سربیشه مرکز شهرستان سربیشه واقع در استان خراسان جنوبی است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۸٬۷۱۵ نفر (در ۲٬۳۶۲ خانوار) بوده‌است.
گویش مردمان سربیشه لهجه و کشیدگی خاصی مانند گویش بیرجندی ندارد و برخلاف گویش بیرجند است که در آن کلمات با مُصوت ــَــ آغاز می‌شوندو بیشتر به زبان سیستانی نزدیک است. آنچه گویش سربیشه ای را سخت کرده انتخاب واژگان اصیل فارسی دری در تکلم سربیشه ای هاست که به دلیل نزدیکی سربیشه با مرز افغانستان بوده و هنوز هم پا بر جاست.
ارتفاع آن از سطح دریا ۱۸۳۹ متر و دارای آب و هوای معتدل و خشک است البته میانگین دمای سالانه آن از سایر شهرهای استان خراسان جنوبی کمتر است. شهر سربیشه در ۶۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر بیرجند و در مسیر راه بیرجند - نهبندان قرار دارد.
در مورد وجه تسمیه شهرستان سربیشه سه نظر وجود دارد. نظریه اول: در قسمت جنوب این شهر زمین آبخیز و سرسبزی وجود داشته و چون شهر در مدخل ورودی این محل سرسبز بوده به آن سربیشه گفته‌اند. نظریه دوم: این منطقه در روزگاران گذشته جنگل و محل تجمع پرندگانی مانند سار بوده‌است که به آن ساربیشه گفته‌اند و در گذر زمان به سربیشه مخفف شده‌است. نظریه سوم: چون این شهر در دشتی به ارتفاع ۱۹۱۲ متر از سطح دریای واقع شده‌است و به دلیل سردی هوا آن را سردبیشه نامیده‌اند که بعدها به سربیشه تغییر یافته‌است.
این شهر دارای قدمت تاریخی زیادی میباشد چنان‌که شیخ حسین آیتی بیرجندی در کتاب بهارستان نقل می‌کند: «سربیشه شهری است قدیمی که قبل از اسلام مردمان آن زرتشتی بوده‌اند». همچنین وجود گورهای گبرها در روستاهای تاریخی این شهرستان گواهی بر این است که مردمان این منطقه قبل از اسلام پیرو دین زرتشتی بودند.
همچنین در کتاب نزهه‌القلوب حمدالله مستوفی آمده‌است که ابوبکر علی ابن الحسین قهستانی ممدوح فرخی سیستانی که از علما و ادبای عصر سلطان محمود غزنوی به حساب می‌آمده از این شهر بوده‌است. سابقه ابنیه تاریخی بخش سربیشه به صدر اسلام و قبل از آن می‌رسد و آثار تاریخی آن از قبیل محوطه‌ها و تپه‌های باستانی، قلعه و خانه‌های قدیمی، غارها و روستاها نشان‌دهنده غنای فرهنگی و سابقه تمدنی این منطقه میباشد.
مشاهیر : دکتر کاظم معتمد نژاد (پدر علم ارتباطات ایران) تحصیلات: دکترای علوم سیاسی پاریس- دکتر مهدی بلالی مود (پدر علم سم‌شناسی ایران) تحصیلات: فوق تخصص توکسیکولوژی انگلیس، دکتر جمشید صباغ زاده تحصیلات: دکترای فیزیک اتمی از دانشگاه‌های آمریکا دکتر غلامرضا خزاعی تحصیلات: دکترای تخصصی پوست، دکتر اسدا… یاوری تحصیلات: فوق تخصص بیماری‌های کلیوی آلمان، دکتر محسن سربیشه‌ای تحصیلات: دکترای فیزیک بنیادی انگلستان، دکتر اسدالله زمانی پور تحصیلات: دکترای کشاورزی آمریکا
شهر سربیشه در حاشیه شمال شرقی دشت لوت و در جنوب شرقی شهرستان بیرجند در محور بین‌المللی بیرجند- زاهدان قرار دارد. سربیشه از شمال به شهرستان درمیان، از جنوب به شهرستان نهبندان، و از شرق حدود 110 کیلومتر با کشور افغانستان فاصله دارد. ارتفاع آن از سطح دریا 1550 متر و دارای آب و هوای گرم و خشک است. شهرستان سربیشه دارای دو بخش «مرکزی» و «مود»، دو شهر «سربیشه» و «مود» و پنج دهستان است.سربیشه با ویژگی های خاص خود از جمله نواحی مهم استان به شمار می‌رود که در کنار جاذبه‌های طبیعی مانند چشمه های آب معدنی جاذبه های مذهبی نیز دارد که حکایتگر قابلیت های فراوان گردشگری این شهر هستند. صنایع این شهر را میتوان به دو بخشِ صنایع ماشینی و صنایع دستی تقسیم کرد. شغل بیشتر مردم سربیشه کشاورزی و دامپروری است. مردم این منطقه با لهجه سربیشه‌ای صحبت می‌کنند. قبل از اسلام مردمان سربیشه زرتشتی بوده‌اند. اکنون مردم ساکن این شهر مسلمان و با مذاهب شیعه و سنی هستند.
