ایوان شهری در بخش مرکزی شهرستان ایوان استان ایلام ایران است. طبق آخرین سرشماری جمعیت این شهر سرد سیری حدود ۲۷۸۸۳ نفر تخمین زده شده‌است. این شهر در شمالی‌ترین نقطه استان ایلام واقع شده‌است نژاد مردم این نواحی کرد و زبان مردم ایوان کردی کلهری است. در حال حاضر این شهر پس از شهر ایلام مرکز استان ایلام و شهر دهلران سومین شهربزرگ استان ایلام میباشد.
گ. ب. آکوپف کردشناس و ایران‌شناس اهل ارمنستان شوروی در مقالۀ کردان گوران، نام ایوان را به دورۀ سومر مربوط دانسته و آن را نامی ریشه‌دار و کهن می‌داند. از نظر لغوی ایوان دارای معانی گوناگونی است مانند:صفه و طاق -خانه پیش گشاده-درگاه-طاق بلند و نشستن گاه پادشاهان میباشد. ایوان یکی از مناطق قدیمی ایران است. وجود غارهای بزرگ که به احتمال زیاد، زمانی جایگاه انسان‌های غارنشین بوده‌است محل سکونت انسان‌های زیادی در طول تاریخ بوده‌است و از زمان‌های باستان تا به حال به اسامی مختلفی مشهور بوده‌است. هنری راولینسون در سفرنامه خود در مورد ایوان چنین می‌نویسد: «چنین به نظر می‌رسد که جلگه آریوخ (Arioch) قدیمی‌ترین نام برای منطقه ایوان بوده ... تا قبل از قرن سیزدهم میلادی اینجا به نام آریوحان (Ariyúhán) شهرت داشته‌است. و … بنیامین تودلایی از این منطقه به عنوان آرین (Aarian) یاد می‌کند ... به نظر می‌رسد پیش از حمله اسکندر مقدونی نام آریوخ به سبد Sabad که جمع آن سبدان Sabadán است تغییر نموده‌است که با پیشوند ماه و به صورت ماه‌سبد یا ماسبدان درآمده‌است».
این منطقه در زمان تسلط اردشیر بابکان، اولین پادشاه ساسانی، یکی از مناطق ماه سبدان بوده که هنگام تسلط مسلمانان، اعراب دو کلمه ماه و سبدان را با هم ترکیب نموده و حرف «د» را به «ذ» تبدیل نموده و آن را ماسبذان نامیدند.
ابودلف در سفرنامه خود می‌نویسد: «از طرز به سوی راست به ماسبذان و مهرجان قذق می‌روند که شامل شهرهای متعدد از جمله آریوحان است. این شهر، در دشتی میان کوه‌های پر از درخت واقع است و آب آن به «بندنیجین» که نام شهر امروزی مندلی در کشور عراق است، می‌ریزد». تنها رودخانه‌ای که آب آن به مندلی می‌ریزد آب رودخانه گنگیر است که از ایوان سرچشمه می‌گیرد.
پس طبق نظر ابودلف این منطقه آریوحان نام داشته‌است. قبل از ورود رضاخان به ایوان این شهر جوی دزد یا جودز نامیده می‌شد و هنگام ورود رضا خان به ایوان نام جوی زر را برای مرکز شهر انتخاب کرد و بعد به نام باغ شاه معروف گردید. آنگاه دوباره لفظ ایوان بر مرکز شهر اطلاق گردید که الآن به همین نام شناخته می‌شود. شهر ایوان مراکز اصلی ایل بزرگ کلهر و زبان آن‌ها کردی کلهری میباشد. از نظر زبانی مردم شهرستان ایوان که در مجاورت استان کرمانشاه واقع شده دارای گویش کلهری هستند که در استان کرمانشاه رایج میباشد. ضمن اینکه اکثریت مردم این شهرستان با زبان فارسی آشنایی کامل دارند و می‌توانند به زبان فارسی صحبت کنند.
