شهر بمپور مرکز شهرستان بمپور حدود ۲۲ کیلومتری مغرب شهر ایرانشهر، در ارتفاع ۳۶۰ متری واقع است . فاصلة آن تا جزموریان در مغرب به حدود پنجاه کیلومتر می رسد. از طریق ایرانشهر با دریای عمان ارتباط دارد. فاصله ایرانشهر تا بندر چابهار در جنوب ۳۷۱ کیلومتر است . گاهی حداکثر مطلق دمای آن به ۴۷ درجه، و حداقل مطلق دمای آن به 1،5 درجه می رسد .
بمپور از لحاظ تاریخی یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران به‌شمار می‌رود و براساس کاوش‌هایی که در اطراف آن انجام شده، تاریخ پیدایش آن به زمان ساسانیان و اشکانیان و مادها برمی گردد. از قدمت این شهر اطلاع دقیقی در دست نیست اما شهرت این محل به دلیل وجود قلعه بمپور است که به عهد ساسانیان تعلق دارد. برخی روایات و افسانه‌های محلی، علت نامگذاری این منطقه را به بمپور را مربوط به بهمن (پسر اسفندیار) می‌دانند که اول بهمن پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل شده‌است. سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران در سال ۸۷ اعلام کرد که محوطه باستانی را در اطراف بمپور با وسعت ۱۵۰ هکتار کشف کرده و کاوشها نشان می‌دهد که آثار به دست آمده در آن با تمدنهای شهرسوخته و جیرفت همخوانی دارد. همچنین سفال‌های به دست آمده در بمپور متعلق به ۲هزارو۷۰۰ سال قبل از میلاد هستند.بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این مکان ۱۲٬۲۱۷ نفر (۳٬۱۲۳ خانوار) بوده‌است.
بمپور دارای آب وهوای گرم ومرطووب است که دارای تابستانی طولانی و میانگین دمای آن در تابستان از ۴۰ درجه سانتی گراد بیشتر است می‌توان گفت که بمپور از لحاظ تاریخی یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران به‌شمار می‌رود که براساس کاوش‌هایی که در اطراف شهر بمپور صورت گرفته‌است تاریخ پیدایش آن به زمان ساسانیان واشکانیان بر می‌گرددالبته همچنان این تحقیقات ادامه دارد در خرداد ماه ۱۳۸۷ سازمان میراث فرهنگی ایران اعلام کرد محوطه باستانی را در اطراف بمپور با وسعت ۱۵۰هکتار کشف کرده‌است که کاوشها در آن همدوره بودن آن با تمدنهای شهر سوخته وجیرفت نشان می‌دهددر دوره معاصر هم تا پیش از سال ۱۳۷۰ بمپور بزرگترین بخش کشور بود که از آن بخش‌های بزمان، فنوج، دلگان، ولاشارمنشعب شدند، شهر داری بمپور هم هم‌زمان با شهرهای سمنان، یزد، وکهکیلویه تأسیس شده‌است از نقاط دیدنی آن هم می‌توان به ارگ بمپور ورودخانه بمپور اشاره کرد. بَمپور، بخش و رود و شهر و قلعه‌ای ویران در استان سیستان و بلوچستان.
بخش بمپور، در شهرستان ایرانشهر، مشتمل بر دو دهستان بمپور شرقی و بمپور غربی است. از شمال به بخش‌های حومه و بزمان (در شهرستان ایرانشهر)، از مشرق به بخش سرباز (در شهرستان ایرانشهر) و از جنوب به شهرستان نیک‌شهر، و از مغرب به شهرستان کهنوج (در استان کرمان) محدود است. بیشتر آبادیهای آن در قسمت شمالی در دشت، و در جنوب در قسمت کوهستانی قرار دارد. از گیا دارای درختان کَهور و گز و کُنار، و از زیا دارای آهو و شتر و روباه و شغال و گرگ و گراز است، و کبک و تیهو نیز در آنجا وجود دارد. محصول عمدة آن خرما، مرکبات، تره بار، گندم و جو و ذرت است. رود بمپور از آن می‌گذرد در ۱۳۱۶ ش، طبق قانون تقسیمات کشوری، بمپور در بخش ایرانشهر در شهرستان خاش (استان هشتم) تشکیل شد، و در ۱۳۲۶ ش، پس از تشکیل فرمانداری ایرانشهر، بمپور به عنوان بخش جزو آن شد. در فهرست واحدهای تقسیمات کشوری تا پایان شهریورماه ۱۳۶۵ وزارت کشور، بخش بمپور مشتمل بر دهستانهای بمپور، چانف، لاشار، مسکوتان، فَنّوج، بِنت و ملوران ضبط شده‌است.
