اَردِستان یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است. این شهر مرکز شهرستان اردستان است. شهرستان اردستان، در شمال استان اصفهان، در جنوب کویر نمک، در ۳۳ درجه و ۲۳ دقیقه پهنای شمالی و ۵۲ درجه و ۲۲ دقیقه طول شرقی نسبت به نیمروز گرینویچ قرار دارد. از شمال به استان سمنان و گرمسار، از باختر به شهرستان‌های کاشان ، نطنز و برخوار و میمه، از خاور به شهرستان نائین و از جنوب به شهرستان‌های اصفهان و نائین محدود است. اردستان در ۱۱۸ کیلومتری شمال شرقی شهر اصفهان و در مسیر کاشان به سمت نائین و یزد قرار گرفته‌است. آب و هوای این شهرستان گرم و خشک بوده و بیشترین درجه حرارت در تیر و مرداد و کمترین آن در دی و بهمن است. پوشش گیاهی این ناحیه از گونه استپ بیابانی است. کوه‌های غیرمنظمی از شعبه‌های کوه کرکس، از جنوب شهرستان می‌گذرد، از سطح دریا یک هزار و ۲۰۷ متر ارتفاع دارد.
گویش مردم اردستان گویشی از شاخه فارسی است. ریشه زبان مردم این منطقه، فارسی میانه، یعنی زبان رایج در دوره اشکانیان است که بسیار شبیه به زبان متون اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان است. این زبان نشان از ریشه زرتشتی داشتن مردمان این منطقه دارد. بعنوان مثال، در این زبان از واژهٔ «مسجد»، با عنوان «مَزدْگی» یا همان «مزدا گه» که به معنی محل پرستش اهورا مزدا است یاد میشود. ساکنان اردستان در گویش محلی خود از آن با عنوان‌های ارسن، اردستون، ارسون، اسوم و اسون یاد می‌کنند.
این شهرستان بر سر جاده ترانزیتی تهران - بندر عباس قرار دارد و در ۳۵۰ کیلومتری جنوب تهران و ۱۰۰ کیلومتری شرق اصفهان و۲۵۰ کیلومتری شمال غرب یزد قرار داردو به دلیل وجود این بزرگراه نقش مهمی در حمل و نقل جاده‌ای کشور و ترانزیت کالا در مسیر شمال - جنوب از تهران تا یزد، کرمان، زاهدان و بند عباس را داراست. هم چنین خط قطار تهران - بندرعباس نیز از این شهرستان عبور کرده و دارای ایستگاه قطار در ۲۰ کیلومتری شهر است. به دلیل این چنین ویژگی‌های ارتباطی این شهر میتواند به یکی از قطبهای صنعتی کشور تبدیل شود.
بعضی مورخان آن را زادگاه کاوه آهنگر دانسته‌اند و اهالی منطقه، خانه و باغی را که در محله کبودان واقع و به باغ کاوه موسوم است و همچنین قنات دو طبقه مون را که یکی از عجایب سیستم آبرسانی در ایران قدیم به‌شمار می‌آید و احداث آن به کاوه آهنگر نسبت داده میشود، دلیلی برای اثبات نوشته مورخان می‌دانند. به اضافه این که در این شهرستان قنات دیگری هم با عنوان ارونه جریان دارد که با فورزه بندی دیدنی و جالبش، آب کشاورزی پنج محله شهر را تأمین میکند و مردم عقیده دارند «ارونشاه» نخستین پادشاه پیشدادی آن را حفر کرده‌است.
برخی از تاریخ‌دانان بر این باورند که واژه «اردستان» از دو بخش اربیه به معنی مقدس و فرشته موکل بر آن و پسوند ستان به معنای مکان تشکیل شده. زیرا قبل از ظهور اسلام آتشکده‌های متعددی در این شهر دایر بوده که از جمله آنها آتشکده معروف مهر اردشیر قابل اشاره‌است و تاریخ‌نویسان قرن چهارم قمری از آن به عنوان شهری مستحکم یاد کرده‌اند که یک مایل مربع مساحت داشته و بارویی با پنج دروازه آن را احاطه کرده بود و جمعی دیگر، نام اردستان را متشکل از دو پاره «ارد» به معنی مرد خشمگین و «ستان» به معنای مکان دانسته و از آن به عنوان سرزمین مردان غیور و خشمگین یاد کرده‌اند و البته این روایت هم وجود دارد که اردستان چون از بناهای اردشیر دراز دست است، نام خود را از اسم او وام گرفته‌است.
