هُوِیزه (در فارسی: هویزه و همچنین هوزگان) مرکز شهرستان هویزه در استان خوزستان است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۹٬۴۸۱ نفر (در ۴٬۹۰۴ خانوار) بوده‌است. هویزه یکی از شهرهای استان خوزستان در غرب این استان است که بخاطر جنگ ایران و عراق شهرت دارد. این شهر با یورش نیروهای عراقی تصرف شد و به‌طور صد در صد تخریب گردید. تنها آثار باقی‌مانده از شهر، قدمگاه عباس و خرابه‌های چند ساختمان است.
اکثر ساکنین این شهر از طوایف عرب بوده و به زبان عربی لهجه بین‌النهرین سخن می‌گویند. طوایف معروف این شهر قبیله نیس (آل مذحج) نوادگان شیخ ابراهیم بن مالک اشتر، قبیله بنی ساله، عشیره اهل جرف و عشیره صاکیه وعشیره کوت می‌باشند. این شهر قدمت زیاد دارد وزمانی پایتخت حکومت مشعشعیان بوده و ابن بطوطه در مورد آن در کتابش می‌نویسد و زمانی در این شهر حوزه علمیه بزرگی بود که قریب به چهارصد مجتهد داشت و از اندلس و نجف در آن درس می‌خواندند
به گفته راجر سیوری، خوزستان سرزمین مردمان هوزی یا حوزی (که استرابون و پلینیوس از آن به اسم اوزی ذکر کرده‌اند) است. این استان با عیلامیان باستان و شوش کم و بیش مرتبط است. نام اهواز، شوش و حویزه منعکس‌کننده ساکنین این منطقه در زمان عیلامیان بوده‌است. واژهٔ اوز در عربی به صورت هوز و گاه به صورت حوز درآمده است. کلمه اهواز نیز در عربی جمع هوز یا حوز است و اهواز به معنای حوزی‌ها یا هوزی‌ها که در متون اسلامی به اسم مدینه الاهواز به معنای شهر هوزی‌ها آمده‌است و کلمهٔ حویزه هم بر وزن فُعیله به معنای حوز کوچک نیز از همین ریشه گرفته شده‌است.هوزها یا حوز ها مردمان سامی تبار دشت عیلام بودند که از منطقه شوش تا جنوب اقلیم عیلام در کنار دریا میزیستند و جزو اقوام سامی تبار آرامی و عرب بودند که پس از تضعیف عیلام پادشاهی عربی میسان یا به آرامی میشان را ساختند و به مدت سه و نیم قرن استقلالشان را از اشکانیان حفظ کردند و سرانجام آخرین پادشاه عرب هوزی توسط اردشیر ساسانی کشته شد که پیشتر با یاری عرب های دشت رامز اشکانیان را شکست داده بود و حکومت میسن شاه و یا تازین شاه در اهواز پایان یافت .
رودخانه کرخه با شاخه های متعدد آن در این شهرستان جریان دارد و منبع اصلی آب منطقه می باشد کرخه در دشت آزادگان مسیرطولانی و پر پیچ و خم خود را پایان برده و به هور هویزه می پیوندند. فعالیت عمده در هویزه کشاورزی و پرورش دام است. محصولات عمده کشاورزی آن عبارتند از: جو، شلتوک، حبوبات و نباتات علوفه ای. شهرستان هویزه دارای دو دهستان (مرکزی و نیسان) و دو شهر (هویزه و رفیع ) می باشد. دین مردم اسلام و مذهب آنها شیعه اثنی عشری است.
این شهر توسط شاپور دوم ساخته و در زمان خلیفه طائی (۳۸۱ – ۳۶۳ ه. ق. / ۹۷۴-۹۹۱ م.) توسط دوبیس بن عفیف بن اسدی بازسازی شد.این شهر با یورش نیروهای عراقی تصرف و به طور صد در صد تخریب گردید که پس از پایان جنگ تحمیلی دوباره بازسازی شد.
