گَلوگاه یکی از شهرهای استان مازندران ایران است. این شهر مرکز شهرستان گلوگاه در ناحیه شرقی استان مازندران است. زبان محلی بومیان این شهر مازندرانی است.
گلوگاه در منطقه‌ای که در دوره اسلامی کبود جامه یا نامیه نامیده می‌شد، این شهر در حقیقت جانشین شهر تاریخی نامیه است که بعد از تمیشه در این منطقه بزرگترین شهر قرن اول هجری بوده‌است. از قرار این شهر بعد از فتنه مغول ویران و مردم آن پراکنده گردیده‌اند. آثار خرابه‌ها، سکه‌ها و ادوات دیگری که به دست آمده، قدمت این محل را به ۱۲۵۴ سال پیش می‌رساند. وجود جرکلباد در شرق گلوگاه به فاصله تقریبی ۲ کیلومتر اهمیت این محل را ثابت می‌کند.» در شمال غربی گلوگاه تپه تاریخی گراودین، وجود جر یا خندق کلباد در شرق گلوگاه به فاصله تقریبی ۲ کیلومتر اهمیت این محل را ثابت می‌کند و در جنوب آن بقایای جاده شاه عباسی قرار گرفته‌است که از مسیر جنگلهای سرسبز، چشمه‌ها، آبشارها و آبهای معدنی قابل توجه و دیدنی به کوه‌های شرشری محدود می‌شود و از نظر تاریخی و باستان‌شناسی اهمیتی ویژه دارد. منطقه شورچال گلوگاه از ابنیه مسکونی قرون اول و دوم اسلامی بوده و آثار باستانی فراوانی در دل تپه‌های آن جای گرفته‌اند و زمینهای آن متعلق به ساکنان کوپچی محله گلوگاه بوده و در فاصله کمی از ساحل دریا قرار گرفته‌است.
اقوام بومی این منطقه طبری‌تبار هستند و ریشهٔ آنها به قوم تپور می‌رسد. بنابر گزارش بطلمیوس جغرافی نگار شهیر یونانی، قوم تپور از قبایل آریایی و ایرانی‌تبار دوران باستان و یکی از طوایف سکاها بوده‌است. قوم تپور جزء طوایف بومی و جنگجو و قدرتمند بشمار می‌رفتند. بنابر گزارش کوینت کورس مورخ رومی، ۱۰۰۰ کماندار تپوری در جنگ گوگمل و در ارتش داریوش سوم هخامنشی حضور داشتند. اقوام طبری‌تبار از اقوام جنگجو طبرستان به حساب می‌آمدند. در نبردهای فرخان بزرگ اسپهبد طبرستان علیه ترکان صول و اعراب، اقوام طبری ارتش فرخان بزرگ را تشکیل می‌دادند و در این نبردها موفق به شکست ترکان صول و اعراب شدند. این سلسله نبردها در مناطقی همچون ساری، تمیشه، نامیه، جرجان و دهستان روی داده‌است. در دوران زندیه و قاجار سرداران مازندرانی از جانب حکومت مرکزی بارها به سرکوب ترکمان‌هایی که به مال و ناموس مردم استرآباد و خراسان تجاوز کرده بودند پرداختند.