از نظر جمعیت شهرستان ایوان دارای ۴۷۹۵۸نفرو ۱۰۰۶۵خانوار میباشد که از این تعداد ۳۰۸۰۹نفر ساکن شهر و ۱۷۱۴۹نفر ساکن روستا هستند. همچنین بعد خانوار شهرستان ۷۶/۴نفر میباشد و تراکم خالص جمعیتی آن ۶/۲۱۴نفر در هکتار می‌باشدنسبت جنسی برابر با ۱۰۲نفر به عبارتی در مقابل هر ۱۰۰زن ۱۰۲نفر مرد وجود داشته‌است؛ و نسبت سنی جمعیت از ۰تا ۶۵سال و بیشتر آن در نقاط شهری۳۰۸۰۹ و در نقاط روستایی ۱۸۵۹۱نفر میباشد و بیشترین گروه سنی بین ۶۴–۱۵سال قرار دارد.
این شهر دارای آب و هوایی معتدل است و در کنار جنگلهایی زاگرس مابین دو کوه بانکول و شیرازول قرار دارد. این شهرستان در ۱۳۵ کیلومتری کرمانشاه و ۳۵ کیلومتری ایلام قرار دارد. این شهر دارای دانشگاه آزاد اسلامی، پیام نور و جامع علمی کاربردی است. مراکز زیارتی این شهرستان مقبره امام زاده سید عبدالله، مقبره حاجی حاضر و مقبره حاجی بختیار میباشد.
در این شهر تپه‌های باستانی مربوط به دوره ساسانی، قبرستان هلوچ، طاق شیرین و فرهاد، آتشکده سیاهگل و … در این شهر واقع است.
شهرستان ايوان جزو مناطق ييلاقي استان به حساب مي‌آيد وگردشگاه ساكنان منطقه است و گردشگاه‌هاي آن مانند خوران يكي از مهمترين پارك‌هاي طبيعي استان به شمار می‌رود. منطقه ایوان به جهت شرایط بهینه زیست محیطی، کوهستانی بودن منطقه و مراتع بسیار و سهولت در دسترسی به دشت و کوهستان و وجود رودخانه‌های بسیار در جای جای آن به خصوص رودخانه عظیم و پر آب کنگیر جاری در دشت ایوان در طول دوران تاریخی استقرارهای موقت و دائم بسیاری را در خود جای داده است. ايوان داراي ييلاق‌هاي مصفايي بوده و غار طلسم و گردشگاه خوران از نقاط مهم و ديدني آن هستند که از مهمرين مراكز ديدني و زيارتگاهي ايوان مي‌توان به آتشكده سياهكل، تاق شيرين و فر هاد، قلعه شميران، پل شيرپناه، تپه‌هاي زرنه و نرگسي، غار طلسم، بقعه حاجي حاضر، امام‌زاده عبدالله و... اشاره كرد. دره دانوک یکی از دره‌های بسیار زیبا وبزرگ رشته کوه شارزول (شیره زول) است که در قسمت جنوب شرقی دشت ایوان قرار دارد و این دره با داشتن طبیعت پوشیده از جنگل و چشمه آب بزرگی که در آن جاری است مرکز بسیار زیبای تفریحی منطقه است و از طرف جاده روستای کلان میتوان به این دره زیبا دست یافت. این دره دارای جانوران گوناگون وحشی که وجود این جانوران وحشی همچون پلنگ که به گمان تعداد زیادی بوده نامگذاری شده است و هم اکنون هم احتمال وجود پلنگ در منطقه هست.
در این شهرستان معادن زغال سنگ (بیتومین)، گچ، شن و ماسه نیز بیشتر در اطراف رودخانه گنکیر وجود دارد. از مهمترین صنایع دستی در شهرستان ایوان غرب میتوان به بافت جاجیم، گلیم و گلیم نقش برجسته، فرش کرک و ابریشم، سیاه چادر، نمد مالی و… اشاره کرد. در این شهرستان جاجیم (موج) بافی نیز رواج بسیاری دارد که از آن برای زیبایی منازل و رخت خواب پیچ و… استفاده میکنند و بیشتر توسط مردان بافته می‌شود و مواد مصرفی آن از پشم یا کاموا است.
اقتصاد ایوان مبتنی بر کشاورزی و دامداری است. آب کشاورزی از رودها و چاه‌های عمیق فراهم می‌شود و محصولات کشاورزی آن عبارتند از: گندم، جو، تره بار، ذرت، سیب زمینی، گلابی، انار، انگور، هلو و زرد آلو.
