سراوان یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران است. این شهر با جمعیت ۶۰،۰۴۰ نفر در بخش مرکزی شهرستان سراوان است. پیش از سال 1305 شمسی نام این محل «شستون» بود که به تدریج بر وسعت آن افزوده شد و به سراوان معروف‌شد. آثار به دست آمده در سراوان نشان می دهد که این شهرستان سابقه تاریخی و تمدن بسیار کهنی دارد. سراوان در سال 1326 به شهرستان تبدیل شده است.
موقعیت جغرافیایی شهرستان سراوان در نقشه، ۶۲ درجه و ۲۰ دقیقه طول جغرافیایی و ۲۷ درجه و ۲۲ دقیقه عرض جغرافیایی می‌باشد. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۱۱۶۵ متر و مسافت آن تا تهران ۱۹۰۶ کیلومتر است. شهرستان سراوان با مساحت ۱۶۰۹۶ کیلومتر مربع دارای ۸ دهستان بنام‌های گشت، حومه، ناهوک، جالق، کله گان، کوهک و اسفندک، کشتگان، بم پشت می‌باشد و مردم این شهرستان با گویش بلوچی صحبت می‌کنند.
آب و هوای شهرستان سراوان در تابستان گرم و خشک و در زمستان معتدل است. کوه‌های کوه سفید گشت، کوه سرخ در بم پشت، از مرتفع‌ترین کوه‌های این شهرستان محسوب می‌شوند. رشته کوه سیاهان طولانی‌ترین رشته کوه در این شهرستان می‌باشد که از نزدیکی‌های تفتان شروع و تا ناهوک در محدوده پاکستان ادامه دارد. از رودخانه‌های شهرستان سراوان می‌توان به ماشکید، سیمش و روتک اشاره نمود. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۶۱ هزار و 014نفر شامل ۳۰هزار و۶۸۹نفر مرد و ۲۹هزار و ۳۲۵نفر زن بوده‌است.
در تاریخ ۲۷ فروردین ۱۳۹۲ زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۸/۸ ریشتر منطقه سراوان در استان سیستان و بلوچستان را لرزاند. به دلیل عمق کانونی بسیار زیاد که حدود ۹۰ کیلومتر بود این زلزله خسارت زیادی در پی نداشت؛ و به همین دلیل لرزش‌های این زلزله در نقاط دوردست نظیر دوبی نیز احساس شد.
خرما، مهم‌ترین محصول کشاورزی شهرستان سراوان است. شهرستان سراوان با دارا بودن نخلستان‌های عظیم به عنوان قطب تولید خرما و در نوع خود بهترین خرمای مضافتی ایران را داراست. ۶۰ نوع مختلف از خرما در این شهرستان کشت می‌شود که در نوع خود بی‌نظیر است. خرمای مضافتی داودی، مضافتی معمولی، ربی سیاه هسته، زرد دان، ربی معمولی، حلیله، راسکوائی، دنبه، ودرود، گرارمال، ربی دان، یک مشتی، رنگنو، ماکیلی، گوزلو، حلیله دان، شندشکن، پیو، مرس، سراسپید، دیداری، سبزو، خشکیج، بهن لدی، وش کنک، ببگمه جنگی، پیمازو، سونت گراگ، زرد دان شهر، جرپان، سکی دان، چرپان بادو، هادوکی، پشتو، گهربا، دگو، کلوت، ساپو، کروچ بی هسته، کلگی، برنی، وشتام، دراز دان، گلدو، جوزبولک، کیاس کنک، وشدان، جوابنزین، شکری کنک، شکری، ابو از مشهورترین انواع خرمای شهرستان سراوان می‌باشند. دیگر محصولات از قبیل گندم، محصولات گلخانه‌ای و جو، انار، انگور، برنج، پرتقال، لیمو، گوجه نیز در شهرستان سراوان کشت می‌شود.
تعداد صنایع موجود شهرستان سراوان، ۶۸ واحد می‌باشد که تعداد ۳۷ واحد آن در نقاط روستایی و تعداد۳۱ واحد بقیه در نقاط شهری مستقر می‌باشند. در سال ۱۳۸۲ تعداد - کارگاه فعال مسئولیت استخراج معادن را به عهده داشته است.