مقدسی نام این شهرو ناحیه رادرکتابش«خوزیه»ثبت کرده است. ازنظرلغوی حویزه یاازماده حاز،یحوز،حیازه به معنای جمع آوری چیزی آمده است کلمه حوزه به معنای ناحیه میان ملک وکلمه الحوز نیز معنای جایی که درحوالی آن سدبرپا باشد.پس در نزدیکی حویزه سدبزرگی روی رودکرخه برای جمع آوری آب وبهره گیری کشاورزی احداث شده بود.اگر هویزه را واژه ای عربی بدانیم از ریشه ی«حاز»به معنی فراهم آوردن و«بدست آوردن»یا «آهسته ونرم راندن»است.کلمه ی حوز هم به معنی «حیازت شده»یا «جایی که پیرامونش حصار کشیده شده» و «حوزه»به معنای«ناحیه»و مرکزحویزه مصغر آن،هم از یک بن وریشه خواهند بود.
«هویزه» قدیمیترین شهر دشت آزادگان بوده و بخش جنوبی آن درشرق رودخانه ی دجله و غرب اهوازو دزفول در نقطه ای به فاصله72کیلومتری غرب اهواز و14کیلومتری جنوب سوسنگرد و25 کیلومتری مرزایران وعراق واقع گردیده است.در کتب مهم،گذشته ی موقعیت جغرافیای«هویزه» را چنین ترسیم کرده اند:«این شهرازشمال به سرزمین بنی طرف،ازجنوب دشت شلوه که تابصره وخرمشهروهمچنین رودخانه ی کرخه ازمیان آن می گذشت واز شرق باتلاق حورالعظیم که باشهرهای قرنه والعماره ی عراق در ارتباط ودرغرب بستر رود کارون است.به استناد منابع معتبر،گذشته ی«هویزه»دارای هوایی معتدل وخاکی حاصلخیزبرای کشت برنج، نیشکر، پنبه، غلات و غیره بوده و شهر نسبتاً آباد و پر رونق و در رابطه با موقعیت جغرافیایی هویزه لوزاک دردایرة المعارف اسلام ویاقوت حموی درمعجم البلدان چنین اتفاق نظردارند:«این مکان مابین واسط (شهری در عراق که دجله ازمیان آن میگذرد)وبصره وخوزستان وبطاع وجایگاهی بین واسط وبصره واقع است.»
حمدالله مستوفی درکتاب نزهه القلوب می نویسد:«شهری است که هوای معتدل داردوجزء مناطق گرمسیراست ولی هوایی بهتر از دیگرشهرهای خوزستان داردچنانکه امورکشاورزی آن بسیارخوب وحاصل نیشکروپنبه ی آن خوب تروکناررودخانه ی سفلی میباشدکه در سرزمین هویزه جاری است.» در«جغرافیای مفصل تاریخ غرب ایران»موقعیت هویزه چنین نقل شده:«محلی است به طول6 و عرض36 کیلومتر،حدودآن ازشمال به ناحیه ی بنی طرف وازجنوب به سرحدبصره و خرمشهر،ازمغرب به هورالعظیم وازمشرق به حوزه ی کارون محدوداست آب و هوای هویزه مانندآب وهوای گرمسیری سرزمین کرانه ی خلیج فارس درتابستان بسیار گرم و در زمستان معتدل وملایم است.»
علاوه برآن خاک هویزه به سبب جریان رودخانه ی کرخه و ته نشینهای رودخانه ای به هنگام طغیان آب دربهار و زمستان،مستعد برای هرگونه کشتی وزرعی می شود و مردم هویزه در طول یک هزار سال گذشته بیشتربا شلتوک کاری،کشت غله،پرورش گوسفند،گاومیش وشتر امرار معاش می نمودند.حمدالله مستوفی به کشت غله،پنبه ونیشکردر هویزه اشاره می کند و حاصل آن را فراوان ذکر کرده است. شوشتری درتحفه العالم ازبرنج کاری هویزه خبر می دهد و می نویسد:«به هنگام خشکسالی درشوشتر وکمیاب شدن غلات درآن،برنج درهویزه برای مصرف مردم به شوشترمی آوردند.» نجم الملک غفاری خاک هویزه رابرای کشاورزی،به خصوص کشت ذرت،کنجد،گندم،جو وشلتوک مستعدتر ازخاک اهواز نوشته است.