در اوایل قرن چهارم اصطخری درباره‌ی اردستان گوید شهری مستحکم است. مسجد جامع شهر در مرکز آن واقع بود، پارچه‌های ابریشم در آنجا فراوان تهیه می‌شد و قسمت عمده‌ی آن صادر میگردید. مقدسی گوید چون خاک اردستان سفید رنگ به رنگ آرد بوده از این جهت نام آنرا آردستان گزارده‌اند.
نام اردستان، در افسانه‌های فولکلوریک نیز آمده و از جمله بر پایه یکی از افسانه‌ها، اردستان مسکن رستم دستان، جهان پهلوان باستانی بوده و ابتدا ارگ دستان نام داشته و سپس به ارگستان و سرانجام به اردستان تغییر نام داده‌است. بر پایه این افسانه، طایفه لیلاز مهرآبادی، که از طایفه‌های پرجمعیت و ادیب پرور اردستان به‌شمار می‌آیند، از اعقاب لیلاز، برادر رستم هستند. بر پایه نوشته‌های تاریخ نگاران ایرانی و عرب، این شهر در دوران آل بویه با نطنز، بلوکی را تشکیل می‌داد که مرکز آن اردستان و جایگاه فرمانروایی حاکم دیلمیان بوده‌است.
شهر مورد اشاره، که ساکنانش در گویش محلی خود از آن با عنوان اردستون نیز یاد می‌کنند، همان شهر اردستان است که با مساحتی معادل ۱۱ هزار و ۵۹۱ کیلومترمربع، در فاصله ۱۱۸ کیلومتری شمال شرق شهر اصفهان واقع شده و مشتمل بر دو بخش، سه شهر، هفت دهستان و ۳۰۶ روستای دارای سکنه‌است. دهستان های معروف آن عبارت‌اند از ظفرقند، ذاغل، سرهنگ آباد، مزدآباد، درقهو...
اردستان شامل محلهٔ فهره ، باب الرحی، کوشک، بازار، ابالی، مون، راهمیان (بزرگ‌ترین از نظر جمعیت)، کبودان و محال می‌باشد. اردستان دارای یک سالن سینما به نام سینما فرهنگ اردستان است که این سینما مجهز به فناوری دیجیتال می‌باشد. هم چنین یک سینمای دیگر نیز به نام سینما درخشان در خیابان شریعتی دارد که علی‌رغم ساخت بنا و ساختمان آن متأسفانه مورد استفاده و بهره‌برداری قرار نگرفته‌است. اردستان دارای یک استخر شنا (استخر آبشار) است که مجهز به سونای خشک و بخار و نیز جکوزی است.و استخر دیگر در زواره با نام شهدای شهراب فعالیت میکند. همچنین دارای چندین سالن ورزشی از جمله ارشاد، ۱۷شهریور، کوثر، مفتح و سالن کارگران است. علاوه بر این، در مجموعهٔ ورزشی ۱۷ شهریور یک زمین چمن طبیعی یک چمن مصنوعی و سالن کشتی شهدای شهراب وجود دارد.زورخانه شاه مردان در خیابان شریعتی فعالیت دارد.
اقتصاد اردستان به‌طور عمده بر پایه کشاورزی، باغداری، دامپروری و صنایع دستی می‌باشد. سطح زیرکشت این شهرستان حدود ۱۵ هزار هکتار است که با ۲۸۰ چاه عمیق و نیمه عمیق و ۵۰۰ رشته قنات آبیاری میشود. محصولات کشاورزی این شهرستان انار، غلات و صیفی‌جات است. فولاد اردستان تولیدکننده انواع لوله‌های فولادی تا قطر ۱۰۰ اینچ است. شهرستان اردستان دارای سه نشریه به نام‌های هفته‌نامه پیک زواره (نخستین نشریه شهرستان اردستان) و ماهنامه نگاه کویر و فصل‌نامه تحلیل همگانی بوده‌است
مردم اردستان عمدتاً از نژاد اصیل ایرانی هستند.دلیل آن زبانی است که چندین هزار سال پیش تا کنون بر جای مانده، این زبان منشعب از فرس قدیم پارسی می‌باشد و زبان اوستائی است که لغات و اصطلاحات خارجی کمتر در آن نفوذ کرده‌است. ساکنان اردستان در گویش محلی خود از آن با عنوان‌های ارسن،ارسون، اردستون، ارسون، اسوم و اسون یاد می‌کنند.