جاذبه های سربیشه
روستای ماخونیک | سرزمین شگفت انگیز لی لی پوت ها : روستای ماخونیک در دهستان درح بخش مرکزی شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی است که از روستاهای شگفت انگیز با شهرت جهانی محسوب می شود. این روستا به علت شهرت آن به شهر لی لی پوت ها جذابیت های بسیار زیادی را دارد. این روستا تا افغانستان نیم ساعت فاصله دارد و مردم ماخونیک اصالتاً افغانی هستند که در چند قرن قبل از افغانستان کوچ کردند و ماخونیک را برای زندگی انتخاب کرده اند. ماخونیک روستایی است که در کوه هایی بدون علف در ناحیه ای دور از دسترس و جایی که خواهد شد قرن ها بدون دیده شدن زندگی کرد و از نظر ها ناپدید ماند محصور گردیده است. مهمترین قابلیت روستای ماخونیک بافت قدیم روستا است که در بافت قدیم خانه های محقر خشتی گلی بدون حیاط و ایوان و پنجره و کیپ تا کیپ هم ساخته شده اند که هنوز پس از گذشت سال ها بعضی از اهالی این روستا در این خانه ها زندگی می کنند.
آبشار هنگر: آبشار هنگر بر صخره های بالا دست سد شوسف و در مسیر رودخانه هنگر در شمال شهر شوسف جاری است و شامل چند آبشار کوچک پیاپی است که بر حوضچه های سنگی فرو می‌ریزند. این آبشار زیبا در بیشتر ایام سال جاری است و با مناظر دلپذیرش پذیرای گردشگران است.
قلعه برکوه : قلعه برکوه نیز در ردیف آثار تاریخی شاخص سربیشه قرار گرفته که با شماره ثبت ملی 17062 قدمت آن به دوران صفویه و قاجاریه برمی گردد. در حاشیه روستای برکوه در جنوب سربیشه، قلعه ای خشت و گلی با پلان چهار گوش و برجهایی در اطراف و حصار خارجی دیده می شود.
سد برکوه : منطقه سد برکوه دربرگیرنده مناطق زیبایی است که قلعه گلی وکهنی درمرکز روستا واقع است . درهاشیه سد که دیواره های آن نیز ازگل تشکیل شده ، کشتزارهای زیبای گندم ،جو ویونجه ودرختان پراکنده بید دیده می شود.روستای برکوه در ۵۰۰ متری جوار سد است
غار چنشت : این غار اسرارآمیز در ۶۰ کیلومتری جنوب شهرستان سربیشه و غرب روستای چنشت بر دامنه کوه باقران قرار دارد. غار چنشت بر اساس متون تاریخی، ۶۱۴ سال پیش به وسیله «سیدمحمد مشعشع» کشف شده است.
مزار سید حامد علوی : واقع در روستای چنشت، دهستان نهارجان بخش مود، در فاصله ۶۰ کیلومتری سربیشه و ۸ کیلومتری مزار کاهی قرار دارد.
چشمه آب ترش سربیشه : چشمه آب ترش سربیشه از چشمه‌های معدنی خراسان جنوبی است، این چشمه در فاصله ۷۰ کیلومتری بیرجند و در فاصله ۲۰ کیلومتری شمال سربیشه و در کنار روستای آب‌ترش قرار دارد. آب این چشمه از شکاف سنگهای آندزیت بازالت از دل زمین خارج می‌شود که بالا بودن مقدار گاز co۲ و سیلیس نشان دهنده منشا عمیق آب این چشمه است
منطقه شکار ممنوع جیک و زیدر : منطقه شکار ممنوع جیک و زیدر با مساحت ۴۲ هزار هکتار، اقلیمی گرم و خشک دارد و میزبان پوشش گیاهی نیمه بیابانی و کوهپایه‌ای است.
قلعه اسفزار : قدمت قلعه اسفزار به اواخر دوره صفویه تا اواخر دوره قاجار برمی‌گردد ، قلعه اسفزار در روستای اسفزار از توابع شهرستان سربیشه و در فاصله ۴۸ کیلومتری شرقی شهر بیرجند قرار دارد
خانه یاوری سربیشه : این خانه در داخل شهر سربیشه درمیان اراضی کشاورزی بر فراز تپه ای بلند و در جوار بقایای قلعه کهنه سربیشه قرار گرفته مهمترین عناصر معماری آن عبارتند از سردرورودی، هشتی، دالان ارتباطی، حیاط مرکزی یا میانسرا، ایوانها، اتاق های متعدد، مطبخ و انبار. ایوانها در اضلاع شمالی و جنوبی بنا قرار دارند. در داخل مطبخ هنوز عناصری نظیر اجاق، تنور و هیزم خانه وجود دارد و پوشش سقف از نوع گنبدی است. در کنار مطبخ پستویی وجود دارد که هنوز کندوک های مخصوص ذخیره آذوقه و غلات (خمره های بزرگ گلی) در آن به چشم می خورد. این فضا با تکنیک طاق و تویزه پوشش شده است. از مهمترین عناصر تزئینی این اثر می توان به تزئینات هندسی آجری در نمای ورودی، رخبام های حیاط و همچنین نقاشی های دیوار در اتاق های ضلع جنوبی بنا اشاره نمود. با توجه به شواهد معماری موجود، این اثر مربوط به دوره قاجاریه و اوایل پهلوی است.
