شهرستان بشرویه به مرکزیت شهر بشرویه، از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی می‌باشد. این شهرستان تا آبان ۱۳۸۷، یکی از بخش‌های شهرستان فردوس بود که در این سال به شهرستان ارتقاء پیدا کرد. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۶٬۴۲۶ نفر (در ۴٬۹۷۳ خانوار) بوده است.
این شهر در موقعیت ۳۳٫۸ درجه شمالی و ۵۷٫۴ درجه شرقی، در شرق ایران و در شمال غرب استان خراسان جنوبی، در ۸۸ کیلومتری جنوب غربی فردوس و ۱۲۰ کیلومتری شمال شرقی طبس واقع است. با توجه به قرارگیری در مجاورت کویر، آب و هوای این شهر گرم و کویری است. بشرویه به دلیل حفظ بافت سنتی زیبای خود و بادگیرهای زیبای آن به شهر بادگیرها در خراسان معروف بوده است. بشرویه از شهرهای تاریخی و قدیمی با عمری چند صد ساله است. بیش از ۹۹ درصد مردم بشرویه مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. بیشتر مردم این دیار به حرفه کشاورزی اشتغال دارند. کشاورزی مبتنی بر منابع زیرزمینی آب و زمین‌های مستعد این منطقه است و عمده محصولات به عمل آمده پنبه، جو، گندم و پسته می‌باشند که در این بین کشت و برداشت پسته اگر چه از قدیم انجام میشده، ولی به تازگی رونق ویژه‌ای گرفته است. از مهمترین آداب این منطقه که از گذشتگان به یادگار مانده است، برگزار کردن مراسم در ایام محرم است که به صورت بسیار حزین و با اجتماع کثیری برگزارمیشود. حسینه حاج علی اشرف و منزل آقا هر سال در ایام محرم جمع کثیری از مردم را در دل خود جای می‌دهند.
کلمه «بُشرویه» مرکب از دو بخش «بُش» و «رویه» است و دلالت دارد بر منطقه‌ای که محل رویش «بُش» است و بُش در نظر اهالی و معمرین شهر، بوته‌ای خودرو از تیره گیاهان کم‌آب کویری و بیابانی بوده که برای ادامه حیات خود احتیاج به آب فراوانی نداشته و در اصطلاح مردم «تِرِخ» یا «درمنه» نامیده میشده است که در اصل «دِرِمنه» است. البته نظرها در این مورد متفاوت است بوته بُش همان درخت بادامشک است که در ارتفاعات بشرویه فراوان می‌روید و در فهرج کرمان اصطلاح بُش به این درختچه اطلاق می‌شود.
" بشرویه " را می توان بهشت باستانی ایران نامید، این شهرستان گردشگری به عنوان " دهمین شهر کوچک تاریخی و خشت و گل ایران" و "چهارمین شهر خشت و گل خراسان جنوبی" و نگین سبزی بر پهنه کویری ناب و بکر و در مجاورت تپه های ماسه بادی با ارتفاع نزدیک به 500 متر است که همه ساله هدف همایش های بزرگ گردشگری است . شهر بشرویه با وسعت بیش از "22 هکتار بافت تاریخی و باستانی" از آثار و ابنیه تاریخی بسیار زیبایی برخوردار است که تنها در یک نقطه معروفش به نام "محله میان ده"، ابنیه تاریخی با کاربری فرهنگی مذهبی با قدمت نزدیک به 700 سال وجود داردکه چشم گردشگران و باستان شناسان را به حیرت واداشته است.