شمال این شهرستان هموار است و به دشت کویرمربوط می شود. وقسمت جنوب آن کوهستانی است. ازاین رو، پوشش گیاهی ودرجه حرارت شمال و جنوب متفاوت است. شمال منطقه دارای آب و هوای گرم و خشک، جنوب آن معتدل تر است. بطورکلی، آب و هوای اردستان گرم و خشک است و اختلاف دمای شبانه روز و زمستان و تابستان زیاد است. رطوبت اردستان بسیارکم است، دراین شهرستان دو رود با کانون اتفاقی درشرق و غرب وجود دارد که در بعضی ازسالها جریان می یابند. ازاین رو، تنها منبع آب برای منطقه قناتهای متعددی است که سرچشمه آنها کوهستانهای جنوبی است. درشمال این منطقه، چاههای متعددی حفر گردیده و زمینها زیرکشت رفته است که در آب و هوای منطقه موثر بوده است. بیشترین درجه حرارت در تیر و مرداد، کمترین درجه حرارت در دی و بهمن است که بین نواحی گرم شمالی و ارتفاعات جنوبی که سردتر است حدود 5 درجه اختلاف دما وجود دارد. اردستان، مرکب ازدو کلمه ارد به معنای مقدس و ستان پسوند مکانی است و روی هم رفته به معنای شهرمقدس می باشد. مقدسی در کتاب معروف خود احسن التقاسیم نگاشته است: چون زمین اردستان به سفیدی آرد است، آنجا را آردستان گفته اند و دیگر اینکه بنای این شهر را به دستان سام پدر رستم پهلوان نسبت می دهندوکلمه اردستان تحریف شده ارگ دستان است. شهرستان اردستان درسرشماری سال 1370، 49000 نفر جمعیت داشته است و این رقم هرروز با مهاجرت روستائیان به شهر و مهاجرت ازشهرهای دیگر، پیوسته درحال افزایش بوده است، زیرا پس از پیروزی انقلاب با ایجاد طرحهای کشاورزی و موج نوسازی کارهای کشاورزی و ساختمانی فراوان شده است و مردم نه تنها، دیگربرای یافتن کارمثل سابق از محل اصلی خود مهاجرت نمی کنند، بلکه عده ای هم که مهاجرت کرده بودند، بتدریج به محل خود بازگشته اند. از بناهای تاریخی این شهرستان مسجد جامع اردستان است که در زمان سلجوقیان ساخته شده است. برای شناسائی و استخراج معادن دراین شهرستان اقداماتی صورت گرفته و منابعی استخراج شده است لیکن به علل عدم مرغوبیت و یا بازدهی کم، بیشتر آنها تعطیل گردیده است. این معادن، عبارتنداز: 1)معدن سرب و روی بلمچه 2) معدن منگنز در24 کیلومتری جنوب غربی اردستان 3) معدن مس کهیاز در 50کیلومتری جنوب شرقی اردستان 4) معدن سنگ گچ کسوج در28 کیلومتری شمال غربی اردستان. همچنین منابع نمک درداخل رسوبات رودخانه ای بطور پراکنده وجوددارد. صنایع اردستان منحصر به صنایع دستی، مانند قالیبافی، جاجیم و گلیم بافی و شال بافی، چادر و خیمه و کلاه و دستکش است. اما مهمترین آن صنایع، قالیبافی است که نقش مهمی دراقتصاد مردم این شهر دارد.