گیاهان دارویی: در ارتفاعات و دشتهای ایوان، انواعی از گیاهان با خواص دارویی شناخته شده می‌رویند که میتوان به این موارد اشاره کرد: گۆله چه‌رمێ (بابونه)، گل گاو زبان، کاسنی، به‌ڕه‌زا (آویشن)، گایه‌مه (گل ماهور)، علف مار، مورت، اسپرس، سوسنبر، گۆله تیون (شقایق)، کهورک
گیاهان خوراکی: که‌نگر (کنگر)، خارچگ (قارچ)، تووڵیه (پنیرک)، پاقازه (غازیاغی)، سه‌ڵمانه (سلمه تره)، پیوشگ، شنگ، کیوز (علف چشمه)، وه‌نگی (گنور)، چه‌ورگی (خردل)، هه‌پوولک (شیر مرغ)، هه‌ڵه‌ڕه‌زگی (تاجریزی)، دگانتێژکه‌ره (خرفه)، چه‌و بازه (گاو چاق کن)، گاپه‌نام (گول تودری)، گێڵاخه (تره کوهی).
گیاهان معطر ادویه‌ای: هه‌زوه (آویشن)، ئالت کیوه (فلفلک وحشی)، چه‌ویر
گیاهان با موارد استفاده صنعتی: گون، شیرین بیان
جاذبه های ایوان
آتشکده سیاهگل: این بنای تاریخی دارای ایوانی مربع شکل به اندازه ۵x۵ متر و ارتفاع حدوداً ۱۰ متر میباشد. قطر دیوارهایش یک متر، دارای آتشدان و در قسمت فوقانی، سوراخ‌هایی وجود دارد که شاید برای خروج دود حاصل از سوخت باشد. اطراف این بنا به وسیله حیاطی محصور بوده ولی اکنون به علت عوامل طبیعی و غیرطبیعی تخریب شده‌است. این بنا از سنگ و ساروج و گچ ساخته شده‌است و نوع معماری آن مربوط به دوره ساسانی است. آتشکده در ساحل جنوبی رودخانه «گه نگیر» و با فاصله تقریباً ۷۰۰ متر از آن قرار گرفته‌است و در داخل دشتی کوچک قرار دارد که به احتمال زیاد در اطراف این آتشکده، منازل مسکونی زیادی وجود داشته‌است. زمین‌های حاصلخیز و آبرفتی اطراف آتشکده به احتمال زیاد وقف آن بوده‌است. این آتشکده دارای چهار دروازه به طرف چهار جهت اصلی میباشد و همانند آتشکده دوره ساسانی در شهرستان قصر شیرین است. در مقابل آتشکده مذکور و در داخل رودخانه «گه نگیر»، سنگ بلندی وجود دارد که ارتفاع آن حدود ۱۲ متر و قطرش ۶ متر میباشد که بسیار دیدنی است. سنگ دیگری با ارتفاع کمتر در شرق آن واقع شده که در اثر عوامل فرسایش کج شده‌است. منبع: (ایلام از آغاز تا سقوط قاجاریه دکتر مرتضی اکبری)
آبشار پلیه ایوان: یکی از این جاذبه های طبیعی ایوان، آبشارهای هفت قلوی پلیه است که همواره بسان هفت برادر افسانه ای دست در دست هم در برابر دیدگان گردشگران به هنرنمایی رقص آب می پردازند. آبشارهای هفتگانه پلیه با ۲۵ متر عرض و هفت تا ۹ شیار ریزشگاه آب که تنها جلوه ای کوچک از زیبایی خاص این دیار است منطقه ای بکر و کمتر شناخته شده است که حتی بیشتر مردم استان ایلام هم از وجود این شاهکار طبیعی بی خبر و نا آگاه هستند. این آبشارهای هفت قلو که از جاذبه طبیعی شهرستان ایوان محسوب می شود با احداث زیرساخت های مورد نیاز گردشگران و مسافران از سوی مسوولان ذیربط یا بخش خصوصی قطعا در آینده به یکی از قطب های گردشگری این شهرستان تبدیل می شوند. آبشار هفت قلوی پلیه که به واقع جلوه ای از طنازی طبیعت منطقه ایوان است از رودخانه گنگیر سرچشمه می گیرد و آب آن از این رودخانه تامین می شود. همه بخش های هفتگانه این آبشار در فصول پر باران با ریزش آب به دریاچه پایین دست آبشار موجب شکل گیری نمایی زیبا در دامان طبیعت منطقه می شود و البته در زمان کاهش بارندگی ها تنها سه تا چهار ریزشگاه آب این آبشار طبیعی فعال است. وجود باغ های میوه، پوشش گیاهی انبوه، درختان جنگلی و نوای دلنشین و طنین انداز آب آرامش مطبوعی به بازدیدکنندگان این میراث طبیعی می بخشد و همواره افراد طبیعت دوست زیادی را به سمت خود می خواند.
