قائن مرکز شهرستان قائنات
قاین یا قائِن یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان قائنات در ایران و دومین شهر بزرگ خراسان جنوبی است. قائن به دلیل زعفران و زرشک مرغوب آن دارای شهرت جهانی است و به عنوان پایتخت زعفران و زرشک دنیا شناخته می‌شود. شهر قائن که در گذشته دارای برج و بارو، کهن دژ، خندق و ارگ بوده، به همراه تون (فردوس امروزی) از شهرهای مهم و مرکز ایالت قهستان بزرگ بوده‌است. بر اساس آثار تاریخی موجود قائن یکی از قدیمی‌ترین زیستگاه‌های بشر به حساب می‌آید.
بر اساس آخرین یافته‌های باستان‌شناسی سابقه سکونت در شهر قائن به دوران پارینه سنگی میانی (حدود ۳۰ هزار سال قبل) می‌رسد. بر اثر حفاری‌های باستان‌شناسی هیئت آمریکایی در غار خونیک در جنوب این شهر، تعدادی دست افزارهای سنگی مربوط به دوران پارینه سنگی میانی در این غار به دست آمد که از لحاظ مطالعات باستان‌شناسی و انسان‌شناسی بسیار حائز اهمیت است. همچنین وجود تعداد زیادی تپه‌های باستانی در اطراف شهر قائن که بر اساس مشاهدات اولیه از دوران پیش از تاریخ دارای آثار و نشانه‌هایی است که قدمت طولانی سکونت در این منطقه از کشور ایران را اثبات کرده‌است.
نقل است که شهر قائن را کی لهراسپ پدر گشتاسب ساخته‌است. مارکوپولو در سفرنامه خود از این ناحیه به نام «تونوکاین» نام برده‌است که این نام از نام دو شهر بزرگ ایالت قهستان که تون (فردوس امروزی) و قائن باشند گرفته شده‌است. همچنین در سال ۴۴۴ هـ. ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جامع آن یاد کرده‌است. ایالت قهستان، هم‌زمان با ورود اعراب به ایران، پناهگاه زرتشتیانی بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفی، در قرن هشتم هجری از مرکزیت قائن نسبت به‌آبادی‌های دیگر قهستان، و همچنین از فراوانی زعفران و میوه آن گزارش داده‌است. یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی قائن، مسجد جامع آن است که از بناهای قرن هشتم هجری می‌باشد.
قائن در عصر زمامداران ساسانیان نیز از مراکز مهم قدرت و از شهرهای استراتژیک ایران به‌شمار می‌آمده‌است. قاین در دوره اسلامی نیز بزرگترین شهر قهستان بوده، به دلیل اینکه در مسیر راه‌های مهم تجاری سیستان و کرمان و سواحل دریای عمان به (سنگ بست) بوده، همواره اهمیت داشته‌است. اهمیت تجاری و اقتصادی قاین به حدی بوده که مقدسی در قرن چهارم هجری آن را (دروازه عمان و بارانداز کرمان و انبار خراسان) نامیده‌است. این شهر در دوره اسلامی دارای بارویی با دروازه‌های مختلف بوده و خندقی بر گرداگرد آن احاطه داشته که هنوز بخش اندکی از بقایای این خندق باقی است.
علت نامگذاری به‌درستی مشخص نیست اما چهار نظر را می‌توان مورد ارزیابی قرار داد:
۱. قاین در فرهنگ لغت نام طایفهای است از ترکان و احتمال می‌رود نام طایفهای باشد از هپتالیان که پیش از اسلام بر سرزمین قاینات حکومت می‌کردند.
۲. نام قابیل در تورات قاین (قائن) یاد شده است.
۳. واژه بسیار کهن قائن، نام یکی از فرزندان آدم بوده و انتقام هابیل را از قابیل گرفته‌است.
۴. قاین تغییر یافته کائن است. کائن به معنی موجود - وجود است و کائنات جمع آن است.
۵. قائن تغییر یافته از قهستان، و قهستان تغییر یافته و عربی شدهٔ کوهستان است.