شهر بمپور. مرکز بخش (جمعیت طبق سرشماری ۱۳۷۵ ش، ۸۴۳، ۶ نفر)، حدود ۲۲ کیلومتری مغرب شهر ایرانشهر، در ارتفاع ۵۶۰ متری از سطح دریا واقع است. فاصلة آن تا جازموریان در مغرب به حدود پنجاه کیلومتر می‌رسد. فاصله بمپور تا بندر چابهار در جنوب ۳۴۰ کیلومتر است. گاهی حداکثر مطلق دمای آن به ۴۷ درجه، و حداقل مطلق دمای آن به ۵ر۱ درجه می‌رسد (سازمان هواشناسی کشور، ص ۲۳۰). قلعه خرابه منسوب به دورة ساسانیان در آن دیده می‌شود. آب آشامیدنی شهر لوله‌کشی شده‌است. شهر بمپور کنونی در پای قلعه (شهر قدیمی) از دو آبادی باغ و الله‌آباد تشکیل شده‌است (ایران. وزارت دفاع. ادارة جغرافیائی ارتش، ج ۱۲۵، ص ۱۲). اهالی به زبان بلوچی و زبان فارسی سخن می‌گویند. در ۱۳۴۷ ش، بر اثر کاوشهای باستانشناسی در سیصدمتری مغرب قلعة بمپور، آثاری به دست آمد که حدوداً متعلق به ۲۹۰۰ تا ۱۹۰۰ سال پیش از میلاد است.
پیشینه: از تاریخچه شهر بمپور و مناطق روستایی آن پیش از اسلام، اطلاع چندانی نداریم، به نوشتة لسترنج (ص ۳۵۳)، بمپور همان شهری است که مقدسی (ص ۴۷۵) در قرن چهارم از آن به نام «بَربُور» در مکران نام برده‌است. در ۲۸۳، یعقوبی (ص ۲۸۶) می‌نویسد: «سپس بسوی بل و فَهرَج» می‌روند که احتمالاً «بل» همان «بربور» مقدسی و بمپور کنونی است؛ بمپور در حدود شش کیلومتری فهره (فهرج) قرار دارد. به نوشتة وزیری کرمانی (ج ۱، ص ۴۲۲–۴۲۳)، بمپور پیش از استقرار قراختاییان در کرمان و مکران (۶۱۹–۶۳۲)، به دست سپهسالار ملک زوزن شجاع الدین ابوالقاسم اَعور زوزنی افتاد. شجاع الدین هنگام یورش بُراق حاجب به کرمان کشته شد و مکران (از جمله شهر بمپور) به دست قراختاییان افتاد (حمدالله مستوفی، ص ۵۲۸–۵۲۹). در ۸۴۵، ولایت بَن پور (بمپور) را حاجی محمد غارت کرد (عبدالرزاق سمرقندی، ج ۲، جزء ۲، ص ۷۶۷). در ۱۰۲۱ گنجعلی خان زیک، حاکم کرمان، به ولایت بَن فَهل (بمپور) لشکر کشید و قلعة بن فهل را، که در آن هنگام دارالملک بلوچستان و مکران شمرده می‌شد و در دست حاکم محلی بود، تصرف کرد (اسکندر منشی، ج ۲، ص ۸۶۱–۸۶۲). ظاهراً از دورة صفویه به بعد، نام بمپور در کتاب‌های تاریخی مدتی «بُن فهل» ضبط شده‌است. در ۱۱۴۹، به نوشتة محمود همت، قلعة بمپور هفت رشته قنات و حدود ۲۰۰، ۱ خانوار داشته‌است (ص ۱۹۲). در این هنگام، بم و مضافات آن در دست حاکمِ نیمه مستقل محلی، ملک شیرخان از نژاد صفاریه، بود (وزیری کرمانی، ج ۲، ص ۶۵۹). در این زمان، شهر عمدة مکران و بلوچستان بمپور، و حاکم آن تابع والی کرمان بود (بارتولد، ص ۱۶۹). پس از شیرخان پسر او، ملک اردشیر، صاحب بمپور شد، اما سپاهیان نادر بم را محاصره کردند و او ناگزیر تسلیم، و خراجگزار نادر شد (وزیری کرمانی، ج ۲، ص ۶۶۴). پس از قتل نادرشاه در ۱۱۶۰، حاکم بلوچستان نصیرخان پسر دوم عبدالله خان، نخست با احمدخان دُرّانی افغان به جدال پرداخت و پس از شکست از او اقتدار وی را به رسمیت شناخت. اما بعداً قدرتی به هم رساند و اقتدارش تا بمپور توسعه یافت. نصیرخان در ۱۲۰۹ درگذشت و حکومت بلوچستان دوباره خانخانی شد (سایکس، ص ۱۳۹–۱۴۰).