جاذبه های اردستان
قنات دو طبقه‌ای اردستان : قنات مون یک قنات دوطبقه است که در هر طبقهٔ آن آبی مستقل جریان دارد به گونه‌ای که آب هیچ‌یک به دیگری نفوذ نمی‌کند. تنها نمونه قنات دوطبقه موجود قنات دوطبقه مون در اردستان ایران است. این اثر شاهکار به عنوان عجیب‌ترین و تنها قنات دو طبقه جهان در تاریخ ۲۶ تیرماه ۱۳۹۵ در اجلاسیه استانبول ترکیه به عنوان بیستمین اثر ایران به ثبت جهانی رسید. این قنات در محلهٔ مون یکی از محلات شهرستان اردستان در استان اصفهان قرار دارد. قنات دو طبقه مون با شماره ۹۰۲۳ در سال ۸۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این قنات در این محله شامل دو طبقه‌است که در هر طبقهٔ آن آبی مستقل جریان دارد به گونه‌ای که آب هیچ یک به دیگری نفوذ نمی‌کند این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده که تنها قنات دو طبقهٔ جهان است. معماری قنات دو کانال موازی که بر روی هم قرار گرفته و در چاههای عمودی مشترک، تشکیل شده است. نام گذاری چاه دوقلو به این علت است که در این محل دو میله چاه در کنار هم قرار دارند که یکی از آنها متعلق به چاه رویین به عمق ۲۷ متر و دیگری متعلق به قنات زیرین به عمق ۳۰ متر است که اگر دهانه کوره قنات زیرین را ۱ متر فرض کنیم کل عمق چاه مادر به ۳۱ متر می‌رسد. از این محل به بعد قنات دارای میله‌های مشترک است. قنات دو طبقه‌ای اردستان از نمونه کارهای جالب علم مهندسی در قدیم است که برای کاوش و حفر آن مقنیان ورزیده و با در نظر گرفتن شرایطی اقلیمی آن را ایجاد کرده‌اند و سایت گردشگری قنات دوطبقه مون دراردستان ایجاد شده است. این قنات ۳٫۵ تا ۴ کیلومتر طول دارد و عمق مادر چاه ان ۳۱ متر است دارای ۳۰ میله می‌باشد و مقدار آبدهی آن ۶۰ لیتر در ثانیه می‌باشد و و آب آشامیدنی حدود ۲۰۰ نفر از اهالی محله مون اردستان را تأمین میکند. میله‌های اولیه این قنات در محلهٔ «محال» واقع در جنوب شهر اردستان حفر شده و حدوداً به طرف شمال غرب امتداد دارد مادر چاه قنات «چاه دوقلو» است که در کنار امامزاده اسماعیل قرار دارد. آنچه از منابع مکتوب مشخص است این است که این قنات پیش از اسلام و به خصوص دوران کیانیان و اشکانیان و ساسانیان احداث گردیده و بانی آن را به دوشکل بیان کرده‌اند ۱. به قولی بانی آن را کاوه آهنگر که زاده اردستان بوده است دانسته‌اند. ۲. به قولی دیگر بانی آن را مقنی یزدی می‌دانند که طی دو مرحله آن را ساخته؛ که در مرحله اول پیشنهاد احداث قنات در آن منطقه را به مردم داده است و در بار دوم به علت حفر قنات نا مناسب توسط مردم خود اقدام به اصلاح قنات جهت آبدهی بهتر میکند که منجر به حفر میل چاه دوم میشود .
بقعه و خانقاه پیر مرتضی : این بقعه، در محله «فهره» در غرب مسجد سفید دردشت واقع شده است. این بنا، چهار ضلعی بسیار كوچكی با ابعاد ۶×۶ متر است كه در دو سمت جنوب و شمال آن دو ایوان ساده بنا شده است. ورودی بقعه در ایوان جنوبی قرار دارد. بقعه مذكور در بافت قدیمی واقع شده و داخل كوچه‌ای بسیار باریك قرار دارد. در این بقعه سه قبر قرار دارد كه یكی مربوط به پیر مرتضی علی اردستانی فرزند امیر شمس‌الدین محمد، ندیم شاه منصور (قرن هشتم)، دومی از آن همسر او و سومی متعلق به پیر جمال‌الدین محمد اردستانی عارف معروف قرون هشتم و نهم هجری قمری است. پیرامون قبر‌های سه‌گانه را محجری چوبی فراگرفته و كتیبه منظومی، در هفت بیت بر آن نقش بسته كه در آن، سال ساختن سنگ قبر و ضریح را ۱۰۳۹ هجری قمری ذكر كرده است. گفته شده پیر مرتضی، این محل را كه خانقاه و مدرسه خود وی بوده، برپا كرده و پس از مرگ در آن به خاك سپرده شده است.
مقبره امیر اویس: از سرداران عصر شاه اسماعیل صفوی می باشد که درسال۹۲۰ (هـ .ق) کشته شده ودر این محل سنگ مزار آن شامل سنگ قبر عمودی وافقی می باشد که در نوع خود بی نظیر ومنحصر به فرد است.