شهر قائن بین ۵۹درجه و ۱۲ دقیقه تا ۵۹درجه و ۱۴دقیقه طول شرقی و ۳۳درجه و ۴۲ دقیقه تا ۳۳درجه و ۴۵ دقیقه عرض شمالی واقع است. قاین بر روی دشتی هموار در ارتفاع ۱۴۴۰ متر از سطح دریا قرار داشته و فاصله آن از بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی ۱۰۵ کیلومتر است.
در روش کوپن این منطقه جزو مناطق سردسیر محسوب می‌گردد. تابش آفتاب در تابستان این منطقه زاید و در زمستان بسیار کم است از این رو زمستان‌ها سرد و سخت است. مقدار بارندگی در تابستان به صفر می‌رسد. فصل بارندگی در قاین از آبان ماه آغاز و تا خرداد ادامه پیدا می‌کند. متوسط بارش سالیانه قاینات ۱۸۰ میلی‌متر بوده و پر بارانترین شهرستان استان به حساب می‌آید. تغییرات درجه حرارت چه به لحاظ زمانی و چه به لحاظ مکانی در قاین زیاد است. سردترین و گرمترین ماه سال به ترتیب بهمن و مرداد محسوب می‌شود. ایستگاه هواشناسی قاین به‌طور متوسط در طول دوره آماری خود دارای ۹۵ روز یخبندان است که بیشترین روزهای یخبندان مربوط به دی ماه (ژانویه) می‌شود. باد غالب این منطقه نیز شرقی است.
ریشه چوبک که دراصطلاح محلی به آن بیخ می‌گویند. بیخ را از دامنه مناطق سردسیر جمع‌آوری می‌کنند. ریشه‌ها را درظرف آبی جوشانده و آب جوشیده سرد شده را درظرف بزرگ سفالی بنام تغار ریخته و به وسیلهٔ دسته گزی آن را به هم زده و سپس کف روی آن را جدا و در ظرف سفالی دیگری می‌ریزند. آنقدر بهم می‌زنند که به صورت خامه درآید. آنگاه مقداری شکر یا شیره انگور به آن اضافه کرده، سپس با مقداری مغز بادام، پسته یا گردو تزیین می‌کنند. این شیرینی محلی علاوه بر اینکه ازنظر اقتصادی مقرون به صرفه می‌باشد، برای درمان بیماری‌های گوارشی مناسب است. تهیه کف جز رسوم مردم محسوب می‌شود. از کف نیم رس نیز تهیه می‌شود. تهیه کف نیم رس در شب‌های سرد زمستان و به خصوص شب یلدا رایج است.
گویش قاینی یکی از گویش‌های جنوب خراسان با ویژگی‌های فارسی دری است. از جمله خوردنی‌های سنتی قائن می‌توان از قروت یا کشک قاینی، کشک بادمجان، کلمپه، آش جوشواره ، اشکنه بنه یا قاتق ، کشک لچ ، غلور جوش ، کشک زرد، چکمال و کما و سمارق (قارچ محلی) نام برد.با توجه به قدمت حدوداً ٣٠ هزار ساله قاین یا قاینات به عنوان اولین زیستگاه بشر در شرق ایران ، کشک دیگ چدنی قاینی یا همان قروت قاینی جزء قدیمی ترین غذاهای ایران شناخته می شود. این کشک با استفاده از شیر و در ظرف های چدنی فرآوری و سپس با گردو و ادویه و سبزیجات همین منطقه آماده و طبخ می شود. عنکبوت موش شکل کوپونن گونه‌ای از عنکبوت بومی انحصاری ایران است. نمونه‌های این عنکبوت که تا کنون تنها جنس نر آن شناخته شده‌است از قائن جمع‌آوری شده‌اند.
آخرین بررسی‌ها در شهر قائن به شناسایی ۱۷۰ اثر منجر شده‌است. این آثار شامل تپه‌ها و محوطه‌های باستانی، قلعه‌ها، مساجد، مقابر و آرامگاه‌ها، خانه‌های تاریخی، درختان کهنسال، غارها، پناهگاه‌های سنگی و دژهای زیرزمینی است. بیشترین تراکم آثار مربوط به قرون میانه اسلامی به خصوص سده پنجم (اواخر سلجوقی) تا سده ۸ (تیموریان) است به شکلی که اکثر تپه‌ها و محوطه‌های باستانی و قلعه‌های کوهستانی و بسیاری از غارها دارای آثاری از این دوران است. «وجود رشته کوه‌هایی که دارای ساختار آهکی است در منطقه، باعث به‌وجود آمدن تعداد فراوانی غار در مناطق مختلف شهرستان قائن شده‌است.»