در ۱۲۲۴، در زمان فتحعلی شاه قاجار نخستین کاشف اروپایی گرانت وارد بمپور شد (گابریل، ص ۱۸۹–۱۹۱). در اوایل قرن سیزدهم، بمپور وضع خوبی نداشت و مردم آن در فقر زندگی می‌کردند. در ۱۲۲۵ پاتینجر می‌نویسد: «ده بمپور کوچک و بسیاربد ساخته شده‌است. روزگاری دیواری گلی و کوتاه آن را محصور می‌کرد که به تناوب بر آن برجهای کوچکی نیز ساخته بودند، ولی در حال حاضر همة آن‌ها در شرف اضمحلال و نابودی است. منظرة ده رقت‌آور است. خانة رئیس (قلعه / ارگ) بالای توده خاکی عظیم و خارق‌العاده بنا گردیده‌است .» و می‌افزاید که مردم بمپور عمدتاً از بلوچهای رخشانی اند، اما طایفة ناروئی از آنان ثروتمندترند (ص ۱۹۸–۱۹۹).
در ۱۲۵۵، هنگام سلطنت محمدشاه قاجار قلعة بمپور در تصرف محمدعلی خان نهرویی بود (سایکس، ص ۱۴۰). در ۱۲۵۷، شورش منطقة بلوچستان را فرا گرفت. در پی آشفتگی ناشی از قیام آقاخان محلاتی (در ۱۲۵۶)، شورش در منطقة بلوچستان فراگیر شد. حبیب‌الله خان، امیر توپخانه، شورش را در هم شکست و قلعة بمپور را تصرف کرد و جمعی از اهالی را به قتل رساند و برخی را اسیر کرد و به مناطق دیگر ایران کوچاند. برج و باروی قلعة بمپور بر اثر اصابت گلولة توپ و خمپاره آسیب فراوان دید (خورموجی، ص ۳۱؛ سپهر، ج ۲، ص ۳۶۴؛ فرمانفرما، ص ۳۰، پانویس ۱). در ۱۲۵۹، عباس قلی خان، اسرای بن فهل (بمپور) را که در بلاد عراق و آذربایجان پراکنده بودند، خریداری کرد و به بمپور فرستاد (هدایت، ج ۱۰، ص ۲۷۳). در ۱۲۶۰، ابوالحسن محلاتی، برادر آقاخان محلاتی که از کراچی به بلوچستان حمله کرده بود، بمپور را تصرف کرد، ولی پس از مدت کوتاهی شکست خورد و به تهران اعزام شد و بار دیگر قشون ایران بمپور را تصرف کرد (فرمانفرما، همان‌جا؛ سایکس، ص ۱۴۱). در ۱۲۶۵، در زمان سلطنت ناصرالدین شاه، خان بمپور به کرمان حمله کرد ولی شکست خورد و بمپور به تصرف قشونی که از مرکز فرستاده شده بود، درآمد (کُرزن، ج ۲، ص ۳۱۱). در ۱۲۹۲، به نوشتة قاینی، بمپور مرکز بلوچستان و ضابط‌نشین آن بود (ص ۱۹۶). در ۱۳۰۳ نیز مرکز بلوچستان و ضابط‌نشین بود و ۲۶۰ خانوار داشت (حکیم، ص ۲۷۳–۲۷۴). بنا به نوشتة کرزن، در ۱۳۰۹ در پادگان قلعة بمپور پنجاه نفر توپخانه (شش عراده توپ، سیصد پیاده، و پنجاه سوار مستقر بود، و پانصد تن چریک‌های دایمی بلوچ) در نزدیکی آن به سر می‌بردند (ج ۲، ص ۳۲۰). زین العابدین شیروانی در ۱۳۱۵، در زمان مظفرالدین شاه (حک: ۱۳۱۳–۱۳۲۴) بمپور را بانپور، ضبط کرده و نوشته‌است: «از بلاد بلوچستان، از توابع کرمان است» (ص ۱۳۱). در اواخر دورة قاجاریه بلوچستان و مکران دستخوش اغتشاش شد. در ۱۳۰۶ش، قشون مرکزی ایران شورش دولت محمدخان را درهم شکست و در همه جای مکران، از جمله بمپور، مستقر شد. در۱۳۰۹ ش، سردار حسین خان، یکی از سرداران بلوچ و حاکمِ گِه (نیک