روستای نیسیان : روستای نیسیان در جنوب شهرستان اردستان و در فاصله ۵۷ کیلومتری اردستان واقع شده است. روستای نیسیان که در شرق استان اصفهان واقع شده ، تا شهر اصفهان ۱۰۰ کیلومتر فاصله دارد.این روستا از شمال به قهساره ، از جنوب به کهنگ ، از شرق به نهوج و از غرب به زفره منتهی می شود.در نیسیان ۴۷۰ خانوار با جمعیتی حدود ۳۰۰۰ نفر زندگی می کنند و سابقه سکونت در این روستا به ۷۰۰ سال پیش باز می گردد. از قدیم طوایف مختلف در ۸ محله نیسیان زندگی می کرده اند.روستای نیسیان پرجمعیت ترین روستای شهرستان کویری اردستان در منطقه ای کوهستانی و خوش آب و هوا با جاذبه های گردشگری بسیار از جمله باغات و کشتزارهای وسیع ، درختان تنومند و چشمه های جوشان بسیار ، از طرف سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، یکی از قطبهای گردشگری استان اصفهان معرفی شده است و سالانه به ویژه در ایام نوروز میزبان هزاران گردشگر می باشد قدمت روستا به درستی مشخص نیست اما ساختمان فعلی مسجد اصلی روستا در سال ۱۱۱۸ هجری قمری بنا شده است. خانه های بافت قدیم ، زیارتگاه ، قنات تاریخی ، قلعه و حمام قدیمی ، نشانه هایی از قدمت تاریخی روستاست. با توجه به نشانه های موجود ، قدمت این روستا را می توان به پیش از دوره صفوی و بنابر برخی شواهد به پیش از اسلام مربوط دانست. قلعه روستا که از قلعه های تاریخی با کارکرد دفاعی است ، در دوره قاجاریه ساخته شده است. مسجد جامع روستا که از آثار دوره حکومت قاجاریان است ، از نظر معماری و کاشیکاری بسیار جالب توجه و واجد ارزش های تاریخی است. حمام قدیمی روستا نیز جاذبه تاریخی دیگری است که در محوطه ی بافت قدیمی و در مرکز روستا قرار دارد. خانه های قدیمی روستا که در ساخت آن ها از مصالح بومی استفاده شده ، به دلیل انطباق با نیازهای روزمره روستاییان بسیار جالب توجه و از جاذبه های روستا به شمار می آیند. از صنایع دستی زنان این روستا می توان به قالیبافی اشاره کرد که به طرح نایینی بافته می شوند.
روستای کچورستاق: کچورستاق از روستای بسیار قدیم بخش زواره می باشد که با مساحت بیش از ۵۰۰۰ هکتار وجمعیتی بالغ بر۶۰۰ نفر درفاصله هفت (۷) کیلومتری شمال شرقی شهرستان اردستان و هشت (۸) کیلومتری غرب بخش زواره قراردارد. روستای کچورستاق برسر راه شهر زواره به مهاباد ، نطنز وکاشان واقع گردیده است . کچورستاق مرکب از دو کلمه ” کچو “به معنای مکان وخانه کوچک و ” رُستاق ” به معنای آبادی که معرب روستا است می باشد ودر مجموع به معنای روستای کوچک گفته می شود . روستای کچورستاق از لحاظ قدمت به قبل از اسلام عودت داده می شود ، بطوریکه درقسمت پایین روستا قبرستانی از سده های قبل از اسلام مشاهده می شود که اکنون تبدیل به زمین های مزروعی گردیده است. این روستای دارای ۶ محله اصلی به نام های: ۱- محله حاجی ،که درنام گذاری جدید به نام کوچه شهید عباس میرزایی فرد ۲- محله بالا با نام جدید ،کوچه ولی عصر ۳- محله میرزا،با نام جدید ،کوچه شهید قاسم میرزایی فرد ۴ – محله ولایت ۵- محله ابوطالب و کوچه جدیدالتاسیس به نام کوچه شهید حجت اله میرزایی فرد که ورودی اصلی روستا هم محسوب می شود تشکیل شده است وهمین طور دارای دوشهرک ، یک شهرک قدیمی ویک شهرک نوساز ،با نام جدید شهرک امام خمینی می باشد . روستای کچورستاق دارای آب وهوای گرم وخشک می باشد که این شرایط مناسبی چه از نظر حاصل خیز بودن وچه از نظر امر کشاورزی محسوب می شود ، از این روست که محصولات زارعی درزمین اطراف این روستا مهم ترین منابع طبیعی آنرا تشکیل می دهد. رطوبت روستای کچورستاق بسیار کم است واختلاف دمای شبانه روز وزمستان ،تابستان آن زیاد است . در اطراف روستا چاه های معتددی از آب حفر گردیده است که باعث زیر کشت رفتن زمین های اطراف شده وهمین طور درآب وهوای روستا خیلی بی تاثیر نبوده است ؛بیشترین حرارت روستا در ماه های تیر ومرداد وکمترین درجه حرارت در ماه های دی و بهمن می باشد . کشاورزی ،باغداری و دامداری بعنوان مهم ترین فعالیت و اصلی ترین منبع درآمد مردم روستای کچورستاق را تشکیل می دهد که بیشتر به روش سنتی انجام می گیرد.مهم ترین محصولات آن گندم ،جو ، ذرت ، وصیفی کاری و انواع درختان میوه مثل انار ،زردآلو ،انجیر ،انگور ، بادام ، پسته وزیتون می باشد که انـــار آن شهرت خاص دارد. اراضی قابل استفاده روستای کچورستاق زیر کشت سالیانه ودائمی می باشد که درتمام روستا این نسبت یکسان نیست و بستگی به میزان زمین وآب دهی چاهای حفرشده دارد . کمبود آب وکیفیت آب در بعضی از قسمتهای اراضی روستا باعث عدم امکان کشاورزی شده است تا حدی که اکثر محصولات و گیاهان دائمی مانند درختان میوه درآن نقاط نتیجه خوبی نمی دهند.