سهم شهرستان از کارگاه‌های معدنی فعال استان ۶/۳ درصد می‌باشد. میزان تولیدات اسمی سالانه گروه معدنی غیر فلزی – تن می‌باشد که – درصد تولیدات معدنی کل استان را به خود اختصاص داده‌است. این معادن شامل آهن گرافیت گرانیت آهک می‌باشد.
جمعیت شهر سراوان به تنهایی و فارغ از توابع آن بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، برابر با ۶۰٬۰۱۴ نفر بوده‌است. زبان مردم شهرستان سراوان و بخش‌های تابعه، بلوچی می‌باشد. اکثریت مردم سراوان را مسلمانان اهل سنت بلوچستانی بابیش از ۹۹ درصد ازجمعیت شامل می‌شوند پیراهن را در زبان محلی پیرام می‌گویند پیرام را جامه یا جامگ هم می‌گویند.
لباس زنان و دختران شهرستان همچون سایرمناطق بلوچستان، لباس سنتی و محلی بوده که شامل پیرام و شلوار با پارچه‌های رنگارنگ مزین به سوزن دوزی است به همراه شال همرنگ آن (سریگ یا روسری) می‌باشد که ان هم درر استای لبه آن سوزن دوری ظریف و قلاب دوزی زیبایی دارد. با این تفاسیر، هم‌اکنون درمکان‌های عمومی چادر سیاه بر روی لباس بلوچی نیز برتن زنان مشاهده می‌شود. هنر سوزن‌دوزی یکی از هنرهای تاریخی و فاخر دست زنان بلوچ به‌شمار می‌رود که فقط با نخ و سوزن انجام می‌شود، در تمام بلوچستان ازجمله سراوان هنر سوزن‌دوزی زیبای زنان بلوچستانی بر روی لباس شان خودنمایی کند. یکی از پیراهن‌های فرح دیبا که در موزه پوشاک سلطنتی در موزه سعد آباد تهران در معرض نمایش عموم است محصول سوزن دوزی زیبای زنان بلوچ بر روی آن است.
گرمای هوا در استان بلوچستان نوع خاصی لباس را طلب می‌کند که همان لباس بلوچی است، گشاد بودن این نوع لباس آن هم معمولاً در تابستان به رنگ سفید و در زمستان رنگ‌های تیره با هوای این منطقه سازگار است و با وجودی که در بسیاری از نقاط لباس‌های مدل جدید جایگزین لباس‌های محلی شده اما در بلوچستان همچنان لباس مردان وزنان اصالت خود ارحفظ کرده‌است. لباس مردان شامل پیرام. شلوار و کلاه (پاک، بره‌ای، و نخی) و کبا (جلیقه) است.
صنایع دستی:
حصیر بافی: یکی از قدیمی‌ترین هنرهای دست مردمان ایران زمین است، مردم شهرستان سراوان از برگ درخت خرمای وحشی (داز) که در بیشتر نقاط بلوچستان رویش دارد و ساقه‌های نی باتلاقی حصیر می‌بافند. حصیر، جارو، خورجین، سواس (صندل بلوچی)، کتور، جانماز، بادبزن، سبد، پرده، کلاه حصیری، ریسمان، کیف و کمربند جهت بالا رفتن از نخل خرما از جمله محصولاتی است که مردمان سراوان با برگ درختان داز می‌بافند.
سوزن دوزی: را از دیگر هنرهای دستی فاخز زنان بلوچ می‌باشد که با ذوق و مهارت خاص بر روی پارچه بخیه زده می‌شود. زنان با تبحر خاصی با نخ بر روی پارچه نقش می‌بندند که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌سازند علاوه بر اینکه سوزن دوزی بیشتر در لباس زنان بلوچ، رومیزی، پرده‌ها مشاهده می‌شد اما در حال حاضر بر روی کفش، کیف، شال گردن و همچنین دستبندها، تل‌های دخترانه، گوشواره، انگشتر دیده می‌شود با پیشرفت تکنولوژی همچنان هنر آهنگری در بسیاری از روستاهای شهرستان سراوان از جمله در شهر محمدی و روستای آسپیچ رواج دارد، یادآور شد: مردان این منطقه اقدام به ساخت داس، چاقو، سوزن و تبر می‌کنند.
