بَجِستان ، مرکز شهرستان بجستان، در استان خراسان رضوی است. شهر بجستان، از سطح دریا ١٢۶۵ متر ارتفاع دارد و در سال ۱۳۹۵، ۱۱٬۷۴۱ نفر جمعیت داشته‌است. انار، کلوچه و زعفران بجستان معروف است. شهر بجستان، در جنوب استان خراسان رضوی، در فاصله ۵۰ کیلومتری غرب گناباد و ۶۲ کیلومتری شمال فردوس و در کنار محور اصلی ارتباطی استان‌های جنوبی کشور به مشهد (جاده ۹۱ و بزرگراه AH-78) قرار گرفته‌است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۱٬۷۴۱ نفر (در ۳٬۷۶۸ خانوار) بوده‌است.
نام بجستان در منابع مختلف با نگارش‌های مختلف نام : «بُجِستان» Bojestan ، «بَجِسْتان» Bajestan و «بوزستان» Buzestan آمده است. از طرفی، احتمال دارد اصل آن، «بَغِستان» یا «بگستان» بوده که بَغ به معنی خدا و بت است و بتان را همچون بزرگ می‌شمردند «بَغ» می‌گفتند. پس «بَغستان» یعنی پرستشگاه خداوند یا معبد بتان. سپس بگستان معرب گردیده و «بجستان» گشته است.به عقیده بعضی بُجستان، در اصل «باجستان» بوده و چون روستاهای آن تحت نفوذ اعیان و اشراف بوده است، آنان از توابع خود باج می‌گرفتند. در بین اهالی، مشهور است که در ازمنه قدیم، دریاچه‌ای ترشیز و بجستان وجود داشته که در حال حاضر از بین رفته و تبدیل به کویر نمک شده است. در دو طرف این دریاچه، دو محل باجگیرخانه وجود داشته، یکی به نام «بجستان» که اصل آن «باج ستان» بوده و دیگری در طرف کاشمر در راه سبزوار، مشهور به «باج وَر» که به معنی «باج بده» می‌باشد و اکنون هم دهنه بَجْوَرْد، در راه سبزوار و کاشمر، معروف است و در راه مزار دو کیلومتری جنوب بجستان، تپه خاکی است که آثار ساختمانی در آن می‌باشد و معروف به باجگیرخانه است.
در تورفان چین کتیبه‌ای به زبان و خط پهلوی کشف شده، که از وجود شخصیتی تاریخی با نام «مهر» یاد کرده، و محل درگذشت او را بجستان آورده است. نخستین جغرافی‌دانی که از بجستان نام برده یاقوت حموی است. او در کتابش معجم‌البلدان بجستان را دهکده‌ای از قرای نیشابور دانسته است. حافظ ابرو بجستان را عنوان ناحیه‌ای «مختصر» مشتمل بر ۳ قریه با نامهای زین آباد ، مارندز و یونسی ؛ و ۲۰ مزرعه نام برده و آن را از نواحی هرات به شمار آورده است.
ظاهراً لشکریان تیمور در مسیر حرکت به خراسان از بجستان گذشته‌اند. این شهر در عهد صفویه نیز در معرض تاخت و تاز ازبکان بود.بجستان در ۱۲۸۹ق /۱۸۷۲م قحطی شدیدی را به خود دید که باعث مرگ و میر و مهاجرت گروه‌هایی از این ناحیه گردید. بجستان در دوران قاجاریه از اهمیت و رونق بالایی برخوردار بوده و شبکه گسترده راه‌ها و رباطهای متعدد از جمله فخر آباد، قاسم‌آباد، زین‌آباد وجود راه فیض آباد به بجستان و فردوس دلایل رونق و داد و ستد در این ناحیه بوده است.