طبق نوشته ملگونوف روسی در حدود سال ۱۷۸۰ میلادی آقامحمّدخان قاجار ایلی را از قراباغ و قراداغ (امروزه قره باغ جزء جمهوری آذربایجان و قراداغ جزء آذربایجان خاوری در خاک ایران است) به اینجا کوچانیده‌اند. از نظر تاریخی هم سرنوشت ۲سلسله از سلسله‌های تاریخی ایران در این منطقه رقم خورده‌است. اولی با شکست محمدحسن قاجار در سال ۱۱۷۱هجری قمری در نزدیکی گراودین تپه به دست کریم خان زند که بعد از آن دولت مستقل زندیه تأسیس شد (در همین زمان خندق (جر) کلباد دور تا دور محدوده شهر احداث شد) و دومی بعد از فوت کریم خان و اتحاد خاندان آقامحمدخان قاجار با یکدیگر که باعث شدبر سر تا سر مازندران، گیلان، آذربایجان و قفقاز استیلا یابند و در همان موقع یعنی سال ۱۱۹۵هجری قمری توانستند ایل عمرانلو را از قره باغ و قره داغ بکوچانند و در گلوگاه فعلی سکونت دهند تا از خندق کلباد و منطقه گلوگاه حفاظت کنند و در هنگامه جنگ با سپاه زندیه موفق شوند در همین مکان آنان را شکست سختی دهند و به اسارت بگیرند ایل عمرانلو به منظور سر حد داری و جلوگیری از تهاجم ترکمن‌ها به منطقه فعلی به امر آقامحمّد خان قاجار آمده به‌طوری‌که سنگره‌های موجود در ساحل خلیج گرگان و نیز قلعه‌ای در شبه جزیره میانکاله (سرتک میان قلعه) این ادعا را ثابت می‌کند. جوانان این ایل در مواقع و مراحل مختلف حتی در پای رکاب آقامحمّد خان علیه دشمنان منطقه‌ای و کشوری جنگیدند. به همین جهت آقامحمّد خان قاجار اراضی فعلی و آب اوان را به‌طور رایگان به افراد این ایل هدیه کرد و طبق فرمانی که از طرف فتحعلی شاه حکم شده طبق معمول سنواتی، کارگران دهات مجاور نهر، قریه اوان را تعمیر و تحویل این عمرانلو دهند، زیرا در مقابل این کار سربازان ایل عمرانلو وظایف خود را در خدمت به مرزداری و مملکت با آسوده‌خاطر انجام دهند. بنابراین دست زندیه ابتدا از مازندران و سپس سراسر ایران کوتاه و سلسله زندیه منقرض شد و مقدمات تأسیس رسمی سلسله قاجاریه در سال ۱۱۹۹هجری قمری در پای تپه گراودین فراهم آمد. در زمان دودمان طبری‌تبار پهلوی با ایجاد راه‌آهن سراسری ایران شهرستان گلوگاه همچون دیگر شهرهای همجوارش نقش قابل توجهی در ارتباط بین خطوط شمال به تهران پیدا کرد و باعث گردیده تا از موقعیت استراتژیکی برخوردار شود.
از کلمه گلوگاه می‌توان یک معنابرداشت کرد: کلمه گلوگاه در زبان فارسی به معنای جای استراتژیک و پر رفت‌وآمد است که کنترل یافتن بر آن در فنون جنگی بسیار مهم است.
گلوگاه در جنوب شرقی دریای مازندران و شمال خطالراس شمالی‌ترین رشته کوه البرز یعنی (جهان مورا) در مختصات جغرافیایی ۵۳درجه و ۴۸دقیقه طول شرقی، ۳۶درجه و ۴۵دقیقه عرض شمالی و در شرق استان مازندران و شهرستان بهشهر و غرب استان گلستان واقع شده و مساحت آن با اراضی زراعتی جنگل، مرتع، بایر و دایر حدود ۶۵ کیلومتر مربع است. این شهر در فاصله پنج کیلومتری از دریا واقع شده و ارتفاع مرکز شهر حدود ۴۰ متر از سطح دریای آزاد و ۶۷ متر از سطح دریای خزر است. این شهر در حقیقت جانشین شهر تاریخی نامیه است که بعد از تمیشه در این منطقه بزرگترین شهر قرن اول هجری بوده است. در شمال غربی گلوگاه تپه تاریخی گراودین، در شرق خندق کلباد و در جنوب آن بقایای جاده شاه عباسی قرار گرفته‌است که از مسیر جنگلهای سرسبز، چشمه‌ها، آبشارها و آبهای معدنی قابل توجه و دیدنی به کوه‌های شرشری محدود می‌شود و از نظر تاریخی و باستان‌شناسی اهمیتی ویژه دارد.