غارهای شناسایی شده بیشتر در مناطق مرکزی شهرستان پراکنده‌اند. علاوه بر شگفتی‌های طبیعی که این غارها دارند وجود نشانه‌هایی از آثار تاریخی به خصوص وجود آثار معماری در بسیاری از غارها، آن‌ها را به یکی از جاذبه‌های مهم تاریخی و گردشگری منطقه تبدیل کرده و از این نظر دارای استعدادهای بالقوه فراوانی است. همچنین این بررسی‌ها به شناسایی ۴۰ قلعه تاریخی در این شهر منجر شد. بیشتر این قلعه‌ها در زمان اسماعیلیان (۱۰۰۰ سال پیش) ساخته شده و کاربرد نظامی داشته‌اند. قدمت بقیه قلعه‌ها به دوران ساسانی (۲۰۰۰ سال پیش) و سلجوقیان (هم‌زمان با اسماعیلیان) بازمی‌گردد.
شهرستان قائنات دارای سه گسل فعال بوده و شهر قائن در طول سال‌ها بارها در اثر زمین لرزه آسیب دیده‌است. برخی از این زمین لرزه‌ها که به شهر قائن آسیب رسانده‌است عبارتند از: زمین لرزه ۱۴۱ هجری خورشیدی، زمین لرزه ۴۵۸ هجری خورشیدی، زمین لرزه ۱۷ محرم ۹۵۶ هجری خورشیدی، زمین لرزه ۱ مهر ۱۳۲۵، زمین لرزه ۲۷ بهمن ۱۳۴۰، زمین لرزه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۶.
با توجه به اقلیم بیابانی منطقه قائنات خشکسالی همواره بر زندگی مردم قائن تأثیرگذار بوده‌است. حفر قناتهای زیاد در منطقه نشان گر میزان اهمیت آب در منطقه می‌باشد. خشکسالی‌های بلند مدت مانند خشکسالی سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۲۹ و نیز خشکسالی سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳ از این نمونه می‌باشد.
سوغات قاین متعدد و متوع می باشد.و چشم هر گردشگری را مجذوب خود می کند. سوغات این شهر از چنان شهرتی برخوردار است که در شهر های اطراف نیز عرضه می شوند و به خارج از کشور نیز صادر می شود. برخی از سوغات قاین به قرار زیر است:
زرشک قاین : از پر طرفدار ترین سوغات قائنات و همچنین خراسان جنوبی زرشک بی دانه است. زرشک انواع می ختلفی دارد و اناری و پفکی از آن ها هستند. ایران بزرگ ترین تولید کننده زرشک جهان است. و قائنات خراسان جنوبی بیش از 95 درصد زرشک کشور را تولید می کند.
زعفران قاین : ایران مهد تولید زعفران جهان است و حدود 90 درصد زعفران جهان توسط کشور ایران تهیه می شد. خطه خراسان جنوبی پس از خراسان رضوی دومین تولید کننده زعفران کشور است. لازم به ذکر است که زعفران خراسان جنوبی که در شهرستان قائنات کشت می شود مرغوب ترین نوع زعفران است. همچنین قائنات به پایتخت زعفران جهان شهرت دارد. زعفران چون در مناطق کویری کشت می شود و گرانبها است به ««طلای سرخ کویر»» شهرت دارد. مهم ترین سوغات قائنات زعفران این دیار می باشد. زعفران به صورت های سرگل، پوشال نگین و ریشه وارد بازار می شود. و یکی از ارزشمند ترین محصولات کشاورزی است.