در شهرستان بجستان از دیر باز هنرهای سنتی و مشاغل سنتی جایگاه ویژهای در تأمین معیشت مردم این سرزمین داشته‌اند. هنوز در گوشه و کنار شهر و روستاهای این منطقه می‌توان بخشی از این مشاغل بومی را مشاهده کرد. از این مشاغل می‌توان به گیوه دوزی در روستاهای جزین، بقچیر و افکان، آهنگ، گلیم بافی در یونسی، فخرآباد، نیان، ابراهیم‌آباد و قالی بافی، پار چه بافی، نمد مالی، حوله بافی و سبد بافی در سایر مناطق اشاره کرد. در گذشته قالیچه‌های آن با نقش بلوچی به دلیل کیفیت به خارج صادر می‌شد.
بجستان از یک سو به کویر و از سوی دیگر به کوه‌های مرتفع سیاه کوه منتهی می‌شود. وجود مناطق ییلاقی همچون "تنکه نسترن" " بوستان طبیعی نوبهار" "دره آهنگ" "باغ سلیمه مزار"سد سریده"به لحاظ رویش لاله‌های درشت و گلگون و شقایقهای زیبای بهاری و بید مشکهای زیبا و دو منطقه حفاظت شدهٔ هلالی و افتخار با گونه‌های کم‌نظیر حیات وحش و کویر زیبای بجستان از دیگر جاذبه‌های گردشگری بجستان می‌باشد.
مجموعه پارک طبیعی و باغ بسیار زیبای پرندگان بجستان یکی از کم نظیرترین مجموعه‌های استان خراسان رضوی است این مجموعه شامل حیات وحش و نمایشگاه جلوه‌هایی از طبیعت و باغ پرندگان و سایت نگهداری آهو و جبیریم باشد. این پارک نسبتاً طبیعی چون نگینی زیبا در مرکز شهر بجستان است و دارای پرندگان زیبا و خوش الحانی همچون زاغی پا قرمز، طوطی‌های رنگارنگ، طاووس و … می‌باشد. این مجموعه همه روزه پذیرای علاقه‌مندان به طبیعت و مسافران نوروزی و گردشگری است که از این مسیر عبور می‌کنند. البته هم اکنون این پارک به طور کامل نابود شده و این نگین ارزشمند از انگشتر شهر افتاده است
منطقه حفاظت شده هلالی در جنوب شرق شهرستان بجستان، شمال شهرستان فردوس و غرب گناباد با وسعتی قریب به ۱۲۰۰۰۰ هکتار قرار گرفته‌است. منطقه ییلاقی سیاه‌کوه دارای کوه‌های مرتفع و به هم پیوسته و دره‌های سرسبز و عمیق و چشمه‌سارهای متعدد می‌باشد. از مهم‌ترین گونه‌های جانوری آن می‌توان به آهو، کل و بز، قوچ و میش، سمور و گربه وحشی اشاره کرد. پوشش گیاهی منطقه نیز شامل زیره سیاه، کاکوتی، رازیانه، درختان بنه، انجیر، تاغ، بادامشک و زرشک می‌باشد. این منطقه به‌دلیل آنکه در اقلیم نیمه‌خشک و بیابانی قرار گرفته‌است، قابلیت‌های مطلوبی در جهت جذب گردشگر و مسافران عبوری از این منطقه دارد. بهار این منطقه به لحاظ رویش گل‌های الوان از چشم‌انداز بسیار زیبایی برخوردار است.
در میان سوغات سفر بجستان می‌توان ازیاقوت سرخ کویر یا همان انار بجستان نام برد که به بسیار ی از کشورهای شرق دور صادر می‌شود و کام هر رهگذری و مسافری را که به این شهر می‌گذارد شیرین می‌کند.انار بجستان از مرغوب ترین رقم های انار ایران می باشد که تیمور گورکانی در کتاب منم تیمور جهانگشای میگوید در قریه بجستان،اناری خوردم که هسته نداشت و در هیچ جا اناری به خوش طعمی آن نخوردم. از سوغات مشهور شهر بجستان می‌توان از کلوچه و حلوای این شهر نام برد که در بازاز شهرهای اطراف، جایگاه ویژهای دارد. از دیگر سوغات و محصولات این منطقه می‌توان زعفران، زیره، حنا، پسته و محصولات خشکباری اشاره کرد که می‌تواند بخش زیادی از سبد خرید مسافران را پر نماید.