این محله زیبا و باستانی، هنوز بهترین مرکز فعال بافت تاریخی با همان کاربری در ایران اشتهار دارد که ازبناهای آن می توان به حسینیه حاج علی اشرف (که مرکز اصلی برگزاری مراسمات عاشورای حسینی و دیگر مراسمات مذهبی است), مسجد جامع قدیم ( که در سال 1030 هجری قمری بنا شده و نماز جماعت در این مکان اقامه می شود) مدرسه علمیه ملاعبدالله فاضل خراسانی (که هم اکنون طلاب خواهر علوم دینی در آن مشغول به تحصیل هستند و قدمتی بیش از 400 سال دارد ) اشاره کرد. به گواهی تاریخ در زمان حیات علامه شهیر ملا عبدالله فاضل خراسانی ، از علماء این مدرسه استفتاء گرفته میشده و همچنین آب انبار قدیمی که در بین سال های 900 تا 965 هجری قمری بنا گردیده و هنوز مورد استفاده قرار می گیرد از نمونه های زیبای دیگر گردشگری این محله تاریخی در بشرویه است. ویژگی این بناها در این است که گویا طراحان بصورت دهکده ای کوچک به فاصله کمتر از 50 متر این بناها را در چهار جهت اصلی جغرافیایی ساخته اند که جذابیت خاصی را به این محله داده است .
از ویژگی های دیگر بناهای تاریخی نگین باستانی خراسان جنوبی " بشرویه" می توان به بناهای تاریخی دوره صفوی از جمله منزل قدیمی مستوفی ، خانه فیاض بخش، محله پی جلرد ، خانه ملامحمد تقی، بادگیرهای 4و6و8 جانبه با ارتفاع نزدیک به 10 متر در قسمت غربی محله میانده و کوچه مهری که بازار سنتی قدیم بوده اشاره کرد که مرکز مراوده های اقتصادی بوده و در دوره تیمور جهانگشای که سفری به این دیار و این محله داشته به حیرت انداخته که مردمان و حتی بانوانش حافظ قرآن بوده و با آیات الهی با همدیگر مکللمه می کرده اند از نمونه های بسیار فاخر این شهر است . از دیگر آثار و ابنیه های تاریخی بشرویه که موجب شده تا بسیاری از مسافران نوروزی برای دیدن این بنای ماندگار به بشرویه سفر کنند وجود" هفت آسیاب آبی قدیمی" در مسیر قنات آب بشرویه است که هنوز تعدادی از آنها سنگشان بر محور چوبی چرخ می زند و حیات را جاری ساخته است. از فعال ترین این آسیاب ها، آسیاب پنجمی در مجاورت " بنایی باستانی و پر رمز و راز قلعه دختر است " که بر فراز قله کوهی قراردارد که علاوه بر جاذبه های شگفت انگیز و دور نمای زیبای تاریخی تنها از یک مسیر قابل رفت و آمد به قلعه است. شهرستان بشرویه به لحاظ دارا بودن روستاهای زیبای ییلاقی و وجود امام زادگان لازم التعظیم در دل این روستاها به همراه فراهم بودن امکانات کامل پذیرایی از مسافران هرساله مملو از مسافر نوروزی و تابستانه است.
روستاهای ییلاقی کرند، سرند، نیگو، خدآفرید، فتح آباد، کال نخاب، کال نی باز را هم به خاطر داشته باشید،این مناطق سرسبز و کوهپایه ای در دل کویر بکر و ناب همچون الماسی می درخشند که خود جلوه زیبای طبیعت الهی است و نسیم خنک درخچه های بادامشک و بنه و گیاهان مرتعی آن روح و روان مسافران خسته از مسیر های خشک و بیابانی شهر های حاشیه کویری را نوازش می دهند . تا جایی که به سند و گواه برخی تاریخ شناسان قدیمی ترین اثر تاریخی این منطقه در کال نی باز فتح آباد معروف به "پل ترناو " متعلق به دوره ساسانیان بوده و از آنجا که این اثر تاریخی دارای شگفتی های بسیاری است، مسافران نورزوی برای گرفتن عکس های یادگاری به این منطقه بکر سفر می کنند. کاروان های باستانی اصفاک و نیگنان، مسجد قدیمی و تاریخی رقه، وجود تنها موه خصوصی در استان خراسان جنوبی،قلعه اسرار آمیز عزیز آباد بخشی دیگر از جاذبه های تاریخی و زیبا شهر بشرویه است.