زیور آلات سنتی: وجود کوره‌های ذوب فلز در این دیار که شاید قدیمی‌ترین کوره‌های ذوب فلز در جهان باشند نشان از قدمت هنر فلزسازی در این منطقه دارد و زیورآلات سنتی توسط هنرمندان ماهر با ظرافت خاصی تهیه و توسط زنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. زیورالات سنتی سراوان همچون بقیه جاهای بلوچستان از رسومات و آلات اصلی می‌باشد که بر تن عروس، درشب عروسی اویران می‌کنند و نوعروس‌ها و اکثر خانم‌های متأهل مجموعه‌ای از این زیورالات را آویخته می‌کنند. این مجموعه همچون سرویس طلای رایج در کشور به هرزن هنگام عروسی اش تعلق می‌گیرد که شامب موارد زیر است.
در(dorr): گوشواره‌های بلند بیضوی شگل طلا که حاوی فیروزه و مروارید است از قدیم بر گوش زنان آویخته می‌شده‌است. این آویختگی از لاله گوش تا انتهای پایین گوش را پوشش می‌دهد. قطعه‌ای گنبدی شکل از طلا که با مهره‌هایی چون مروارید، فیروزه و یاقوت در اطراف و یک یاقوت در وسط است که به جای گوشواره، با حلقه یا گیره‌ای در کنار گوش و در انتهای کید آویزان می‌شود.
جومکا یا جومکه: نوعی گوشواره با نقش و نگار و مزین به نگین‌های یاقوت به سبک گوشواره‌های هندی و یک جفت است. جونکه از dorr کوچکتر است.
سنجاک یا تاسنی (سنجاق یاسینه ریز): شکل زیبایی از سینه ریز است که سطح ان بسیار ظریف توسط یاقوت و فیروزه پر شده‌است؛ و انتهای ان همچون پارجه ریش‌ریش شده، ریش‌ریش شده‌است بیشترین تفاوت سینه ریز بلوچی در سراوان با بقیه بلوچستان همین فیروزه و یاقوت به کاررفته می‌باشد.
کید keid: کید قطعه در ناحیه پیشین سر و روی موها قرار می‌گیرد و به شکل قطعاتی گرد یا شش یا هشت ضلعی کوچک طلایی مزین به نگین‌های فیروزه و یاقوت است.
شمس همان قطعه‌ای است که در وسط کید قرار می‌گیرد. از این قطعه به صورت جداگانه در حالی که به زنجیر و گیره‌ای متصل است می‌توان استفاده کرد و از وسط فرق سر بر روی پیشانی آویزان نموددرواقع اویزه‌ای است که از پیشانی آویخته می‌شود (شباهت زیادی به طلای زنان هندی دارد). کیدوشمس باهم به کارمی رود چون لازمه اتصال شمس، وجود کید است.
پلوه(poluh): زیوری طلایی که در غضروف بین دو سوراخ بینی قرار می‌گیرد. شکل آن مانند قفلی است بیضی شکل با نگین نسبتاً بزرگی از فیروزه که هنگام آویزان شدن دقیقاً بر روی لب قرار می‌گیرد ولی به علت سنگینی آن جزو زیورآلات همیشگی قلمداد نمی‌شده و بیشتر در مراسم شادی از آن استفاده می‌کردند که امروزه فقط برخی زنان مسن از آن استفاده می‌کنند.
برخی از اعیاد و جشن‌های ملی و مذهبی بسیار با شکوه و برخی دیگر به شکل معمولی برگزار می‌شود. از اعیاد ملی، عیدنوروز در منطقه می‌توان نام برد، ولی اعیاد مذهبی نظیر عیدفطر و قربان بسیار باشکوه و با مراسم خاصی برگزار می‌شود.