روستای ظفرقند: منطقه مرکزی ایران در مسیر جاده ابریشم از غرب به شرق ۲۴ کیلومتر بعد از شهرستان اردستان و ۷۵ کیلو متر مانده به شهرستان نایین روستای ظفرقند واقع شده است .این روستا در دهستان کچو قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۲۲۹ نفر (۹۵خانوار) بوده‌است..این روستا نیز از جنوب به روستا های (بخش برزاوند) مرتبط است و شهر اصفهان نیز حدود ۸۵ کیلومتر با این روستا فاصله دارد بعلت واقع شدن در مسیر جاده ابریشم و ارتباط با روستا ها و شهرهای زیاد اطراف و موقعیت جغرافیایی منطقه ، کوهستانی بودن و قرار گرفتن در حاشیه کویر در گذشته محل خوبی برای اتراق کاروان های حمل کالا که داخلی(کلیه منطقه شرق و جنوب شرقی ایران و خارجی ( همانند کشورهای پاکستان ُافغانستان هند و چین) بوده اند و توقف این کاروان ها باعث تلاش برای تامین آذوقه و رفع نیاز های کاروان ها موجب فعالیت بازرگانی زیادی از جمله کشت و زراعت ،صنعت نجاری، آهنگری ، نساجی و غیره میگردید و در پی آن تبادل اطلاعات و ارتقای فرهنگی و اجتماعی را رونق می داد و از سوی دیگر چون کالا پایا پای مبادله می شده ، مرکز خوبی برای تهیه نیازمندیهای خاص دیگر روستاها و مناطق اطراف بوده و این مهم شرایط اقتصادی این روستا را به نسبت بالا برده بود که ریشه های توان فرهنگی و فکری را نیز هنوز در این مردم می توان یافت بینش خوب مردم و درک بالا موجب رایج شدن نکته ها و ضرب المثل های عمیق و هدایت گر شده است . زنان این روستا قالیبافی می کنند و مردان ظفرقندی به کشاورزی مشغولند.