شهرستان بجستان در فاصله ۲۷۸ کیلومتری جنوب مشهد با مساحتی بالغ بر ۳۷۰۰ کیلومتر مربع از نظر موقعیت در طول جغرافیایی ۴۳ درجه و ۳۱ دقیقه در ارتفاع ۱۲۵۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. این شهرستان از شمال به بردسکن و خلیل‌آباد و از جنوب به فردوس، از شرق به گناباد و از غرب به بشرویه منتهی می‌شود. بلندترین نقطهٔ آن در محدودهٔ روستای آهنگ (ارتفاعات سیاه‌کوه) بالغ بر ۲۴۴۰ متر و پست‌ترین نقطه در اطراف مرندیز و سر دق به ارتفاع ۸۳۶ متر از سطح دریا می‌باشد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری بجستان دارای دو بخش مرکزی و بخش یونسی و ۳ دهستان است.
جاذبه های بجستان
مسجدجامع بجستان: اين بنا در مرکز و محله عليای شهر واقع گرديده و در سال 1270 ه-. ق به دستور حاج محمدرضاخان ساخته شده است. سبک ساختمانی مسجد بسيار شبيه مسجد حکيم اصفهان و دارای صحن وسيع، شبستان های زمستانی و تابستانی، ايوان، مناره و غرفه های متعددی است که مساحتی حدود 2500 متر مربع را در برمی گيرد. بنا دارای سه ورودی است که در شمال، غرب و شرق قرار گرفته اند . ورودی ها از داخل و خارج با طاق های جناغی و نيم گنبد پوشش يافته اند و در دالان های ورودی دارای تزيينات کاشيکاری هستند. صحن مستطيل شکل مسجد به ابعاد تقريبی 700 متر در بخش شمال دارای حوضی سنگی است که بعدها به بنای مسجد افزوده شده است . مسجد جامع بجستان در دوران مختلف مورد بازسازی و مرمت بسیار قرار گرفته است. بر اساس كتيبه ای در ايوان شمالی آن، این مسجد در سال ۹۹۴ هجری شمسی در زمان شاه عباس كبير و توسط حاج ناصرالدين محمد ابن احمد مرمت شده است. در دوران اخیر نیز این مسجد توسط میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در برنامه ساماندهی این مسجد کف شبستان ضلع غربی آجر فرش شده و همچنین در این فضا کانالی برای عبور ابزار تاسیساتی ایجاد شده است. تمام درب و پنجره های قبلی مسجد تعویض شد و به جای آن از درب و پنجره های چوبی که توسط استادان و هنرمندان ساخته شده، استفاده شده است. این بنای در تاریخ ۵ آذر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۵۰۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. با گذشت تقریبا ۶۰۰ سال هنوز این مسجد، مورد استفاده و استقبال مردم بجستان است. چندين سال قبل محققي آمريكايي به نام برنارد اكين (bernard okane) پس از سفري به بجستان در كتابي تحت عنوان ” معماري تيموري در خراسان” از مسجد جامع بجستان بعنوان بنایی متعلق به عهد تيموري نام برده است. اين مسجد بر اساس كتيبه آن تقريباً همزمان با مسجد گوهرشاد ساخته شده است.
پل يونسی: از ابنیه تاریخی بجستان که بر امتداد کال شور و بر روی آن ایجاد شده سازه‌ای است آجری و مستحکم موسوم به پل یونسی که نام خود را از شهر یونسی واقع در ۴۵ کیلومتری بجستان گرفته‌است. معماری این پل دارای ۹ چشمه طاق جناقی و آبروهای نیمه مدور است که در بخشی از آن سنگ یا ملات ساروج و قسمت‌هایی دیگر از آجر و گچ ساخته شده‌است. این بنای تاریخی از یادگارهای دوره صفویه است.