مجتمع آموزش عالی سراوان (دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی سابق دانشگاه سیستان و بلوچستان)، دانشگاه پیام نور، دانشگاه علمی-کاربردی، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه فرهنگیان در دو پردیس خواهران (رسالت) و برادران (شهیدمطهری) از جمله مراکر آموزش عالی در شهرستان می‌باشندااز قدیم شهروندان سراوان نسبت به سایرمناطق دربلوچستان درزمینه استعدادوعلاقه به علم وتحصیل و دانش آموختگان علمی وحوزوی رتبه بالاتری به خوداختصاص داده انداز که باعث شده سراوان مهد پروورش نخبگان و شخصیت‌های مهمی برخاسته از این دیار باشند.
این شهرستان در شرقی‌ترین نقطهٔ کشور واقع شده است و به زادگاه خورشید ایران شهرت دارد. وجود نخلستان‌های بسیار زیبا و سرسبز، آثار تاریخی مثل مسجد جامع دزک با قدمت هزار ساله و بیش از ۵۰ سنگ نگاره شناسایی‌شدهٔ باستانی در شهرستان سراوان باعث شده‌است که این شهرستان، لقب سرزمین نخل و نگاره را به خود اختصاص دهد. سراوان اولین نقطه در کشور است که خورشید در آن طلوع می‌کند، بهطوریکه طلوع و غروب خورشید در سراوان با طلوع و غروب خورشید در غربی‌ترین شهر کشور، یک ساعت و ۱۷ دقیقه اختلاف دارد.
آب و هوای شهرستان سراوان گرم و خشک، بیابانی، کویری و کم‌باران است. در زمستان هوا معتدل و سرد و متوسط بارندگی در سال ۱۰۰ میلی‌متر است. بسیاری از روستاها دارای خاک مرغوب و حاصل‌خیز می‌باشند. کوه‌های بیرک زابلی، کوه سفیدگشت، کوه سرخ در بم‌پشت، از مرتفع‌ترین کوه‌های این شهرستان محسوب می‌شوند. رشته کوه سیاهان طولانی‌ترین رشته کوه در این شهرستان می‌باشد که از نزدیکی‌های تفتان شروع و تا ناهوک در محدوده پاکستان ادامه دارد. رودخانه ماشکید نیز مهم‌ترین رود شهرستان سراوان است که از دامنهٔ جنوبی شهرستان از نزدیکی خاش سرچشمه می‌گیرد که پس از عبور از بخش زابلی، جنوب سیب و سوران و شمال بم‌پشت، جنوب اسفندک و کوهک را سیراب می‌کند. قنات‌ها از دیر باز مهم‌ترین منبع تأمین آب پس از رودخانه‌های فصلی بوده‌اند؛ بهطوریکه هم اکنون ۳۳۰ رشته قنات که گویای فرهنگ کهن این دیار می‌باشند، در این منطقه وجود دارد.
پلنگ ایرانی از راسته گوشتخواران و تیره گربه سانان بزرگ با بدن دراز و باریک، دست‌ها و پاهای قوی، پنجه‌ها و ناخن‌های بزرگ، گوش‌هایی کوتاه و دم دراز است، در این منطقه زیست می کند. براساس شواهد به دست آمده عمده زیستگاه این گربه سان در ارتفاعات منطقه حفاظت شده بیرک در محدوده اطراف شهرستان است که توسط کارشناسان محیط زیست تصویر برداری شده است.
جاذبه های سراوان
قلعه سب: قلعه سِب که از جمله آثار دوره قاجاریه محسوب می‌شود، در استان سیستان و بلوچستان، شهرستان سراوان، بخش سِب و سوران و روستای سِب قرار دارد. روستای سِب که نام قلعه برگرفته از آن است، در ۴۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان سراوان واقع است. سِب در لغت نامه دهخدا به معنی محل چشمه ساران فراوان یاد شده است. در این قلعه تا سال ۱۳۴۴ طوایف بارکزایی و میرمرادزهی در آن ساکن بودند و سپس متروکه شد. این قلعه از زیباترین و سالم‌ترین قلاعی است که از دوران اسلامی در استان سیستان و بلوچستان باقی مانده است. قلعه سِب در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ۱۷۵۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
موزه خاک: این ساختمان در قطعه زمینی به مساحت حدود سه هزار و هشتصد متر مربع با زیربنای حدود ۲۶۰ متر مربع بنا شده است. بنا دارای ۴ اتاق بزرگ به ابعاد متفاوت می‌باشد که در ساخت آن سعی شده است از معماری بومی پیروی شود. این موزه در سال ۱۳۸۸ به عنوان کارگاه زنده تولید سفال هم به جنبه تولید و هم نمایش و عرضه آن می‌پردازد.