شهر بشرویه، به لحاظ اتصال محور های اصلی مواصلاتی همچون جزیره ای با کریدور اتصال چهار جهت اصلی به استانهای بزرگ کشور نقش بسته که از دو مسیر جاده ارتباطی بشرویه ، شهر ارسک ، دیهوک به فاصله 270 کیلومترو از مسیر بشرویه سه راهی دیهوک ، بشرویه، فردس، سرایان، سه راهی روم در جاده ارتباطی سنتو به مرکز استان با فاصله 300 کیلومتر یعنی شهرستان بیرجند ارتباط دارد . اما از ناحیه شمال از محور بشرویه به عشق آباد سه راهی درونه در بردسکن به راههای مواصلاتی بیارجمند و میامی به دامغان و سمنان وصل می شود و در جهت غرب از محور بشرویه به طبس در دو مسیر یزد و اصفهان به شاه راهای اصلی کشوری و به استانهای کهکیلویه و فارس و بوشهرمی پیوندد. در جهت جنوب از محور بشرویه ، ارسک، دیهوک به شاهراه اقتصادی کشوری یعنی محور کرمان بندر عباس می پیوندد و از سمت شرق نیزاز محور بشرویه سه راهی دیهوک، بشرویه و فردوس به پایتخت معنوی کشور مشهدالرضا(ع) متصل می شود . بشرویه به لحاظ دارا بودن امکانات خوب برای مسافران، فرصت های گردشگری، باستان شناسی، بهره گیری از فرصت محدود مسافرت برای تفریح در مکان هایی سر سبز و زیبا و دیدن جلوه های زیبای تاریخی پذیرای مسافران زیادی است و در ایام نوروز و تعطیلات تابستان به عنوان سومین شهر خراسان جنوبی در جذب مسافر و گردشگر از استانهای فارس ,اصفهان,کهکیلویه و بویراحمد , یزد و بندر عباس و بوشهر اشتهار دارد .
فاصله شهرستان بشرویه تا شهرستان فردوس 95 کیلومتر و تا شهرستان طبس 115 کیلومتر ، شهر دیهوک در مسیر راهای ارتباطی بندر عباس 70 و شهر عشق آباد در مسیر بشرویه به سمت دامغان و سمنان 105 کیلومتراست. از دو جایگاه عرضه مواد سوختی شامل پمپ بنزین و گازوئیل در شهر بشرویه و ارسک و یک جایگاه عرضه گاز طبیعی (CNG) در مجاورت مجتمع رفاهی و نماز خانه بین راهی امام رضا (ع) در کیلومتر 3 جاده بشرویه به طبس برخوردار است .
همه ساله مسافران و گردشگرانی که از مسیر اصلی شهر بشرویه گذر می کنند محو تماشای بلوار های زیبا همچون بلوار انقلاب اسلامی ,میدان مرکزی,بلوار امام خمینی ,المان زیبای کوزه ها در بوستان اقامتی پارک شهر و بازار روز و سنتی می شوند که همه در یک راستا و از شمال به جنوب شهر امتداد داشته و بازاریان با چهره ای خندان سوغات و محصولات محلی و صنایع دستی همچون گلیم,جاجیم,هنرهای سفالی تزئینی,نوعی پارچه و حوله از جنس کرباس لطیف را عرضه می کنند و از آنان با انواع نانهای محلی همچون شکری,کلوچه,قینیچه,بلغور گندم ,کشک تازه محلی,گیاهان معطر و دم نوشهای گیاهی مثل زعفران,آویشن,خاکشیر,زیره,شیرین بیان,گل گاوزبان,بادامشک,بنه کوهی و سایر گیاهان دارویی و معطر پذیرایی می کنند.