صنایع دستی قاینات بسیار زیبا و چشم نواز می باشند. این دیار قطب صنایع دستی خراسان جنوبی است. قائن مردمانی هنرمند دارد که به خلق آثاری زیبا و بدیع می پردازند. در ادامه به معرفی برخی از صنایع دستی قاینات می پردازم.گلیم: گلیم های مختلفی در شهرستان قائن بافته می شود. گلیم سوزنی و گلیمی با نوعی بافت به نام «« پود معلق »» از برجسته ترین انواع گلیم های خراسان جنوبی و قائنات است. کوهه، بلوچی، کژمار، بوته، هفت‌لیکه، نگار، ماه، نقش اسب، کجک، دردهن، پیش‌برو پیش‌بیا، حلقه، شطرنجی، کوچ یا دندان‌بره، درختچه‌ها، بوته‌های صحرایی حیوانات و پرندگان نقوشی هستند که در گلیم های این دیار بکار رفته است.سفره آردی: نوعی گلیم به شکل مربع است. که بافت آن در شهرتسان های قائنات و سرایان رواج دارد. به جهت اینکه این بافته برای تهیه خمیر نان مورد استفاده قرار می گیرد به این نام شناخته می شود. از دیگر کاربرد های سفر آردی می توان به زیرانداز برای پخت، رو کرسی‌ای و سجاده اشاره کرد. جنس سفره آردی از پنبه یا پشم و یا هر دوی این هاست. این بافته به صورت گلیم باف با نقوش هندسی ساده بافته و یا از ترکیب دو تکنیک بافت گلیم و قالی برای تهیه آن استفاده می‌شود.جاجیم: جاجیم محصولی است که از پشم تابیده الوان بافته می شود و برای پیچیدن رختخواب و مانند آن کاربرد دارد. عرض آن ۲۵ الی ۳۰ سانتی متر می باشد و گاهی از نخ پنبه ای خام، نخ ابریشمی و کاموا نیز در بافت آن استفاده می کنند. جاجیم معمولا به رنگ روشن و با طرح های ساده تولید می شود.حوله: قائن از شهر هایی است که حوله بافی در آن رواج دارد. حوله بافی از منسوجات است. و به وسیله دستگاه‌های بافندگی دووردی و چهاروردی تولید می‌شود. کُلو، گِنتی، چَپَر بافت و جناغی نقوشی هستند که در بافت حوله بکار می روند.
شهرستان قائنات
شهرستان قاینات پایتخت طلای سرخ زعفران و یاقوت سرخ زرشک (پارسی باستان: آرتاگوانا[نیازمند منبع])، به مرکزیت شهر قائن، در شرق ایران و شمال استان خراسان جنوبی در حد فاصل ۱۵ و ۳۳ تا ۱۲ و ۳۴ عرض جغرافیایی و ۳۸ و ۵۸ تا ۵۶ و ۶۰ طول جغرافیایی قرار دارد. شهر قاین در گذشته مرکز ایالت قهستان بوده و شهرستان قاینات در ۲۷ بهمن ۱۳۵۸ با تصویب هیئت وزیران به صورت شهرستان مستقل درآمد. این شهرستان به نام پایتخت زعفران جهان معروف است.
شهرستان قائنات در شمال شرق استان خراسان جنوبی قرار گرفته‌است. این شهرستان از شمال به شهرستان‌های خواف و گناباد از استان خراسان رضوی، از غرب به شهرستان سرایان، از جنوب به شهرستان بیرجند و از شرق به شهرستان زیرکوه محدود شده‌است.
مساحت این شهرستان بالغ بر ۷٬۵۰۲ کیلومتر مربع می‌باشد. شهرستان قائنات، براساس آخرین تقسیمات کشوری مشتمل بر ۳ بخش و ۸ دهستان بوده و ۳۷۳ روستاو ۱۲۹۳ آبادی خالی از سکنه دارد.
مرکز این شهرستان شهر قائن که بر روی دشتی به همین نام می‌باشد. شهر قاین در مسیر بزرگراه آسیایی؛ مشهد به زاهدان و چابهار (کریدور شمال _ جنوب شرق کشور) قرار گرفته و تا مرز افغانستان ۱۸۰ کیلومتر فاصله داشته و از سطح دریا ۱۴۴۰ متر بلندی دارد و از دو شهر بیرجند و گناباد فاصله‌ای مساوی ۱۰۰ کیلومتر در ۳۷۲ کیلومتری جنوب مشهد و از تهران ۱۳۰۰ کیلومتر فاصله دارد.