آبشار پالیزوک: آبشار پالیزوک از جاذبه‌های گردشگری ناهوک در غرب ناهوک و ۱۲ کیلومتری آن قرار دارد. از تاریخچه این روستا، اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی سنگ نگاره‌های بسیار قدیمی و بدیع پیرامون آن نشانگر قدمت آن است. ناهوک نگارخانه‌ای از سنگ نبشته‌ها و نقوش حکاکی شده بر سنگ است که بر اساس آن، مورخین و باستان‌شناسان، عمر روستا را بیش از ۱۰۰۰ سال تخمین می‌زنند.
آبشار چوتین گون: یکی از مکان‌های زیبا و جاذبه‌های طبیعی سراوان است. وجه تسمیه این نام برگرفته از گون نام محلی درخت بنه بوده که حاکی از وجود جنگل‌های بنه در این منطقه است. جاری بودن آب در اکثر روزهای سال و طبیعت بکر و زیبای این آبشار باعث شده سالانه گردشگران زیادی از این منطقه دیدن کنند. این آبشار در دره‌ای معروف به دره نگاران واقع شده است.
آبشار کوهک: آبشار کوهک سراوان در جنوب روستای کوهک واقع است. این آبشار در ۳ کیلومتری نقطه صفر مرزی ایران و پاکستان واقع شده است. معروفیت این منطقه به دلیل گروگانگیری‌های اخیر ۵ مرزبان ایرانی دوچندان شده است. ریزش آب در حاشیه آبشار بر روی صخره‌ها، مناظر صخره‌ای زیبایی ایجاد کرده که در صورت سرمایه گذاری مناسب می‌تواند به یکی از قطب‌های گردشگری ایران منجر شود.
روستای سب: قلعه سب زیباترین و سالم‌ترین قلع‌هایی است که از دوران اسلامی سیستان و بلوچستان مانده است. آیینه تمام نمای این قلعه که حاکمان صفویه و بعد از آن‌ها است، از جمله ۲۷ بنای تاریخی استان است که هنوز پابرجاست. نام قلعه «سب» از نام روستای «سیب» (به معنای جایگاهی که در آن آب روان است) گرفته شده است. این واژه به طایفه‌های کهن در سراوان هم اطلاق می‌شود. بنای تاریخی قلعه سب مهرماه ۱۳۷۵ به پیشنهاد این اداره به شماره ۱۷۱۵ در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
روستای کلپورگان: «کلپوره» نام گیاهی با مصرف دارویی ویژه منطقه بلوچستان و کلپورگان روستایی است در ۲۵ کیلومتری شهرستان سراوان و در ۳۹۰ کیلومتری جنوب زاهدان. شغل اکثریت مردم کشاورزی است و محصولات عبارت‌اند از: خرما، مرکبات و سبزی‌ها. اما تنها مشخصه‌ای که کلپورگان را از بقیه مناطق متمایز کرده سفالگری آن است که شیوه ساخت آن با قدمتی حدود ۴ تا ۶۰۰۰ سال قبل هنوز دست نخورده باقی مانده و تنها کارگاهی که هنوز به شیوه بدوی فعال و پا برجا کارش را ادامه می‌دهد کارگاه سفال کلپورگان است.
دهستان ناهوک: این روستا در میان دره‌ای قرار گرفته که در قسمت مرکزی دره رودخانه فصلی نسبتاً بزرگی قرار داردو به هنگام بارندگی پر از آب می‌شود و منازل مسکونی و زمینهای کشاورزی و باغات در کوهپایه قرار گرفته‌اند. این روستا از خوش آب وهواترین روستاهای سراوان است و مسافران زیادی به خصوص در فصل تابستان از این روستا بازدید می‌کنند. دره نگاران یکی از آثار تاریخی معروف که در آن حکاکی‌هایی از حیوانات قدیم و نحوه شکار آنان توسط انسان‌های آن دوره است.
