق کوهستانی و ییلاقی جنوب غربی شهرستان رودسر و در محدوده شهرستان املش قرار دارد.
تالاب (سل) زربیجار: تالاب زربیجار با چشم‌اندازهایی تماشایی در فصل بهار و تابستان، یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی شهر املش به شمار می‌آید. این تالاب به‌عنوان زیستگاهی طبیعی برای پرندگان مهاجر و همچنین محل ذخیره آب جهت مصارف شالیكاری شناخته می‌شود. قدمت تالاب زربیجار به دوره پهلوی برمی‌گردد. آب تالاب با گنجایش ۲۵ هزار متر مکعب از رودخانه «هردوآب» و سرشاخه پل‌رود تامین می‌شود و سطح آن، پوشیده از گیاهان مردابی و نیلوفرهای آبی است. برای دسترسی به این تالاب کافی است از کمربندی املش به‌سمت جاده استخر بروید تا به این منطقه طبیعی زیبا برسید.
شهر گمشده تیمجان املش: شهر گمشده تیمجان املش، روستایی مدفون‌شده در دل شهر باستانی املش با قدمتی از دوران صفویه است. دیوارهای سنگی، سفالینه‌های متعدد و گورستان لگموج همگی از جاذبه‌های تماشایی این منطقه باستانی هستند که به‌هیچ‌وجه نباید بازدید از آن را از دست داد. این شهر گمشده هم‌اکنون تبدیل به یک موزه شده است و شما می‌توانید از آن دیدن کنید.
پل شاه عباسی املش: پل شاه عباسی املش با قدمتی از دوران صفویه در روستای بلوردکان روی دو رودخانه سياهرود و زيل‌بره قرار دارد. سیاهرود از سمت غرب و زیل بره از سمت شمال غربی روستای بلوردکان، جاری هستند و در نهایت در زیر پل به یکدیگر می‌پیوندند. این پل در گذشته بر سر یکی از مسیرهای شاه عباسی از املش به قزوین قرار داشته است و به همین دلیل، نام آن را شاه عباسی گذاشته‌اند. در فاصله حدود ۱۴۰ متری پل شاه عباسی املش، ویرانه‌هایی از یک کاروانسرای قدیمی دیده می‌شود که ابعاد هر ضلع آن، حدود ۴۰ متر است. وجود این کاروان‌سرا، نشان از اهمیت بالای این پل در دوران گذشته دارد. گفته می‌شود این پل به دستور شاه عباس در این منطقه ساخته شد. اين پل دارای يک دهانه بزرگ و دو دهانه کوچک بوده است؛ اما در حال حاضر تنها یک دهانه کوچک از آن باقی مانده است. لازم به ذکر است که طول پل شاه عباسی در گذشته، ۵۰ متر و عرض آن پنج متر بوده است. از مصالح به‌کار رفته در پل شاه عباسی می‌توان به قلوه سنگ در پایه‌ها، آجر و ملات ساروج اشاره کرد. معماری زیبا و برجسته این پل، منحصر به این منطقه از ایران است.
میل امام املش: میل امام، برجی باستانی در شهرستان املش است که در میان مردم منطقه به برج امام و همچنین آتشکده دوران ساسانی معروف است. این بنا در فاصله یک کیلومتری شمال شرق روستای قدیمی و زیبای امام از توابع دهستان سمام در بخش رانکوه شهرستان املش واقع شده است و برای رسیدن به آن باید به روستای سمام بروید. برج میل امام در ارتفاع ۲۰۰۰ متری از سطح دریا در بالاترین نقطه کوه سومان‌سرا قرار دارد. در حال حاضر بقایایی از این برج با ارتفاع نزدیک هفت متر بر بالای تپه قابل‌مشاهده است. دیوارهای خارجی این بنا را با گچ، سفید کرده بودند تا بتوانند از میل امام به‌عنوان راهنما برای یافتن مسیر استفاده کنند. از مصالح استفاده‌شده در این بنا می‌توان به سنگ، آجر، ساروج و گچ اشاره کرد. برخی از تاریخ‌دانان معتقد هستند که از میل امام به خاطر موقعیت مکانی میل امام و اشراف آن بر ارتفاعات منطقه و روستاهای اطراف، برای دیدبانی و راهنمایی مسافران استفاده می‌شده است. یکی دیگر از کاربردهای احتمالی این برج در دوره‌های مختلف، ارسال پیام با دود و آتش بوده است.
روستای کجید: املش تا نیمه اول قرن ۱۴، دهکده گمنامی بود. آثار باستانی و تاریخی در املش، یکی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه به شمار می‌آید. روستای کجیده در نزدیکی یکی از شاخه‌های رود خونای چاکرود با بافتی تاریخی، یکی از دهکده‌های آباد اطراف املش است. خانه‌های سنتی روستا دو طبقه هستند و در ساخت آن‌ها از مصالحی چون سنگ، گل و چوب استفاده شده است. طبقه اول برای اسکان حیوانات است و در طبقه بالا، دو یا سه اتاق وجود دارد که افراد خانواده در آنجا زندگی می‌کنند. سقف خانه‌ها در قدیم از جنس چوب بود، اما امروز از حلب برای پوشاندن سقف استفاده می‌کنند. سه نوع معماری جذاب در روستای کجیده وجود دارد؛ نوع اول، خانه‌هایی با معماری سنتی هستند که بخش غالب معماری روستا را شامل می‌شوند، نوع دوم، شباهت بسیاری به نوع اول دارند، ولی سقف آن‌ها متفاوت است و نوع سوم، معماری کاملا متفاوتی با نوع اول و دوم دارد. کوچه‌های تنگ و باریک روستا، جلوه‌ای منحصربه‌فرد به روستا اعطا کرده‌اند. خانه‌های روستایی این منطقع درمجموع روی محوطه‌ای تاریخی بنا شده‌اند.
ساختمان قدیمی محمد تقی خان صوفی سیاوش: ساختمان محمد تقی خان صوفی سیاوش، یکی از آثار ملی ثبت‌شده در املش است. این بنا با قدمتی از دوران قاجار، روبه‌روی پارک میرزا کوچک واقع شده است.
سه‌شنبه بازار املش: بازارهای محلی هفتگی یکی از مشخصه‌های استان گیلان هستند. افراد مختلفی، هر هفته در سه‌شنبه بازار پر جنب‌و‌جوش و پرهیاهوی املش حضور پیدا می‌کنند. حضور در بازار و گشت‌و‌گذار در آن، یکی از بهترین سرگرمی‌ها و تفریح‌ها در املش به شمار می‌آید. فروشندگان دوره‌گرد معمولا از شهرهای رشت، آستانه اشرفیه، لنگرود و رودسر به سه‌شنبه بازار املش می‌آیند. اجناس خارجی نیز در این بازار به فروش می‌رسند. تجربه تماشای حلقه مارگیران، معرکه‌گیران و درویش‌ها را به‌هیچ‌وجه از دست ندهید.
...................................
آرشیو