دین بیش از99درصد مردم اسلام وپیرو مذهب شیعه است .بیشتر مردم این دیار به حرفه کشاورزی اشتغال دارند. کشاورزی مبتنی بر منابع زیرزمینی آب و زمین‌های مستعد این منطقه‌است و عمده محصولات به عمل آمده پنبه، جو، گندم و پسته می‌باشند که در این بین کشت و برداشت پسته اگر چه از قدیم انجام میشده، ولی به تازگی رونق ویژه‌ای گرفته‌است.ازمهمترین آداب این منطقه که ازگذشتگان به یادگار مانده است،برگزار کردن ایام محرم است که به صورت بسیار حزین وبا اجتماع کثیری برگزارمیشود.حسینیه های حاج علی اشرف وحسینیه منزل آقا هرسال در ایام محرم جمع کثیری ازمردم را در دل خود جای می دهد.
کلمه «بُشرویه» مرکب از دو بخش «بُش» و «رویه» است و دلالت دارد بر منطقه‌ای که محل رویش «بُش» است و بُش در نظر اهالی و معمرین شهر، بوته‌ای خودرو از تیره گیاهان کم‌آب کویری و بیابانی بوده که برای ادامه حیات خود احتیاج به آب فراوانی نداشته و دراصطلاح مردم «تِرِخ» یا «درمنه» نامیده می‌شده‌است که در اصل «دِرِمنه» است. البته نظرها در این مورد متفاوت است بوته بش همان درخت بادامشک است که در ارتفاعات بشرویه فراوان می‌روید و در فهرج کرمان اصطلاح بش به این درختچه اطلاق می‌شود.
آب و هوای منطقه خشک و کویری است. حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت هوا در ایستگاه بشرویه ۴۸ و ۲۱- درجه سانتی‌گراد گزارش شده‌است. روستاهای شمال بشرویه گرم‌ترند و روستاهای غربی و جنوب غربی که ارتفاع بیشتری دارند از درجه حرارت ملایم‌تری برخوردارند. گیاهان این منطقه از گونه‌های پرطاقت مانند درمنه، تاغ و اسکمبیل می‌باشد. در کوه‌های شتری تعدادی درختان جنگلی چون انجیر، پسته کوهی، بادام کوهی و گردو وجود دارد. با توجه به گسترش کویر و نمک‌زار و شنزار در منطقه مراتع آن فقیر است و پوشش گیاهی به صورت تنک مشاهده می‌شود. گیاهان داروئی و صنعتی چون کتیرا، انغوزه، زیره سیاه و بارهنگ از دیگر گیاهان این منطقه می‌باشد.
جاذبه های بشرویه
موزه خصوصی بشرویه: در یکی از خانه‌های چهار ایوانی دوره‌ی صفویه قرار دارد. برخی از بخش‌های این خانه که زادگاه یکی از علمای بزرگ ایران، ملاعبدالله تونی بشروی بوده است، شامل اتاق‌های متعدد، مطبخ، اتاق زمستانی و اتاق بادگیر می‌شود. طبق گفته‌های افراد محلی، این بنا حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد. برخی از اشیای مجموعه موزه لوازم آشپزخانه و انواع قاشق‌ها، لوازم صحافی و کتابت، لوازم روشنایی، انواع قفل‌ها، زنگوله‌‌ها، ادوات جنگی، سکه‌ها و زیورآلات هستند.
پل آب بر : پل آب بر از دیدنی‌های تاریخی بشرویه به‌شمار می‌رود. مهندسان و معماران دوره ساسانی جهت تامین آب و مدیریت مصرف آن که از اهمیت بسیار بالای برخوردار بوده است، سازه های آبی بسیاری ساخته‌اند که پل آب بر بشرویه یکی از آنها محسوب می‌شود. از مزایای پل آب بر می توان به انتقال آب از کف به زمین های قابل کشت در دو طرف رودخانه اشاره کرد. استفاده از این فناوری سنتی نشان از اهمیت تاریخی منطقه بشرویه دارد.