شهر امروزی)، به سرداری کل مکران منصوب گردید و مقرر شد عموم سرداران مکران تحت اوامر او قرار بگیرند (برقعی، ص ۴۵–۴۶، ۲۷۹–۲۸۰). اراضی دهکده‌های بمپور با بندهایی که بر رود بمپور بسته می‌شد، آبیاری می‌شد و قرای مهم آن، همه جزو خالصجات دولتی بود (کیهان، ج ۲، ص ۲۶۱). میان سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ ش، قشون انگلیس منطقة جنوب، از جمله بمپور، را اشغال کرد. در دورة نخست‌وزیری دکتر مصدق (۱۳۲۹–۱۳۳۲ ش)، اهالی مکران، به ویژه مردم بمپور، از ملی شدن صنعت نفت دفاع کردند.
ریشه نامگذاری این منطقه به بمپور را در برخی از افسانه‌های محلی مربوط به بهمن (پسر اسفندیار) می‌دانند که اول بهمن‌پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل شده است. طبق منابع تاریخی پیدایش این شهر در سیستان و بلوچستان به زمان ساسانیان، اشکانیان و مادها برمی‌گردد. گواه این موضوع نیز کشف محوطه باستانی در اطراف بمپور با وسعت ۱۵۰ هکتار است و طبق کاوشها آثار به دست‌آمده در آن با تمدنهای شهرسوخته و جیرفت همخوانی دارد. همچنین سفال‌های به دست آمده در بمپور به ۲هزار و۷۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گردد.
جاذبه های بمپور
قلعه بمپور : قلعه بمپور یکی از قلعه‌های نظامی مهم آسیا است که در ۲۴ کیلومتری غرب ایرانشهر و در یک کیلومتری شمال شهر بمپور و بر روی یک تپه مصنوعی بلند به ارتفاع ۸۰ متر قرار گرفته است. همچنین بر طبق اظهار نظر بسیاری از فضلای ایران و به استناد کتب تاریخی در قدیم‌الایام این محل را بن‌پهل می‌نامیدند که به معنی شهر آخر است و با بررسی آثار مکتوب گذشتگان نام باستانی این محل بن پهل بوده که با گذشت زمان به بن‌فهل، بن‌فول، بن‌فور، بن‌پور، و به بمپور (Bompour) تغییر نام پیدا کرده است که امروزه به اشتباه آن را بمپور (bam pour) می‌خوانند. این قلعه که معروف‌ترین قلعه بلوچستان است، زمانی بسیار طولانی مرکز حکومت کرمان و بلوچستان بود. بنا بر تحقیق باستان‌شناسان قدمت آن به دوره‌های ساسانی و اشکانی برمی‌گردد. این قلعه در زمان سلاجقه مورد استفاده بوده است. هر چند مردم بلوچستان بر این باورند که این قلعه توسط نادرشاه افشار ساخته شده و با وجود اینکه نادر اجازه ساخت قلعه‌ایی را در منطقه بمپور به نصیرخان براهویی داد، اما بنای قلعه بمپور بسیار کهن‌تر از آن است و در سال ۱۹۶۰ میلادی خانم بئاتریس، دیرینه‌شناس انگلیسی، بخشی از سراشیبی تپه زیر قلعه بمپور را مورد کاوش قرار داد و آثاری از دوران آغازین تاریخ به دست آورد. این قلعه به صورت دو تکه ساخته شده که این دو بخش به لحاظ ارتفاع با هم یکسان نیستند، صحن پایین در ورودی دیواره شرقی قلعه قرار گرفته و چند برج نیز آن را احاطه کرده است که مصالح به کار رفته در آن خشت و گل است.