منطقه شکار ممنوع خارو : مهمترین و بکر ترین زیستگاهی که در نزدیکی پارک ملی کویر واقع شده است زیستگاههای شمالی شهرستان اردستان و در راس آنها منطقه شکار ممنوع ” خارو” است . منطقه شکار ممنوع خارو که با مساحت ۱۰۰۰۰۰ هکتار با فاصله اندکی از مرزهای جنوبی پارک ملی کویر واقع شده است ، قبل از حفاظت در سالیان گذشته از مهمترین شکارگاههای استان اصفهان و دشت کویر مرکزی شناخته میشده است ، تا قبل از سال ۱۳۶۳ که گورخر دیگر از پارک ملی کویرگزارش نشد ، گله های گورخر در منطقه خارو مرتبا توسط مردم محلی دیده میشدند و این منطقه آخرین زیستگاه گورخر استان اصفهان در این سالها بوده است . این منطقه همچنین زیستگاه مناسبی برای جبیر ، قوچ و میش و کل وبز هم هست . گزارشات مردم محلی از یوزپلنگ در این منطقه کاملا قابل توجه است . در اواخر دهه هفتاد ، یکی از شکارچیان اقدام به زنده گیری دو توله یوز در این منطقه میکند که البته از سرنوشت دقیقشان اطلاعی از دست نیست . در ۵ سال گذشته هم دامداران و بویژه شترداران چندین بار یوز را از این منطقه گزارش کرده اند. منطقه شکار ممنوع خارو از نظر منابع آبی نیز وضعیت نسبتا مناسبی دارد و با توجه به حضور اندک دام در منطقه (البته شتر در منطقه حضور دارد ) و دوری از منابع انسانی آرامش نسبی برای جمعیت حیات وحش منطقه وجود دارد . با توجه به صعب العبور بودن نسبی راههای موجود دسترسی به منطقه شکار ممنوع خارو و حفاظت اداره محیط زیست اردستان ، در حال حاضر این منطقه در حال حاضر از نظر طعمه های یوز پلنگ نسبتا جمعیت مناسبی را داراست و گرچه تا به حال رسما یوزپلنگ از منطقه گزارش نشده است ولی با توجه به گزارشات مردمی فراوان از یوز ، با حفاظت مستمر از این منطقه میتوان انتظار گزارش رسمی و مستند یوز از منطقه را داشت. با توجه به این که بین مرزهای شمالی منطقه شکار ممنوع خارو و مرزهای جنوبی پارک ملی کویر ، هیچ جاده ، روستا یا مانعی وجود ندارد ، منطقه شکار ممنوع خارو در حال حاضر تنها منطقه ای است که میتواند پذیرای مهاجرت و جابجایی های یوزپلنگ از پارک ملی کویر باشد و فضای حیاتی ، برای رساندن جمعیت های جدا افتاده یوز پلنگ در دشت کویر مرکزی را در اختیار یوز بگذارد . در حال حاضر مهاجرت بین پارک ملی کویر و منطقه شکارممنوع خارو ، بویژه در مورد قوچ و میش مرتبا گزارش میشود و گله های قوچ و میش در حال گدار بین دو منطقه حتی در گله های بزرگ ، توسط مردم محلی گزارش شده اند.
مسجد جامع اردستان : تاریخچه ساخت مسجد جامع اردستان را میتوان به سه دوره تقسیم کرد.دوره نخست- قرن سوم ه. ق ‚مسجد به صورت گنبدی ساخته شد.دوره دوم- در قرن سوم وچهارم ه. ق از صورت گنبدی به مسجدی کوشک مانند تبدیل شد.دوره سوم – در قرن ششم ه. ق در عهد سلجو قیان مسجد ویران و به صورت چهار ایوانی بنا شده‌است. بنا دارای دو تاریخ احداث است؛ یکی ۵۵۳ هجری قمری که در انتهای کتیبة بزرگ شبستان گنبدی آمده و دیگری ۵۵۵ هجری قمری که در ایوان جنوبی شبستان ثبت شده‌است و به ظاهر چنین می‌نماید که شبستان و ایوان همزمان ساخته شده‌اند، حال آن که چنین نیست. واقعیّت این است که حدود سال ۵۵۳ هجری قمری، هنگامی که مسجد اوّلیّه را به صورت مسجدی چهار ایوانه درآوردند و شبستان گنبدی را تبدیل به نمازخانة مسجد کردند، این شبستان را با کاشی‌هایی نظیر کاشی‌های بناهای جدید پوشاندند. مسجد جامع اردستان به سبک مسجد جامع اصفهان (شیوه رازی) بنا شده واکنون مسجدی چهارایوانی است. این مسجد ورودی‌های متعددی دارد. ورودی اصلی که دالان طویلی است‚ در گوشة جنوب غربی مسجد قراردارد که ازیک سو به محلة فهره‚ واز سوی دیگر به دشت محال راه دارد. نمای این ورودی از یک قوس ‚ دو طاق نمای محرابی شکل ‚دولچکی ‚دونیم ستون آجری ‚دو قاب تزیینی ودو سکوی آجری تشکیل شده‌است.در قسمت شمالی مسجد دو ورودی قرارگرفته ‚یکی به مدرسة علمیه متصل است و دیگری به فاصلة اندکی‚ گذر شمالی را به داخل مسجد مرتبط میکند. این ورودی‌های متعدد عامل ارتباط فضاهای اطراف با مسجدند.