قلعه دختر بشرویه : از جمله قدیمی‌ترین آثار تاریخی بشرویه به‌شمار می‌رود و در ۱۲ کیلومتری غرب بشرویه و بالای کوهی به ارتفاع ۴۰۰ متر از سطح زمین واقع شده است. با قرار گرفتن در بالای قله‌ای مخروطی‌شکل، این قلعه از سه طرف به پرتگاه اشراف دارد و عبور از آن غیرممکن بوده است. قلعه دختر بشرویه را در دوران ساسانی ساخته‌اند و نمونه‌های مشابه آن شامل قلعه دختر فیروزآباد، قلعه دختر بین مشهد و تربت حیدریه، قلعه دختر بجستان و قلعه دختر شوشتر می‌شود. با موقعیتی سخت در بالای بلندی‌ها و راههای صعب العبور، نمونه‌هایی از چنین قلعه‌ها را می‌توان در آذربایجان، هندوستان و لبنان نیز یافت. اغلب این بناها جنبه‌ی مقدس و دفاعی داشته‌اند.
آسیاب های بشرویه : با پنج آسیاب، در غرب بشرویه و در مسیر قنات قرار دارند. از تاریخ دقیق ساخت این آسیاب‌ها که به آسیاب‌های اول تا پنجم مشهور هستند، هیچ كتیبه و مدركی به‌جانمانده است؛ اما براساس شواهد و وقف‌نامه‌های موجود، قدمت آنها به ۴۰۰ سال قبل بازمی‌گردد. با فواصل یک کیلومتری از یک‌دیگر، آسیاب‌های اول، دوم و پنجم متروك شده و از كار افتاده‌اند. مصالح به كار رفته در این مجموعه، آجرهای مربع‌شکل، لاشه سنگ، ملات شن و گچ و آهک، قلوه‌سنگ و ساروج هستند. در بخش غربی قنات، شاخه‌ای از آب بوسیله كانالی به داخل مخزنی هدایت می‌شود و سپس با ریزش روی پره‌های چرخ چوبی آسیاب، آن را به حركت وامی‌دارد. چرخ که با هرمی به سنگ رویین وصل شده است، آن را نیز به چرخش درمی‌آورد. با چرخش سنگ، گندم كم‌كم به درون سنگ رویین منتقل می‌شود و پس از آزاد شدن به كناره‌های آن می‌ریزد.
منزل استاد فروزانفر : که بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد، محل زندگی کودکی استاد بدیع‌الزمان فروزانفر، از اساتید و چهره‌های نامدار ادبیات و تاریخ ادبیات فارسی ایران بوده است. خانه فروزانفر که بعدها به شخصی به نام سماواتی فروخته شد، نمونه کاملی از معماری ایرانی در اقلیم گرم و خشک محسوب می‌شود. در این خانه قدیمی، پلانی ساده و درونگرا، با حفظ محرمیت به چشم می‌خورد و همچنین تزیینات رسمی‌بندی و گچبری زیبایی را نیز در بالای طاق‌نماها، نورگیر اتاق‌ها، بادگیرها و سایر بخش‌ها می‌توان دید.
رباط اصفاک و نیگنان : از آثار قدیمی بشرویه به‌شمار می‌روند و در روستای اصفاک و نیگنان قرار دارند. این کاروانسراها در زمینی به مساحت تقریبی ۲۵۰۰ متر مربع و بصورت شرقی-غربی احداث شدهاند و تنها یک در ورودی و خروجی در وجه شرقی خود دارند. تفاوت کوچک این دو رباط، برج سر در ورودی رباط اصفاک محسوب می‌شود که رباط نیگنان فاقد آن است.