منطقه حفاظت شده و کوه بیرک: این منطقه گونه‌های گیاهی متنوعی دارد و شامل یک رشته کوه باریک با دشت‌هایی در حاشیه بوده که از کوه‌ها و تپه ماهورهای اطراف کاملا متمایز شده است. بلندترین نقطه این شهرستان، رشته کوه بیرک است. کوه بیرک علاوه بر کاربردهای مهم و استراتژیک دارای طبیعتی بسیار زیبا و در خور توجه با گونه‌های فراوان و پوششی غنی از درختان بنه، بادام کوهی، زیتون وحشی، انجیر، ارزن و… است. وجود غارهای طبیعی با طول بیش از ۱۰۰ متر- وجود انواع معادن از قبیل آهن، منیزیم، پنبه نسوز، تالک و … نیز از دیگر مزایای این کوه عظیم و شهرستان است.
روستای قلعه جانی: روستای قلعه جانی از توابع سب و سوران در یک منطقه دشتی واقع شده است. رودخانه ماشکید از شمال آبادی می‌گذرد و آب و هوای آن گرم و خشک است. وجود یک قلعه قدیمی از مهم‌ترین جاذبه‌های باستانی کوشان قدیم است. ضمن اینکه، زیارتگاه «شاه‌آهو» از مهم‌ترین اماکن زیارتی منطقه در این روستا واقع شده و جاذبه‌های زیارتی و جهانگردی آن را دو چندان کرده است.
رودخانه ماشکل: این رودخانه از کوه‌های بیرک در ۹۸ کیلومتری غرب سراوان سرچشمه گرفته و از طریق دهستان زابلی به جنوب شرق روان می‌شود. در طول مسیر رودهای متعددی به آن می‌پیوندد و در نهایت در ۵ کیلومتری جنوب روستای کوهک به مرز ایران و پاکستان وارد می‌شود. طول این مسیر مرزی ۸ کیلومتر است. رودخانه ماشکل در ۸ کیلومتری شرق کوهک از مرز خارج و به کشور پاکستان وارد می‌شود. طول رودخانه از سرچشمه ۲۴۰ کیلومتر است.
سنگ‌نگاره‌های سراوان، بزرگ‌ترین نگارخانهٔ سنگی در ایران: مهم‌ترین و بیشترین محل قرارگیری سنگ نگاره‌ها در محدوده مناطق شهرستان را «کوه مهرگان»، «دره کندیک»، «دره شیر و پلنگان»، «دره درو»، «دره هلی»، «کوه تونان» در سیب و سوران و نقاشی‌های صخره‌ای «پیرگوران» و همچنین شامل روستای ناهوک، سنگ نگاره‌های «سر دشت ناهوک»، «دره نگاران» و «گشت» اشاره کرد. مهم‌ترین این سنگ نگاره‌ها که بر روی کوه‌های منطقه سردشت دردره‌ای بنام دره نگاران در محدوده روستای ناهوک واقع شده‌است و بر اساس بررسی‌های تاریخی و کارشناسی‌های باستان‌شناسی مربوط به دره شکار مربوط به ده هزار سال پیش است.
جالق: جالق در ۷۵ کیلومتری جنوب شرقی سراوان نزدیک مرز پاکستان واقع شده و دارای زمینهای کشاورزی و نخل‌های خرمای زیادی است که به شهر گلشن معروف است که دارای ۱۳۸ اثر باستانی و تاریخی و ۳۳رشته قنات به نام‌های خوشاب و گوگن کشان است که متأسفانه مغولان در زمان حمله خود این قنات را از بین بردند. از آثار تاریخی جالق می‌توان «قلعه شیشه ریز، مجموعه گنبدهای کوهکن، قلعه دادمحد، قلعه شیرمحمد، قلعه سرکوه و قلعه سینوکان خرابه‌های قدیمی شهر را نام برد. جالق دارای خانه‌های بسیار قدیمی و مقبره‌های متعددی است که قدمت این خانه‌های قدیمی را به دوره اسلامی و در زمان صفاریان تخمین زده‌اند. مقبره برخی نوادگان صفویان و صفاریان نیز واقع شده‌اند
...................................
آرشیو