رشته کوه قهستان در غرب و شاسکوه و آهنگران در شرق آن سر به آسمان سوده و بلندترین قله منطقه کمر سرخ با ۲۸۴۲ متر در نیم بلوک و پست‌ترین نقطه با ۶۱۰ متر در پترگان قرار دارد.
بر طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۰) جمعیت شهرستان قائنات ۱۵۲٫۴۰۱ نفر و تعداد خانوار ۴۲٫۱۰۰ عدد بود که پس از ارتقاء زیرکوه به شهرستان و جداشدن آن از قاینات، جمعیت محدوده فعلی این شهرستان ۱۱۱٬۳۲۰ نفر در ۳۱٬۳۰۷ خانوار است که از این تعداد ۵۷٫۴۹۵ نفر در مناطق شهری و ۵۳٫۸۲۵ نفر در مناطق روستایی ساکن هستند. همچنین از این جمعیت تعداد ۵۵٫۷۲۵ نفر مرد و ۵۵٫۵۹۵ نفر زن هستند. با جدا شدن بخش زهان و زیرکوه از شهرستان قائنات، طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵) جمعیت شهرستان قائنات ۱۱۶٫۱۸۱ نفر (در ۳۷٫۷۹۴ خانوار) بوده‌است. از این تعداد ۵۸٫۴۲۰ نفر مرد و ۵۷٫۷۶۱ نفر زن هستند.
مراتع قائن از نوع متوسط است و در آن گیاهان دارویی گوناگون، جنگلهای تنگ، پسته کوهی، بنه، قیچ و بادامشک دیده می‌شود. در شهرستان قائن خصوصاً در منطقه شکار ممنوع شاسکوه، قریب به ۵۹ گونه پرنده، ۲۵ نوع پستاندار و ۱۷ گونه از خزندگان و دوزیستان منحصر به فرد زندگی می‌کنند. در این خطه، رودخانه‌های با اهمیتی همچون رود شور، رود مرادنشاه، رود بیهود، افین و آهنگران جریان دارند و گندم، جو، چغندر، پسته و خصوصاً زعفران و زرشک و آلو از محصولات کشاورزی این شهرستان می‌باشند.
جاذبه های قائنات
آرامگاه بوذر جمهر: بزرگمهر قائنی (بوذر جمهر قاینی) سیاستمدار، ادیب و عارف و شاعر اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری قمری است که در دربار سلطان مسعود غزنوی خدمت می‌کرد. وی به زبان فارسی و عربی سخن می‌گفت و از وی اشعار و قصیده‌هایی به جای مانده که قصیده بهاریه او شهرت خاصی دارد. بوذر جمهر بعد از مرگ سلطان محمود تا زمان فروپاشی حکومت غزنویان در دربار سلطان مسعود غزنوی به سر برد و در اواخر حکومت غزنویان به قاین آمد و پس از مدتی در گذشت. مقبره حکیم بوذر جمهر در فاصله چهار کیلومتری جنوب غربی شهر قائنات و در دامنه کوهی موسوم به کوه ابوذر (بزرگمهر) قرار دارد. بنای مقبره از بناهای قرن ششم و هفتم هجری و به فرم چلیپایی و با معماریی بسیار زیبا ساخته شده است. مصالح اصلی در ساخت بنا سنگ گچ و آجر است. درخت بنه ۷۰۰ ساله‌ای نیز در کنار این مقبره وجود دارد که به زیبایی اثر افزوده است.
مسجد جامع قائن: این مسجد بنایی است بسیار قدیمی و در نهایت شکوه و جلال که علاوه بر روحانیت معنوی دارای ظاهری دلچسب و فرح‌انگیز است. امروز با گذشت ۱۱۰۰ سال همچنان این بنا بلندترین عمارت قاین است. در مورد بنای اولیه آن اختلاف نظر وجود دارد. استقرار یکی از پایه‌های مسجد بر روی آتشکده ساسانیان گویای تاریخ کهن آن است. از کتیبه‌های متعدد مسجد جامع می‌توان نتیجه گرفت که این بنا بارها بر اثر زلزله صدمه کلی دیده و مرمت شده است. در یکی از کتیبه‌های ایوان بسال ۷۹۶ هجری قمری نوشته شده: این بنا به فرمان جمشید قارن از خاندان معروف قارن که در دوره امیر تیمور جهانگشا حاکم قاین و مدتی حاکم ساری و دامغان بود تعمیر و مرمت شد.