روستای ساتیان: ساتیان یکی از روستاهای استان ایلام است که در دهستان نبوت بخش مرکزی شهرستان ایوان واقع شده‌است. روستای ساتیان در۷ کیلومتری شهرستان ایوان واقع گردیده واین روستا بافتی بسیار زیبا دارد واز نظر طرح هادی روستایی تا حد ۵۰در صد پیش رفته واز نظر خیابان بندی وکوچه بندی در حد بسیار عالی ومنظم چینش شده وبخش مرکزی شهرستان ایوان این روستا دارای بیشتر از صد خانوار اعم از کشاورزو دامدار میباشد که همگی در کنار هم ودر صلح وصفا زندگی میکنند، و در کنار کشاورزی و دامداری به بافتن فرشهای دستی میپردازند که این روستا میتوان گفت یکی از مهمترین مراکز صانیع دستی در استان ایلام در بافتن فرشهای تمام ابریشمی است .
گردشگاه ییلاقی خوران: منطقه تفریحی خوران ایوان در جنوب غربی دشت ایوان و در دامنه‌های کوه‌های شره‌زول تفرجگاه جنگلی خوران با انبوهی از درختان و زلالی از چشمه ساران وجود دارد. دهکده توریستی خوران ایوان با داشتن انواع باغات میوه و گردو و چشمه‌سارهای از دل کوه بیرون آمده چشم انداز لطیف و دل‌نوازی را بر روی میهمانان و مسافران خسته می‌گشاید. نزدیکی به شهر ایوان و وجود اردوگاه تفریحی توریستی در وسط باغات این دهکده و نیز امکانات رفاهی موجود در اطراف این روستا زمینه جذب گردشگران زیادی از نقاط مختلف ایران و همچنین کشورهای دیگر را فراهم آورده است.در اطراف این روستای همیشه بهار انواع درختان و میوه های وحشی از جمله تمشک وجود دارد که چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
طاق شیرین وفرهاد: طاق شیرین و فرهاد برای دوستداران تاریخ، یادآور افسانه‌های ایران باستان و نماد فداکاری و آرامش‌خواهی فرهاد برای شیرین لقب گرفته است. طبق روایات شفاهی مردم محلی، بنای طاق در موقع گذر شیرین و فرهاد از این منطقه بنا شده و نقل است که فرهاد در کمتر از یک نیم روز برای استراحت شیرین این بنا را برپا کرد و به همین دلیل اکثر مردم محل این بنا را با نام طاق شیرین می‌خوانند. اما به نظر می‌رسد از پادگان‌هایی است که در مسیر راه‌ها می‌ساختند. بنا به نظر برخی از باستان‌شناسان، این بنا نیایشگاهی است که در زمان اشکانیان برای پرستش مهر میترا ساخته شده است. بیشتر باستان‌شناسان نیز معتقدند این بنا برای نگهبانی از مویرگ‌های جهان راه ابریشم بوده است.
بقعه حاجی حاضر: بنای بقعه حاجی بختیار در ۱۳ کیلومتری شمال غرب شهر ایوان و در قسمت شمالی روستایی به همین نام واقع شده است.این بقعه تنها زیارتگاه موجود در استان ایلام میباشد که ورودی آن در ضلع جنوبی قرار دارد.
.........................
آرشیو