رودخانه بمپور: دشت بمپور که میان بلوچستان و رودبار کرمان قرار گرفته است، ارتفاعاتی نظیر: جبال بارز و بزمان در شمال، بشاگرد و چانف (چانپ) و فنوج در جنوب؛ اسفندقه کرمان در غرب؛ زرد کوه، اسپیدان و سیاه‌بند در مشرق آن را احاطه کرده است. سیلاب‌های ارتفاعات مذکور، جلگه بمپور را طی می‌کنند و در انتهای مسیر خود به نام رودخانه بمپور به دریاچه فصلی جازموریان می‌ریزد. مسیرهای مذکور از لحاظ آبیاری مزارع بمپور حائز اهمیت هستند و با بستن سدهای بر روی آن‌ها به اهمیتشان افزوده می‌شود. بزرگترین و با برکت‌ترین رودخانه سرزمین بلوچستان رود بمپور است. رودخانه بمپور یکی از رودخانه‌های دائمی و پرآب بلوچستان است که از ارتفاعات کارواندر که در ۱۲۰ کیلومتری شمال شرقی ایرانشهر واقع شده است، سرچشمه می‌گیرد. شاخه‌های عمده رودخانه بمپور عبارتند از کارواندر، ایرندگان و دامن که پس از پیوستن به یکدیگر و مشروب نمودن روستاهای اطراف و همچنین رسیدن به سد بمپور، کلیه اراضی سد بمپور را مشروب نموده و بقیه آب این رودخانه به ریگ‌زارهای جازموریان می‌ریزد.
باغ خالصه بمپور: این باغ و ساختمان‌های داخلی آن در قسمت منتهی الیه خیابان بخشداری و در ضلع جنوب شرقی قلعه بمپور قرار گرفته است. باغ تاریخی خالصه بمپور از جمله بناهای زیبا و ارزشمند استان سیستان و بلوچستان است كه قدمت آن به اواخر دوران قاجاریه و اوایل پهلوی می رسد. باغ خالصه و ساختمان‌های داخلی آن در قسمت منتهی الیه خیابان بخشداری و در ضلع جنوب شرقی قلعه بمپور قرار گرفته است. این باغ بر جای مانده از باغ‌های خالصه گذشته است كه اكنون قسمتی از تاریخ منطقه بمپور را با خود به همراه دارد، چرا كه این باغ برای حاكمانی كه در مواقع مختلف از زمان اشكانیان تا پهلوی بر قلعه حاكم بودند، اهمیت بسیاری داشته است. بیشترین اهمیت باغ خالصه مربوط به اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی كه یك ساختمان تقریبا عظیم قسمت حاشیه غربی باغ بنا و تمام غلات و باج و خراجی كه از مردم منطقه گرفته می‌شد، در این انبارها به مساحت حدود ۱۰۰۰ متر مربع ذخیره می‌شدند. این باغ زیبا با توجه به قدیمی بودن دارای سیستم آبیاری به شیوه جدول‌كشی بوده كه دورتادور باغ در حال حاضر موجود است. ارتباط تمام شبكه‌ها به مركز كه به یک حوض به قطر ۹ متر ختم می‌شوند و درختكاری در كنار این شبكه‌ها، با درختانی مانند نخل، گز و سدر، زیبایی خاصی را به باغ داده‌اند. باغ خالصه بمپور در حال حاضر هیچ نشانه‌ای از آن زیبایی‌های گذشته را ندارد و به خرابه بدل شده است و بناهای موجود در آن جزو آثار ثبت شده میراث فرهنگی است كه مرمت بخش‌های از آن آغاز شده است. این بنای ارزشمند به شماره ۲۸۴۴ در فهرست آثار تاریخی به ثبت ملی رسیده است.
............................
آرشیو