هویزه در48درجه و4 دقیقه ی طول شرقی و31درجه و26دقیقه ی طول شمالی ازگرینویچ،در 15 کیلومتری جنوب غرب سوسنگردو72 کیلومتری غرب شهراهوازقرارگرفته است. از نظر جغرافیایی،مرکزیکی ازبخشهای شهرستان دشت آزادگان،به نام«بخش هویزه»راتشکیل میدهد. بخش هویزه در برگیرنده ی دهستانهایی به نام:«دشت شلوه»یعنی«دشت بی آب»است.این دشت به دوشهر بصره درعراق وخرمشهردرایران منتهی میشود.بخش هویزه توسط رودخانه ی کرخه کور آبیاری میشود.بستراین رودخانه در خاک هویزه«کرخه ی کور»نامیده میشودوجریان این رودخانه سبب حاصلخیزی این منطقه شده است.به همین سبب سرتا سرخاک این منطقه برای کشاورزی بسیارمساعداست.ازویژگیهای مهم وجالب توجه جغرافیای این منطقه،این است که نزدیک هویزه،باتلاقی بنام«هورالهویزه»قرارداردکه درازای آن58 کیلومتروپهنایش درقسمتهای مخالف بین20تا45کیلومتری درنوسان است علت اصلی ایجادو تشکیل آن، «رودخانه ی کرخه»است.حدود باتلاق ازشهر«قرنه»تا«العماره»واقع درعراق است وپهنای آن درمغرب تا هویزه،امتدادمی یابدکه آن را«هورالعظیم»هم می نامندکه این کلمه دربین مردم خوزستان متداول تراست. درباره ی صورت نوشتاری کلمه ی«هویزه»ونامگذاری این بخش ازسرزمین خوزستان به این نام،اختلاف نظروقول هست.این کلمه درمتون تاریخی و جغرافیایی قدیم به صورت «حویزه» ضبط شده است.اما در شهریور1341 شمسی بنا بر تصویب نامه ی دولت،این نام به «هویزه» تغییریافت واز آن پس به این صورت به کاررفت.
جاذبه های هویزه
باغ وحش هویزه: باغ وحش هویزه در ورودی شهر قرار دارد و بزرگ‌ترین باغ وحش استان خوزستان به شمار می‌رود که در آن انواع حیوانات درنده و اهلی و انواع پرندگان نگهداری می‌شوند.
تالاب هورالعظیم: تالاب هورالعظیم یا تالاب بزرگ هویزه (هورالهویزه) بزرگ‌ترین تالاب استان خوزستان است که در غرب استان و در انتهای رود کرخه قرار دارد.این تالاب از آب‌های مازاد رود‌های کرخه، دویرچ و اروند رود تشکیل شده و مساحت این تالاب حدود ۱۱۸ هزار هکتار بوده که یک سوم آن در ایران و مابقی آن در عراق است. تالاب هورالعظیم یکی از زیستگاه‌های حساس و مهم پرندگان مهاجر آبزی و بومی منطقه از جمله؛ اردکها، غاز خاکستری، چنگر، انواع آبچیلک است، و از گونه‌های کمیاب تالاب نیز می‌توان به مرغ میوه خوار، اکراس آفریقایی، عروس غاز، غاز پیشانی سفید و اردک مرمری اشاره نمود. ۱۲ گونه ماهی در هور زیست می‌کنند که ماهی بِنی، عَنزه، گَطان، حَمری، شلج، آمور، برزم، بیاح و کپور نقره‌ای برخی از آنها هستند.وجود این تالاب در منطقه سبب میشود که میزان رطوبت در آن منطقه افزایش یافته و از تشکیل طوفان شن و گرد و خاک جلوگیری می‌کند.
قدمگاه ابراهیم الخلیل: قدمگاه ابراهیم الخلیل در شهر هویزه قرار دارد که قدمت قبه این قدمگاه به بیش از ۸۰۰ سال می‌رسد و در داخل این بنا یکی از سادات مشعشعی مدفون است. مزار سید زین العابدین مشعشعی از دیگر جاذبه‌های مذهبی شهرستان هویزه است که بدلیل عبادت و تدین به این نام معرف شد، ضمن اینکه مزار وی در زمان هجوم بعثی‌ها کاملا منهدم شد و سپس توسط مردم دوباره بازسازی گردید.
یادمان شهدای طلاییه، زیارتگاه عشاق: یادمان شهدای طلاییه در ۸ کیلومتری غرب پاسگاه طلاییه قدیم و در منتهی الیه جنوب غربی مرز و در فاصله ۳۰۰ متری سه راهی شهادت قرار دارد که پس از پایان جنگ تحمیلی، در این مکان مقری برای جست و جوی پیکر مطهر شهدا دایر گردید و در مکانی که تعداد زیادی از پیکر‌های شهدا یافته شد
............................
آرشیو