جمعیت شهر گلوگاه در سال ۱۳۹۵، برابر با ۲۱٬۳۵۲ نفر بوده‌است. در شهر گلوگاه سکنه بومی به زبان مازندرانی سخن میگویند اقوام تبری‌تبار همچون کلبادی‌ها و گلو (Golo) به زبان مازندرانی سخن میگویند. مهاجرینی از یک طایفه کوچک ترک‌زبان موسوم به ایل عمرانلو در گلوگاه به گویش‌های ترکی آذربایجانی و مازندرانی و فارسی سخن می گویند. فرهنگ تبری و رسم و رسومات مازندرانی با زندگی مردم گلوگاه عجین شده‌است. از جمله آداب و رسوم مرسوم در گلوگاه نوروزخوانی است که بعد از نیمه اول اسفند ماه در شهر و روستای این دیار مرسوم است. از رسومات سنتی مردم گلوگاه مراسم تیرماه سیزده، چله شو، آفتاب خواهی، باران خواهی، آیین سنتی ۲۶ عید ماه، نوروزبل، تیرگان و … است. ورزش کشتی به ویژه کشتی‌های محلی مازندرانی همچون کشتی لوچو در این منطقه رایج است.
توسکاچشمه در قسمت جنوبی شهرستان گلوگاه (بین راه دامغان و گلوگاه)، بنای تاریخی جر کلباد در قسمت شرقی، دریای آرام گلوگاه در سمت شمال، جاده سنگفرش شاه عباسی در جنوب در درون جنگل و قبرستان سفید چاه که اولین قبرستان اسلامی است از مکانهای دیدنی این شهر محسوب می‌شوند. همچنین آبشار سی ان بی در بخش هزار جریب گلوگاه خود نمایی می‌کند ولی جاده ماشین رو ندارد. قابل ذکر است تالاب میانکاله که خلیج گرگان نیز به حساب می‌آید از نقاط بکر و دست نخورده شهرستان گلوگاه به حساب می‌آید. آبشار سمبی یک آبشار ۳۶ متری با یک آب فوق‌العاده معدنی که یک کارخانه آب معدنی هم به اسم سمبی تأسیس شده‌است.
در شمال ایران رستوران‌های اکبرجوجه زیادی وجود دارد، ولی شعبه اصلی‌اش همین گلوگاه است. سال‌ها پیش در این منطقه، شخصی به اسم اکبر کلبادی همراه همسرش قهوه‌خانه‌ای تاسیس می‌کنند. قهوه‌خانه در جاده مشهد قرار داشت و راننده‌های زیادی به آن سر می‌زدند. بعدتر که کارشان گرفت، شروع کردند به پختن غذاهای گرم. آنها در رستوران‌شان، جوجه را با رب انار محلی سرو می‌کردند. این ماجراها در حدود سال ۱۳۳۰ اتفاق افتاد. به‌تدریج این خوراک آن‌قدر محبوب شد و در دل مردم جا باز کرد که به شهرهای دیگر هم رسید. الان در همه شهرها، رستوران‌های اکبرجوجه را پیدا می‌کنید، اما احتمالا اگر این غذا را در محل تولدش بخورید، لذت دیگری دارد. محلی‌ها با همین رب انار یک آش ترش هم می‌پزند که خیلی خوشمزه است. اکبرجوجه گلوگاه در بلوار امام رضا قرار گرفته.
جاذبه های گلوگاه
تپه تاریخی گراودین : تپه تاریخی گراودین، یکی از جاذبه های گردشگری گلوگاه، از نظر تاریخی هم سرنوشت ۲ سلسله از سلسله های تاریخی ایران در این منطقه رقم خورده است. اولی با شکست محمدحسن قاجار در سال ۱۱۷۱ هجری قمری در نزدیکی گراودین تپه به دست کریم خان زند که بعد از آن دولت مستقل زندیه تاسیس شد و دومی بعد از فوت کریم خان و اتحاد خاندان آقامحمدخان قاجار با یکدیگر که باعث شدبر سر تا سر مازندران، گیلان، آذربایجان و قفقاز استیلا یابند. بنابراین دست زندیه ابتدا از مازندران و سپس سراسر ایران کوتاه و سلسله زندیه منقرض شد و مقدمات تاسیس رسمی سلسله قاجاریه در سال ۱۱۹۹ هجری قمری در پای تپه گراودین فراهم آمد.