بازالت هاى منشوری : بازالت های منشوری سربیشه در استان خراسان جنوبی قرار گرفته است. معدن گوریت نزدیک شهرستان سربیشه بیرجند قرار گرفته است. در این معدن رخنمون های زیبایی از ستون های شش گوش بازالت (آندزیت بازالت) به چشم می خورد که بر روی آنها لایه ای کرم رنگ دیده می شود. یکی از ویژگی های این ستون ها خمش در برخی بخش ها است که چشم انداز زیبایی به آنها بخشیده است. بازالت های سربیشه اکنون برای به کارگیری در کارهای عمرانی گوناگون برداشت می شوند. سن بازالت های سربیشه نئوژن است. ستونهای منشوری مخصوص سنگهای آتشفشانی بوده و انقباض ناشی از انجماد گدازه و نیروی کششی ایجادی باعث کشش در سه جهت موازی با سطح گدازه و با فاصله زاویه ای ۱۲۰ درجه از یکدیگر اثر می کنند. در نتیجه تأثیر این نیروها، توده آذرین در جهت قائم به ستونهای شش گوش مستقیم می گردد. معمولاً ردیف منشورهای عمیق تر منظم تر از ردیف منشورهای بالایی گدازه است. اگر از سربیشه واقع در جنوب شهرستان بیرجند به سمت غرب، جاده را ادامه دهید بعد از طی چند کیلومتر به روستا های گورید می رسید در مجاورت این روستا و سمت راست جاده، معدنی وجود دارد که این سنگ ها در آن پهلو به پهلو خوابیده اندو با استخراج آنها پارک ها و خیابان ها تزیین می شوند.این سنگ ها به بازالت های منشوری مشهور هستند.
روستای لانو : روستای لانو در بخش درح شهرستان سربیشه و مرکز دهستان لانو میباشد. این مرکز دهستان در ۴۵ کیلومتری مرکز بخش و ۱۳۵ کیلومتری مرکز شهرستان واقع میباشد.این روستا از سمت شمال به روستای دهنه تنگل و از جنوب به روستای دربلوند و از شرق به رشته کوه خار درجان و از سمت مغرب به روستا های مرکه و تجشک و رشته کوه دیمه زار محدود می باشد.این روستا از بزرگترین روستاهادر گذشته و حال بوده و مرکز خدمات رسانی به چندین روستا و پارچه آبادی می باشد که جمعیتی بالغ بر ۵۶۳ نفر و ۱۱۴ خانوار را داراست . این روستابعلت واقع شدن در بین دو رشته کوه در گذشته به لایکوه شهرت داشته اما کم کم در زبان محاوره محلی به لانو معروف شده است . دهستان لانو دارای قدمت بیش از سه هزار ساله دارد که در گواه این ادعا می توان به تاریخ حک شده روی سنگ قلعه روستا اشاره نمود و همچنین دارای بزرگان و مفاخر بسیاری از گذشته و حال حاضر می باشد که برای آبادانی و پیشرفت جامعه تلاش نموده که موجبات افتخارآفرینی بسیاری برای دهستان می باشد. فضای روستا تلفیقی از خانه های نوساز و محله ای از خانه های قدیمی می باشد که این دو بافت توسط رودخانه ای که از وسط روستا میگذرد از هم تفکیک شده اند خانه های روستا به طور عموم بزرگ و برخلاف اکثر مناطق دیگر دارای پشت بام های تخت می باشد و عمده مصالح بکار رفته آجر ، خشت و چوب می باشد. مردم لانو دارای مذهب تشیع و از ویژگیهای منحصر بفردشان می توان به ولایت مداری مردم این منطقه اشاره نمود و از دیگر خصوصیاتی شان به مهمان نوازی و خونگرمی این اهالی اشاره نمود . اکثرمردم این روستا به شغل شریف دامپروری و کشاورزی و همچنین قالیبافی مشغول هستند. دهستان لانو از لحاظ امکانات آموزشی دارای دو باب مدرسه در مقاطع ابتدایی و راهنمایی که همچنین به جهت اسکان دانش آموزان روستای همجوار دارای خوابگاه شبانه روزی می باشد . از آثار دیدنی و تاریخی لانو می توان به آسیاب روستا اشاره کرد که قدمت بیش از هزار سال دارد که با سیستم سنتی آرد مردم لانو و روستاهای همجوار را تامین میکرده است و از دیگر آثار تاریخی و گردشگری روستا می توان به قلعه لانو ، پاسگاه قدیمی دهستان ، بافت قدیمی روستا ، کشمان سرسبز و وسیع و اماکن زیارتی موجود در روستا اشاره نمود . و از دیگر امکانات موجود در دهستان میتوان به بهداری لانو ، پمپ بنزین ، خانه بهداشت و… اشاره کرد .
........................
آرشیو