باغ خان : با قدمتی تاریخی، به امیر حسن خان طبسی تعلق دارد و به سبک بناهای دوره قاجار ساخته شده است. مصالح به‌کار رفته در این بنا شامل خشت خام و گل می‌شود و نمای بیرونی آن با كاهگل و قاب‌بندی‌های گچی تزیین شده است. اتاق‌های بنا در اطراف حیاط بزرگ و مربعی شکل آن ساخته شدهاند. در میانه ضلع غربی و شرقی حیاط دو ایوان روبروی هم قرار دارند و شاه‌نشین منزل در پشت ایوان شرقی واقع شده است. در پشت این ایوان بادگیری وجود داشته كه اكنون از بین رفته است. بخش اعظم بادگیر به داخل شاه‌نشین و شعبه‌ای از آن به سردابه مستطیل شكل زیر ایوان راه می‌یابد. حوض‌خانه این سازه دارای تزیینات زیبای گچبری و رسمی‌بندی استادانه‌ای در قسمت گنبد است.
کویر بشرویه : آب‌وهوایی خشک و کویری دارد. حداکثر و حداقل دمای هوا در ایستگاه بشرویه، ۴۹ و ۲۷ درجه سانتی‌گراد برآورد شده است. این ریگزار از جنوب شرقی به شهرستان بشرویه، از شرق به کویر نمک بشرویه، از شمال به شهرستان کاشمر و از جنوب به رود کال شور محدود می‌شود. در وسیع‌ترین قسمت، کویر بشرویه حدود ۳۰ کیلومتر عرض و ۲۴ کیلومتر طول دارد. در مناطق شرقی کویر، فاصله بین تپه‌ها با نمکزارهای پراکنده پوشیده شده است و در قسمت جنوبی و مرکزی نیز، تپه‌های ماسه‌ای عمدتا جهتی شرقی-غربی دارند. پوشش گیاهی کویر بشرویه در قسمت شمالی انبوه‌تر و در قسمت جنوبی تنک‌تر است. این پوشش عمدتا شامل گیاهان ماسه‌پسند مانند تاغ و اسکمبیل می‌شود و جوامع بوته‌ای همچون نسی را نیز می‌توان در آن دید. از جمله گونه‌های جانوری که در کویر بشرویه زندگی می‌کنند، می‌توان به سارگپه بیابانی، شاهین، پا مسواکی، شغال، گرگ، روباه شنی، گربه شنی، انواع آگاما و جکو، افعی شاخدار، تیر مار، مار جعفری و مار شتری اشاره کرد.
حوض انبار میانده : گفته شد که بشرویه در گذشته کلا به چهار محله یا منطقه تقسیم میشده است. این محلات عبارت بودند از بالامحله، سرپل، ملاسعدی و پائین محله. به نظر می‌رسد که حوض انبار مزبور قبل از تقسیم در محلی قرار گرفته بود که وسط یا میانده به حساب می‌آمده است؛ زیرا در بررسی‌ها روشن شده است که اولا موقعیت این حوض انبار در میانده نیست و ثانیا هر یک از محلات برای خود دارای حوض انبار جداگانه‌ای بوده‌اند.بنابراین شاید این اولین حوض انبار ساخته شده در بشرویه باشد.
سرای سرکه : در ميان مجموعه تكايا و مراكز مذهبي بشرويه ، بنايي وجود دارد كه در نظر مردم و اهالي محل از اعتبار و ارزش والايي برخوردار است و به نام سراي سركه معروف مي باشد . اين بنا ابتدا خانه مسكوني متعلق به فردي به نام ملاي سركه بوده كه در زمينه ي توليد و خريد و فروش سركه فعاليت داشته است . ظاهرا” ايشان از خداوند تمنايي داشته و عهد مي كند كه در صورت برآورده شدن حاجتش ، خانه ي مسكوني و متعلقات آن را وقف روضه خواني امام حسين (ع) نمايد و بدين صورت اين مكان وقف روضه خواني دهه ي عاشورا و شب هاي جمعه مي گردد كه هم اكنون به جاي شب هاي جمعه در بعدازظهر روز چهارشنبه خواهران در مجلس روضه شركت مي كنند.
................................
آرشیو
