راز مرکز شهرستان راز و جرگلان
راز یکی از شهرهای استان خراسان شمالی است که از توابع شهرستان راز و جرگلان محسوب شده و در سال ۱۳۹۵، تعداد ۵٫۰۲۹ نفر جمعیت داشته است. منطقه راز در حدود ۴۵ کیلومتری مرز ایران و ترکمنستان و به مسافت ۱۲۰ کیلومتری شمال بجنورد قرار دارد.
شهر راز در طول تاریخ با تغییر و تحولات و دگرگونی‌های زیادی مواجه شده است. سیل و زلزله از جمله حوادث این شهر در طول تاریخ است که بافت شهری و روستایی آن را به هم ریخته و گاهی جمعیت آن در طول تاریخ به ۵۰ هزار نفر هم رسیده است. همه این تحولات را می‌توان به نوعی راز این منطقه دانست که در طول تاریخ در این منطقه وجود داشته است.واژه «راز» شاید در میان خیلی از مردم یک کلمه رازآلود و عجیب باشد. اما باید گفت راز در زمان‌های قدیم جزء سرزمین نساو ابیورد بوده و وجه تسمیه راز نیز به خاطر وجود انگورهای رز در این منطقه بوده است. این انگورها در حال حاضر در دره‌ای وجود دارد و به گویش محلی به دره رزندر معروف است. مردم این منطقه دارای آداب و رسوم جالب و جذاب هستند. این آداب و رسوم منحصر به فرد، در مراسم‌ها و عروسی‌های محلی که گاهی مشترک با سایر اقوام استان است، دیده می‌شوند.
راز دارای آب و هوای کوهستانی می‌باشد و مردم این شهر در محیطی با درآمد کافی که از دامداری و کشاورزی و باغات موجود در ابیدر و کشکیدر و ناحیه جنوب غربی که در زبان رازی به جلگه معروف است زندگی می‌کنند.
از لحاظ تاریخی این شهر در دوران مختلف با عوامل طبیعی دچار تغییرات زیادی شده و هر از گاهی عواملی مثل سیل و زلزله بافت شهری و روستایی آن را به هم ریخته و گاهی جمعیت آن در طول تاریخ به ۵۰۰۰۰ هزار نفر هم رسیده‌است. به دلیل عدم وجود گاز شهری در این منطقه مردم این منطقه جهت پخت‌وپز از نفت و کپسول گاز استفاده می‌کنند (پیوست جدید ۲۹/۵/۹۲=به تازگی گاز رسانی به هر رسیده اما در حال انشعاب دهی به کوچه‌ها هستند و طبق گفته‌ها تا پایان سال ۹۲ گاز به منازل خواهد رسید) بیشتر شغل افراد در این منطقه دامداری، کشاورزی و باغداری می‌باشد.
در سال‌های اخیر و با توجه زیادی که به این شهر شده است ادارات و سازمان‌هایی مانند هنگ مرزی نیروی انتظامی، بسیج، دانشگاه پیام نور، آتش‌نشانی، بانک‌های کشاورزی، صادرات و ملی، آموزش و پرورش منطقه بیمه‌های ایران و معلم نمایندگی‌های خود را در این شهر بنا کرده‌اند که این امر موجب شده است تعداد کارمندان در راز افزایش یابد. کلینیک درمانی و حضور ۳ پزشک عمومی و نیز یک داروخانه جوابگوی بیمارانی است که از روستاهای اطراف جهت درمان مراجعه می‌کنند.
آداب و رسوم جالب در مراسم و عروسی‌های محلی که گاهی مشترک با سایر اقوام استان است نیز قابل توجه است. راز از شمال و شرق با ترکمنستان و از جنوب با مانه و جنوب غربی با بجنورد، از غرب با گلستان و مانه همسایه است.
شهرستان راز و جرگلان
شهرستان راز و جرگلان شهرستانی در استان خراسان شمالی ایران است و مرکز آن شهر راز می‌باشد. بخش راز و جرگلان در سال ۱۳۹۲ به شهرستان تبدیل شد. و پیش از آن بخشی از شهرستان بجنورد بود. این شهرستان شمالی‌ترین شهرستان استان خراسان شمالی و استان‌های خراسان است، كه با شهرستان مانه و سملقان از جنوب و غرب، شهرستان بجنورد از جنوب شرقي و با كشور تركمنستان از شمال، شرق و غرب به حدود 165كيلومتر مرز مشترك دارد. بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت راز و جرگلان در سال ۱۳۹۵برابر با ۵۹۲۱۰ نفر بوده‌كه معادل 6.86 درصد جمعيت استان مي باشد.