توسکا چشمه ، طبیعتی ناب در بین جاهای دیدنی گلوگاه : یکی از جاهای دیدنی گلوگاه که طبیعت آن بسیار خواستنی است، منطقه‌ی توسکا چشمه است که در قسمت جنوبی شهر و حد فاصل دامغان و دریای آرام گلوگاه قرار گرفته است. چشمه‌ی زلال و درختان خوش نقش‌ونگار توسکا، زینت‌بخش این منطقه هستند که هرساله در فصل‌های بهار و تابستان، مسافران بسیاری که بیش‌تر از گلستان و استان خراسان هستند، راهی این منطقه می‌شوند. خنکی ناب توسکا چشمه یکی از دلایلی است که گلوگاه را در هوای گرم تابستان پر رونق کرده است.
آغوزدره : آغوزدره، روستایی تماشایی در منطقه است که از بکرترین و دلنشین‌ترین مکانهای دیدنی گلوگاه محسوب می‌شود. این روستا در حدود ۴۵ کیلومتری شهر و در منطقه‌ای زیبا و دیدنی قرار گرفته است. فضای این روستا مملو از درختان گردو است که در اطراف دره‌ای وجود دارد. این درختان با محصول پرباری که می‌دهند، فضای زیبایی خلق کرده است. اینجا به گردو «آغوز» هم می گویند که فراوانی این درخت در این منطقه باعث شده که نام این محل به همین اسم گذاشته شود. مردم اینجا در کنار برداشت گردو، به شغل دامداری، کشاورزی، باغداری و قالی بافی هم مشغول هستند.
روستای نیالا : در این روستا گورستان نیالا قرار دارد که متعلق به سده‌های ۱۰ و ۱۱ می‌باشد که حال وهوای غریبی به این روستا داده است. نیالا در بخش مرکزی شهرستان گلوگاه و در دل دهستان، توسکا چشمه قرار گرفته است. روستای نیالا از اهمیت تاریخی برخوردار است که به خاطر وجود این قبرستان، این منطقه چنین اهمیتی پیدا کرده است. آب و هوای روستای نیالا معتدل و مطبوع است.روستای زیبا و کوچک ما در چند کیلومتری رودخانه نکا قرار دارد و به همین دلیل، آب آن از این رودخانه تأمین می‌شود. شغل اهالی روستا کشاورزی، گله داری و کرباس‌بافی است و برنج، غلات و لبنیات از مهم ترین محصولات روستا محسوب می شوند.
دریای آرام : در ۵ کیلومتری گلوگاه ساحل دریای آرام به‌عنوان یک جاذبه تفریحی قرار دارد. به آن دریای آرام میگویند، زیرا امواج دریای خزر در گلوگاه آرام‌ترین حالت ممکن را دارد و خبری از موج‌های بزرگ نیست. در این مکان می‌توانید با توجه به امکانات گردشگری از سفر خود لذت ببرید.
روستای مهدیرجه: روستای خوش آب‌و‌هوای مهدیرجه در گلوگاه همچون الماسی در بین جاذبه‌های طبیعی این شهر می‌درخشد. زیبایی وصف ناپذیر مهدیرجه باعث شده است که آن‌جا را به کلاردشت دوم نیز بشناسند. علاوه‌بر تمامی جاذبه‌های طبیعی این روستا دارای سایت پروازی پاراگلایدر نیز هست و وجود این سایت باعث حضور گردشگران بیشتری به این منطقه و رشد و توسعه روستا شده است. تجربه پرواز هیجان‌انگیز بر فراز دشتی سرسبز و چشم‌نواز بسیار دلنشین خواهد بود.
.........................
آرشیو