موزه مردم شناسی قائن: موزه مردم‌شناسی قاین در طبقه همکف خانه تاریخی سلطانی که از بناهای تاریخی شهر قاین است، طراحی شده و در اردیبهشت ماه ۱۳۸۴ افتتاح شد. این منزل قدیمی، متعلق به خانواده سلطانی از ملاکین و بزرگان قاین بوده است. اصل بنا متعلق به دوره زندیه بوده و در دوره قاجار دوره پهلوی نیز تغییراتی در آن به‌وجود آمده و فضاهایی به آن اضافه شده است. این موزه در بخش‌های مختلفی چون مراسم شب یلدا (کف‌زنی)، دستاسی، جاجیم‌بافی، کاشت، داشت و برداشت زعفران، ریسندگی، حلاجی و جلک‌ریسی، مراسم سنتی کشاورزی، تلم‌زنی (تهیه مواد لبنی) و مراسم سنتی عروسی همراه ساز و دهل و رقص محلی (اجرای موسیقی مقامی قاینات و خراسان جنوبی) با استفاده از مانکن با پوشش محلی که بیانگر آداب‌ورسوم کهن منطقه می‌باشد طراحی شده است.
موزه آب: موزه آب شهرستان قاین در آبان ماه سال ۱۳۸۶ افتتاح شد. این آب‌انبار در انتهای کوچه سنگی که بازار قدیم در آن واقع بوده است قرار دارد و به همین دلیل به آب‌انبار بازار معروف است، که از قنات (کهناب) آبگیری می‌شد. بنای آب‌انبار دارای کلیه قسمت‌ها و مشخصات اصلی آب‌انبارها است و راه‌پله‌ای است که به پاشیر منتهی می‌شود. با توجه به پوشش آب‌انبار و شواهد تاریخی موجود بنای آب‌انبار مربوط به دوره تیموری بوده است. این موزه که تنها موزه آب استان است شامل نمایش شاهراه‌های آبی مرتبط به دوره‌های تاریخی و مجموعه‌ای از تصاویر مرتبط به تاسیسات آبی (سدها، آب‌انبارها، قنوات)، وقف‌نامه‌ها و... است.
غار جوجه: این غار در ۲۵ کیلومتری شرق قائن و ۵ کیلومتری جنوب غرب روستای خونیک علیا قرار دارد. غار جوجه یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای طبیعی قائن است که از لحاظ باستان‌شناسی اهمیت دارد. این غار بر خلاف اسم آن از بزرگترین غارهای شناسایی شده در استان خراسان جنوبی است که انتهای آن بر اثر زلزله یا فرسایش سنگ‌ها به مرور بسته شده است. دهانه این غار در ارتفاع تقریبی ۸۰ متر از کف دره رو به شرق قرار دارد. ابعاد دهانه غار ۲×۴ متر است و ارتفاع داخل غار به ۴۰ متر نیز می‌رسد. داخل غار متشکل از یک تالار اصلی است و تشکیلات زیبای بلوری و گل کلمی بر سطح دیواره‌ها و سطح کف مشاهده می‌شود. همچنین در قسمت‌هایی از غار تشکیلات زیبای استالاکتیت و استالاگمیتی دیده می‌شود. در داخل غار می‌توان آثار پراکنده سفال را مشاهده کرد. در ابتدای غار حوضی ساخته شده از مصالح سنگ و ساروج وجود دارد. نرسیده به غار جوجه از مسیر رودخانه، در سمت چپ یک کوه سنگی دهانه‌ای به نام کال زاغو دیده می‌شود که دارای ۳/۵ متر عرض و ۳ متر ارتفاع است. برای پیمایش این غار نیاز به تجهیزات سنگ‌نوردی می‌باشد. این غار نیز به وسیله زلزله مسدود شده و تنها ۶۰۰ متر از مسیر قابل پیمایش است.