بخش وسيعي از شهرستان راز و جرگلان مناطق كوهستاني و دره‌هاي نه چندان عميق است. به طور كلي اين منطقه زمستان هاي سرد و مرطوب و تابستان هاي گرم و خشك دارد. حوضه هاي آبريز منطقه شامل رود سومبار، رود جرگلان و رود غلامان در شمال منطقه و حوضه آبريز رود تنگه تركمن در جنوب محدوده شهرستان است كه از نظر اقليمي تحت تأثير تودۀ هوايي درياي مازندران قرار دارد. رشته كوه كپه داغ و دره سومبار در شمال به عنوان مرزي طبيعي بين تركمنستان و شهرستان قرار گرفته و از جنوب به ارتفاعات شهرستان بجنورد و شهرستان مانه و سملقان محدود مي شود.
بر اساس پژوهشهاي مقدماتي باستانشناسي، شهرستان رازو جرگلان از دورۀ پيش از تاريخ(هزاره سوم پيش از ميلاد) مسكوني بوده و به دليل موقعيت راهبردي و منابع سرشار طبيعي اهميت ويژهاي داشته است. وجود محوطههاي استقراري پيش از تاريخ در حوضه رود غلامان و تپههاي مربوط به دوره تاريخي در دره راز و دره جرگلان گواه سكونت مداوم بشر در پهنۀ اين شهرستان در دوران مختلف تاريخ بشري است.
بر اساس پژوهش هاي مقدماتي باستان شناسي، شهرستان رازو جرگلان از دورۀ پيش از تاريخ(هزاره سوم پيش از ميلاد) مسكوني بوده و به دليل موقعيت راهبردي و منابع سرشار طبيعي اهميت ويژه اي داشته است. وجود محوطه هاي استقراري پيش از تاريخ در حوضه رود غلامان و تپه هاي مربوط به دوره تاريخي در دره راز و دره جرگلان گواه سكونت مداوم بشر در پهنۀ اين شهرستان در دوران مختلف تاريخ بشري است.
برای رفتن به راز و جرگلان، در فاصله حدود ۱۰کیلومتری جاده بین‌المللی بجنورد - آشخانه، وارد جاده‌ای فرعی شوید که در سمت چپ مسیر قرار گرفته است؛ این جاده شما را به این شهرستان زیبا خواهد رساند. بقعه شاهزاده نبی غلامان، مجموعه تاریخی راز، ارگ تاریخی آلمادوشن، تپه ارگ بالا، محوطه تاریخی راستقان، بقعه سید بزرگ، پارک گوینیک، گورستان‌های جرگلان و معماری خانه‌های اقوام ترکمن از جمله جاذبه‌های دیدنی این شهرند. علاوه بر اینها، باغ دره، دره‌ای بسیار زیبا و بکر همراه با طبیعت زیبا و دلنواز و با مناظری خیره‌کننده در این منطقه است.
صنایع دستی قومیت‌های مختلف شهرستان راز و جرگلان همانند ابریشم‌بافی، قالیچه، پوشاک، پاپوش ترکمن و نمدمالی از شهرت برخوردار بوده و سوغاتی‌های درخوری هستند که در سفر به این دیار می‌توانید با خود به ارمغان ببرید. زمستان‌های این منطقه به دلیل طبیعت کوهستانی آن سرد و تابستان‌هایش گرم و خشک است؛ از این‌رو بهترین هنگامه سفر به این شهرستان، فصل بهار و اردیبهشت‌ماه است.