رباط زين آباد: اين بنای با ارزش در 60 كيلومتری گناباد و به فاصله 15 كيلومتريی جنوب شرقی بجستان و در امتداد جاده بجستان- فردوس واقع است . رباط زين آباد با وسعت تقريبی 2500 متر مربع به صورت نقشه چهار ضلعی و فضاهای معماری متفاوت توقف گاه كاروانيانی بوده است كه مسير كوير را طی می نموده اند . در اضلاع شمالی و جنوبی در هر طرف از صحن رباط فضاهايی به عرض سه متر برای اقامت مسافران و اتاق هايی نيز به ابعاد 3 * 4 متر تعبيه شده است . شاه نشين بنا كه قسمت شاخص اين اثر معماری محسوب می شود در ضلع غربی صحن قرار گرفته و ورودی آن با سه چشمه طاق و دو دالان كه به پشت شاه نشين منتهی می شود مشخص است . رباط زين آباد از يادگارهای معماری عصر قاجاريه است .
رباط فخر آباد: رباط چهار ایوانی فخر آباد در حاشیه روستایی به همین نام واقع است. این مکان با فضاهای وسیع خود ظاهراً در زمان رونق و آبادانی مورد استفاده کاروانیانی بوده‌است که از این طریق قصد سفر به سوی کویر را داشته‌اند. بنای رباط متعلق به دوره قاجاریه است و از معماری آن شامل سر در ورودی، ایوانچه‌های طرفین ورودی به عنوان توقف گاه تابستانی، شاه نشین، فضای اصطبل، بارانداز و صحن است. تزیینات جالب توجه این رباط استفاده از آجرهای با پخت ناقص است که با تلفیق آن با آجرهای معمولی اشکال هندسی زیبایی در قسمت پیشانی سر در ورودی و بخش شاه‌نشین آن به وجود آمده‌است.
مسجد مرنديز: این بنا با وسعت تقریبی ۶۰۰ متر مربع در ۳۷ کیلومتری شمال خاوری بجستان قرار دارد. معماری آن شامل صحن، ایوان، قبله و شبستان گنبد دار بوده و از نوع بناهای یک ایوانی است. ایوان مقصوره بنا دارای پوششی است که با ایجاد تاق و تویزه در آن شکل گرفته‌است. در بخش انتهایی این قسمت رسمی بندی‌های زیبا بر روی گچ ایجاد شده‌است. قسمتی از تزیینات این پوشش نیز به نقاشی “ل اخرایی و ردیفی از قطار بندی‌های گچی اختصاص یافته‌است. مسجد جامع مرندیز به سبب وجود بخشی از تزیینات و نمای بیرونی اطراف و صحن و ایوان از نظر نقشه و نوع عناصر تزیینی با مسجد تاریخی خواف، مسجد رشتخوار و گنبد مقبره قطب الدین حیدر مشابه‌است. این بنا متعلق به قرن یازدهم هجری است.
مسجد مزار: در دامنه تپه‌ای طبیعی درروستای مزار فاصله پنج کیلومتر از بجستان اثر با ارزشی حفر شده و احتمالاً با قلعه دختر مزار در ارتباط است. در زمان‌هایی این مکان به عنوان سردابه و پناهگاهی می‌توانسته برای ساکنین آن مورد استفاده قرار گیرد. به احتمال بسیار زیاد این اثر در دوران اسلامی به عنوان زاویه و صومعه نیز به کار رفته‌است. امروزه این مکان با ا نجام تغییراتی در فضای داخلی به عنوان مسجد زمستانی اهالی مورد استفاده قرار گرفته که در مجاورت آن مسجد کنونی آرامگاه واقع است. این مکان شامل تعدادی ستون چهارضلعی و مستحکم با تاق‌ها و فضاهای وسیع است.