روستای تیغدر: «روستای تیغدر» در ۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان قاین قرارگرفته و از سمت دشت با روستاهای آفریز و قومنجان و از سمت کوه با روستاهای رمشتیک و خنجوک همجوار می باشد. این روستا از نظر فیزیکی دو نوع بافت ساختمانی دارد که خانه های فرسوده و قدیمی بیشتر از گل، خشت خام و با سقف های ضربی ساخته شده است و ساختمان های نوساز و مقاوم که بیشتر بافت روستا را تشکیل می دهد با آجر ، سیمان ، آهن و بر اساس استانداردهای روز ساخته شده است. تیغدر یک حلقه چاه عمیق کشاورزی ، دو رشته قنات دارد و مالکیت قنات ها از نوع خرده مالکی و چاه عمیق به صورت ساعتی سنجیده می شود . محصولات عمده روستا را گندم ، جو ، چغندر و زعفران شامل می شوند. گندم و جو به سیلوهای قاین حمل می شود. انواع و اقسام گونه های گیاهی از جمله آویشن، کاکوتی، گل بو مادران، کلپوره، نعناع، اسپند، گل گاوزبان، درمنه ، خاکشیر ، شاطره ، شوید ، بادیان ، گل آبی، سیاه دانه و کنجد در مزارع ، تپه ها و دامنه کوهستان های تیغدر به وفور دیده می شود که مردم در فصول مختلف به مقدار کافی برای مصرفشان در طول سال و حتی گاهی وقت ها برای فروش جمع آوری می کنند.
خانه قارنی: بنای خانه قارنی در بافت قدیمی شهر قاین واقع شده است با در نظر گرفتن شواهد موجود ساخت بنا به دوره قاجاریه باز می‌گردد. این بنا دارای ایوان ورودی در ضلع شرقی می‌باشد که توسط یک هشتی دالان به حیاط مرتبط می‌گردد. ایوان زمستانی در ضلع شرقی واقع شده است و فضای ارتباطی در دو طرف ایوان، دو اشکوبه بوده و دسترسی به آن از طریق فضای ارتباطی ضلع شمالی ایوان امکان‌پذیر است. ایوان تابستانی در ضلع غربی بنا قرار دارد. بخش انتهایی ایوان و فضای دو طرف آن دو اشکوبه است. در ضلع شمالی بنا چهار اتاق قرار دارد که دو اتاق آن به صورت تو درتوست در ضلع جنوبی فضاهایی شامل انبار، دو فضای نشیمن و فضای جانبی دیگر قرار دارد فضاهای اصطبل، حمام، مطبخ، انبار مواد غذائی و فضای مسکونی خدمه خانه در ضلع شرقی بنا واقع شده است که متاسفانه تخریب گردیده است. اکثر فضاها دارای پوشش طاق و تویزه و عرقچین است. تزئینات بنا شامل رسمی‌بندی، گچبری، گل و بوته‌های اسلیمی، بخاری دیواری اتاق‌ها و غیره می‌باشد.
قلعه کوه قاین ( قلعه حسین قاینی ): قلعه کوه قاین ( قلعه حسین قاینی ) اثری عظیم و شاخص با چندین هکتار مساحت است که از قلاع دوره سلجوقی و یکی از پایگاه‌های عمده فداییان دوره اسماعیلیه است. این قلعه بر فراز کوهی مشرف بر شهر قاین ساخته شده است که از سمت جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب و شمال به دشت قاین محدود می‌شود. قلعه با تابعیت از ناهمواری‌های کوه از دو بخش متمایز که یکی متعلق به سربازان و دیگری بخش امیرنشین بوده ساخته شده است. فضاهای داخلی آن شامل اتاق‌ها، برج‌ها، آب انبارهای متعدد و راهروهای ارتباطی می‌باشد.