جاذبه های راز و جرگلان
ارگ تاریخی آلمادوشن: ارگ آلمادوشن در بلندترین بخش کوهی استوانه ای شکل و منفرد قرار گرفته است. سطح این کوه نسبتا مسطح است طول شرقی غربی این قلعه، بیش از 100متر و عرض شمالی جنوبی آن حدود500 متر است. در تمامی بخش های سطح این کوه آوار و توده های لاشه‌سنگ وجود دارد آواری که هر کدام مخروبه‌های یک بنا بوده است. در جنوبی‌ترین سطح این کوه و در نزدیکی لبه پرتگاهی آن مخروبه یک بنای مستطیل شکل بزرگ وجود دارد که به نظرمی‌رسد مهمترین ساختمان این قلعه بوده است. اسم این اثر از روستای آلمادوشن که نزدیکترین روستا به آن گرفته شده‌است. این نام در زبان ترکی ” محل افتادن سیب” معنی می‌دهد. در خصوص قدمت و تاریخچه اثر می‌توان گفت، ارگ آلمادوشن یک قلعه نظامی است که از دوران اشکانی تا قرون میانه اسلامی یعنی قرون 6 و 7 هجری قمری کاربرد داشته‌است. ارگ آلمادوشن با توجه به موقعیت و ویژگی طبیعی از جهت نظامی در یک سیر 1500 ساله یعنی از دوران های اشکانی تا قرون میانه اسلامی حائز اهمیت بوده است.
بقعه شاهزاده نبی غلامان: این بنا در ۲۰۰ متری جنوب غلامان و مشرف به آن قرار گرفته است. بقعه شاهزاده نبی غلامان در سال ۱۳۱۸ تجدید ساخت شد. امروزه از ساختمان قدیمی این بنا اثری باقی نمانده است. این بنا به شکل ۶ ضلعی ایوان دار و با مصالح عمده آجر، گچ، ملات گلی و چوب ساخته شده است. بقعه شاهزاده نبی غلامان دارای دو سنگ نوشته یکی بر بالای سر در ورودی و دیگری در بالای سردر ایوان است.
تپه ارگ بالا: این تپه بر بلنداي بخشي مسطح از يک کوه با جهت شمال غربي- جنوب شرقي قرار گرفته است. همه استحکامات و ساختارهاي این قلعه در بخش جنوبي آن است. قدمت اين اثر با توجه به بخش‌های تخريب شده و همچنين با عنایت به تعداد قطعات خمره شکسته در سطح محوطه، يک قلعه نظامي بزرگ از دوران اشکاني است. قلعه ارگ بالا با توجه به وسعت و موقعيتي که در آن قرار گرفته است از جمله مهم‌ترين قلعه‌هاي نظامي منطقه شمال خراسان است.
محوطه تاريخي راستقان: این اثر که یگی دیگر از جاذبه های گردشگری راز به شمار می رود در واقع یک محوطه بزرگ استقرار روستایی قرون ۶ تا ۸ هجری قمری در نزدیکی روستای راستقان است. وسعت این اثر تاریخی از بخش‌هاي داخلي دره در حاشيه رودخانه شروع و تا ارتفاعات بالادست دره ادامه مي يابد. در این منطقه بقاياي يک ارگ نظامي در ۱۰۰ متري شرق اين محوطه و يک گورستان بزرگ در فاصله ۳۰۰ متري جنوب اين محوطه وجود دارد. همه این آثار نشانه‌هایی از وجود يک مجموعه استقراري کامل از قرون ميانه اسلامي در اين محل است.
بقعه سید بزرگ: بقعه سید بزرگ بنایی تاریخی متعلق به دوره تیموریان است که در دوره صفویه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته. معماری این بنا ویژگی‌های محلی دارد و بنایی مستطیل‌شکل و گنبدی است که روی یک سکو ساخته شده. این بقعه دو ورودی در سمت غرب و یک ورودی در سمت جنوب برای رسیدن به سکو دارد. بقعه سید بزرگ دارای یک ایوان بزرگ و ورودی اصلی و سه ورودی دیگر است که در سه جهت اصلی ساختمان قرار دارد.
مجموعه تاریخی راز : قدیمی ترین شواهد توالی استقراری شهر راز، امروزه در مناطق شمالی آن در تپه تاریخی “بایر قلعه” و تپه “مجاورسفید” باقی مانده است. با توجه به شواهد باستان شناسی تپه بایر قلعه بخش کوچکی از یک استقرار بزرگ روستایی از قرون میانه اسلامی (قرن پنجم ه.ق تا به امروز) بوده است.
تفرجگاه امامدره : روستای امامدره از مکان های دیدنی راز و جرگلان و از توابع دهستان راز بخش مرکزی شهرستان در 4 کیلومتری شمال روستای زرنه واقع است. برای رفتن به این روستا باید از دو راهی امانلی جاده اصلی شهر راز به سمت غرب مسیر را تغییر داد، پس از طی 15 کیلومتر و عبور از کنار روستای عبدل آباد، فرحدین، زرنه با گردش به راست، به امامدره خواهیم رسید.
.....................................
آرشیو