کاروانسرای قاسم‌آباد: کاروانسرای قاسم‌آباد یکی از بناهای با ارزش بر جای مانده از دوره صفوی می‌باشد که در روستایی به همین در ۲۰ کیلومتری غرب بجستان واقع گردیده‌است. بنای مذکور در مرکز روستا واقع گردیده و از خصوصیات بارز آن می‌توان به معماری بسیار زیبا، تزیینات نوع پو شش سقف‌ها و بادگیر چهارضلعی اشاره کرد. این بنا که یکی از کاروانسراهای شاه عباسی هفتگانه بجستان است در قدیم مسیر جاده ابریشم بوده که هم‌اکنون راه‌آهن بافق- مشهد از حاشیه آن عبور می‌کند. کاروانسرای قاسم‌آباد بنایی است از معماری گذشته در دل کویر زیبای بجستان که بادگیر چهارضلعی آن در خراسان از معروفیت بالایی برخوردار است.
پارک طبیعی بجستان: مجموعه پارک طبیعی و باغ بسیار زیبای پرندگان بجستان یکی از کم نظیرترین مجموعه‌های استان خراسان رضوی است این مجموعه شامل حیات وحش و نمایشگاه جلوه‌هایی از طبیعت و باغ پرندگان و سایت نگهداری آهو و جبیریم باشد. این پارک نسبتاً طبیعی چون نگینی زیبا در مرکز شهر بجستان است و دارای پرندگان زیبا و خوش الحانی همچون زاغی پا قرمز، طوطی‌های رنگارنگ، طاووس و … می‌باشد. این مجموعه همه روزه پذیرای علاقه‌مندان به طبیعت و مسافران نوروزی و گردشگری است که از این مسیر عبور می‌کنند.
منطقه حفاظت شده هلالی: منطقه حفاظت شده هلالی در جنوب شرق شهرستان بجستان، شمال شهرستان فردوس و غرب گناباد با وسعتی قریب به ۱۲۰۰۰۰ هکتار قرار گرفته‌است. منطقه ییلاقی سیاه‌کوه دارای کوه‌های مرتفع و به هم پیوسته و دره‌های سرسبز و عمیق و چشمه‌سارهای متعدد می‌باشد. از مهم‌ترین گونه‌های جانوری آن می‌توان به آهو، کل و بز، قوچ و میش، سمور و گربه وحشی اشاره کرد. پوشش گیاهی منطقه نیز شامل زیره سیاه، کاکوتی، رازیانه، درختان بنه، انجیر، تاغ، بادامشک و زرشک می‌باشد. این منطقه به‌دلیل آنکه در اقلیم نیمه‌خشک و بیابانی قرار گرفته‌است، قابلیت‌های مطلوبی در جهت جذب گردشگر و مسافران عبوری از این منطقه دارد. بهار این منطقه به لحاظ رویش گل‌های الوان از چشم‌انداز بسیار زیبایی برخوردار است.
کوير بجستان: منطقه طبيعی کوير بجستان در شمال غربی شهرستان بجستان و در 4 کيلومتری شمال روستاهای منصوری و زبيس آباد قرار دارد و يکی از کويرهای استان خراسان رضوی به شمار می رود.
اقامتگاه بوم گردی آصف: این اقامتگاه در نزدیکی شهر بجستان روستای هدف گردشگری مزار قرار دارد . این اقامتگاه با قیمت مناسب وپرسنل مجرب آماده پذیرایی از شما عزیزان می باشند .اقامتگاه بومگردی آصف در یکی از خانه های قدیمیروستا واقع شده است که حال و هوای خانه های سنتی به مهمان می دهد .
روستای جزین: این روستا در 40 کیلومتری بجستان واقع شده و نام قبلی آن گزین بوده است. بافت سنتی روستا که مجموعه‌ای کامل از بناهای تاریخی با معماری عصرصفوی و دوره‌های قبل از آن را در خود جای داده از منحصر به فردترین بافت‌های شهرستان بوده که اصالت خود را حفظ کرده است. از ویژگی‌های بافت روستا می‌توان به آثارمعماری دست کندکه در دل تپه‌های روستا حفر شده است اشاره نمود که ارزش تاریخی بالایی دارند.
................................
آرشیو