چنار زول: این درخت به لحاظ شکل ظاهری دارای تنه بسیار قطوری می باشد که بدلیل درون گسیختگی، داخل آن تهی شده است. وسعت فضای ایجاد شده به اندازه ای است که براحتی یک نفر در آن جای می گیرد. بیرون زدگی ریشه ها و سوراخ های پنجره مانند در تنه، زیبایی درخت را دوچندان نموده اند . قنات سمت شرق درخت موجب سرسبزی منطقه شده و طبق اطلاعات محلی آب آن همیشگی است. سرسبزی این درخت چنارو درختان و زمین های اطراف و قنات روستا مجموعه ی منحصر بفردی را بوجود آورده اند که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می نماید. طبق تحقیقات محلی این درخت برای مردم منطقه و دیگر مناطق بسیار با ارزش بوده و جنبه مذهبی دارد. داخل تنه، تعداد زیادی پارچه های رنگی مشاهده می شود که به نشانه دخیل و نذر به آن بسته شده است. به گفته اهالی، مردم در فصول مختلف برای اداء نذر خود به این مکان آمده ، در کنار این درخت گوسفند قربانی می کنند و گوشت آن را میان نیازمندان توزیع می نمایند و اعتقاد دارند که به هیچ وجه نباید شاخه ای از آن قطع شود. این درخت کهنسال با توجه به وضعیت ظاهری و قطر قابل ملاحظه دارای قدمت زیادی است که نشان از توانایی بالای آن در تحمل انواع تنش های محیطی در طول سالیان رشد دارد . با توجه به اقلیم منطقه، سازگاری مناسب درخت با محیط و قرار گرفتن این درخت کهنسال در مظهر قنات که موجب جذب گردشگران می شود می توان از آن بعنوان یک جاذبه گردشگری و اکوتوریسم یاد کرد. قدمت این درخت تقریباً ۵۰۰ تا ۶۰۰ سال می باشد.
روستای افین: روستای افین از مراکز مهم تاریخی شهرستان قاین در ۸۵ کیلو متری جنوب شرقی قاین در فاصله ۱۷ کیلومتری زهان قرار گرفته است فاصله آن تا مرکز استان خراسان جنوبی حدود ۱۲۰ کیلومتر است . وجود چندین اثر تاریخی از جمله مسجد جامع، قلعه، بافت تاریخی، کاروانسرا، آسیاب های آبی، برج ها، حوض ها و… مجموعه ای از جاذبه های تاریخی را درخود گنجانده است که به دلیل قرار گرفتن در حاشیه ارتفاعات و همجواری با درختچه های زرشک مجموعه بی نظیری از جاذبه های مختلف را با خود به همراه دارد. آب و هوای منطقه بر خلاف سایر مناطق خشک و نیمه خشک ، آب و هوایی نسبتا خنک و تابستانهای دلنشین دارد و به دلیل قرار گرفتن بین دو رودخانه محلی آباد و خوش نشین است . بدون شک یکی از مناطق زیبا و دلنشین طبیعی از نظر تعدد درختان و سرسبزی، روستای افین است.
غار خونیک: غار خونیک در شمال شرق روستای خونیک و در ارتفاعات مشرف به روستا قرار دارد. ابزارهای سنگی کشف‌شده در این غار تقریبا ۳۰ هزار سال قدمت دارند که از آن جمله می‌توان به انواع تیغه‌های سنگی که به‌وسیله انسان‌های عصر پارینه سنگی میانه تراشیده شده‌اند، اشاره کرد. آثار زندگی در غار خونیک از دوران پارینه سنگی تا عصر اسلامی را شامل می‌شود. این آثار از طبقات زیر و رو شده غار در اثر زلزله به دست آمده‌اند که خود موید قدمت زیاد این غار است. دیواره‌های غار خونیک از سنگ‌های توروس تشکیل شده‌اند که زیبایی ویژه‌ای به محیط داخلی آن می‌دهند. این غار در تاریخ ۲۷ مرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۹۵۹۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
مزار چهار گنبد: مزار چهار گنبد را به‌دلیل داشتن چهار گنبد کوچک بر بالای مزار با این اسم نامگذاری کرده‌اند و به دوره تیموری (قرن هشتم هجری قمری) تعلق دارد. این مزار آرامگاه امامزاده عمروبن داوود (ع) از فرزندزادگان حضرت ابوالفضل العباس (ع) است و همه ساله، پذیرای زائران و مجاوران می‌شود. آرامگاه با فاصله کمی از مسجد جامع در بافت قدیمی روستای افین قرار دارد. این بنای تاریخی مذهبی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
.......................................
آرشیو