قنات ارونه : قنات ارونه از قنات های معروف استان اصفهان قنات ارونه شهر اردستان است که در واقع یک نهر پرآب زیر زمینی می باشد. این قنات متعلق به قرون بسیار دور و قبل از اسلام می باشد که بیش از یکهزار سال قبل از اسلام حفر گردیده و جزو آثار باستانی ایران به شمار می رود.مدتی که محققان و پژوهشگران برای عمر این قنات تخمین زده اند کمتر از دو هزار و پانصد سال نیست. این قنات در نظر اصطخری جغرافیدان قرن چهارم هجری« قناتی بسیار بزرگ و شگفت» امده است. تقسیم آب قنات ارونه مبنای بسیار قدیمی دارد و از زمانهای گذشته شروع شده و مطمئنا مربوط به پیش از اسلام و شاید قبل از تاریخ است و همچنان ادامه داشته، تا اینکه در دوره هلاکوخان مغول، خواجه نصیرالدین طوسی ان را «فرزه بندی» کرده است هنگامی که خواجه نصیر الدین طوسی به همراه هلاکوخان مغول نوه چنگیز خان وارد اردستان شد به دلیل اختلافی که بین مردم اردستان بر سر تقسیم آب قنات ارونه بوده آب آنرا به بیست سهم و نصف سهم تقسیم کرد. این تقسیم را بعضی نیز به شیخ بهائی نسبت می دهند.
کاخ چهلستون : درقسمت شرقی شهرستان دردهستان سفلی روستای خوش آب و هوایی است به نام سرهنگ آباد دراین روستا کاخی است زیبا ترکیبی از کاخ چهلستون اصفهان و باغ عفیف آباد فارس که توسط سهام السلطنه عرب عامری درسال ۱۲۹۹ (هـ .ق) ساخته شده است این کاخ شامل مجموعه کوشک، آسیاب، حمام ، قراول خانه، اصطبل، برج دیدبانی و یخچال منظریه است. این مجموعه جهت پذیرایی از شاهزادگان قاجار در دوران ناصرالدین شاه ساخته شده است.
منطقه حفاظت شده کهیاز: منطقه شکار ممنوع کهیاز با وسعت ۴۲ هزار هکتار از جاهای دیدنی اردستان است و در شرق این شهر در استان اصفهان قرار دارد. این منطقه متشکل از دشت‌ها، کوه‌ها و تپه ماهورهای متعدد است. این منطقه که دارای آب و هوای نیمه‌خشک و بیابانی است از سال ۱۳۸۱ به عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام و در سال ۱۳۸۹ به منطقه حفاظت شده ارتقا یافت. این منطقه از شمال به راه ارتباطی زواره روستای شهراب و مسیر راه آهن، از شرق به خط راه آهن نایین و از جنوب به روستای کهیاز منتهی میشود.و از بهترین زیستگاههای هوبره در استان اصفهان محسوب میشود. مناطق تحت حفاظت به عنوان یک مفهوم جدید در یک تعریف ساده به مناطقی گفته میشود که به دست انسان آشفته نشده باشد. حفاظت از این گونه مناطق بکر فکر تازه‌ای بود که در نیمه دوم قرن بیستم میلادی طرح شد. هرچه جمعیت انسان و آثار تمدن در تمام جهان آشکارتر شود، اهمیت این گونه مناطق بیشتر خواهد شد، به خصوص اینکه پیشرفت تکنولوژی و به موازات آن استفاده غیرعاقلانه از مواهب طبیعت، پیکره مناطق طبیعی و محیط زیست انسانی را با لطمات شدیدی مواجه کرده است. این عوامل اهمیت حفاظت و حراست از این مناطق آسیب‌پذیر را دوچندان کرده است.
آتشکده مهراردشیر اردستان: آتشکده مهراردشیر از آتشکده‌های معروف دوره‌ی ساسانی بوده که زیارت آن نزد زرتشتیان آن زمان مقامی برگزیده داشته است. اما گویا تقدس جایگاه آن به پیش از دوران ساسانی برمی‌گردد؛ بنا به روایتی بهمن پسر اسفندیار، که او را بهمن اردشیر یا اردشیر درازدست هم گفته‌اند، آن را در اردستان برپا کرد. نام اردستان – که از ترکیب لفظ «ارد» به معنی پاک و مقدس و روشن با پسوند «ستان» درست شده – به معنای «محل مقدس» یا «جای پاک و روشن» است که به نظر می‌رسد بخاطر وجود آتشکده آن نام را به خود گرفته است.
مسجد خسرو اردستان: مسجدی است سه طبقه مربوط به سال ۱۱۳۵ (هـ .ق) می باشد این مسجد شامل مجموعه ای از آب انبار شبستان مهتابی و زیبایی است که از بناهای عصر صفویه است.
..........................
آرشیو
