سیه چشمه مرکز شهرستان چالدران
سیه چشمه در بخش مرکزی شهرستان چالدران استان آذربایجان غربی ایران واقع شده‌است. این شهر مرکز شهرستان چالدران است. نام سابق سیه چشمه «قره عینی» بوده‌است. مرکز منطقه همان سیه‌چشمه است که سابقه تاریخی آن به حدود پنج قرن می‌رسد. از آثار تاریخی آن، می‌توان به قره کلیسا و مقبره صدر الدین (وزیر شاه اسماعیل) اشاره کرد. زبان مردم سیه چشمه ترکی آذربایجانی و کردی کرمانجی است. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی برابر با ۴۵٬۰۰۰ نفر میباشد. این شهر قره‌عینی نامیده شد. طبق روایتی «قره‌عینی» از نام پدر و پسری که «قره» و «عینی» نام داشتند و نخستین ساکنان این منطقه بودند، گرفته شده‌است. طبق روایتی دیگر نام سیه‌چشمه از منطقه‌ای نیمه باتلاقی و چمن‌زار به نام قره‌بلاغ (برابر فارسی‌اش میشود سیه‌چشمه) گرفته شده‌است، تعلق دارد.
شهرستان چالدران
شهرستان چالدران یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی است که در شمال غربی این استان قرار گرفته‌است. چالدران چهاردهمین شهرستان استان آذربایجان غربی است. مرکز این شهرستان، شهر سیه‌چشمه است. آواجیق دیگر شهر آن است. این شهرستان از شمال به ماکو و از سمت شرق به شهرستان شوط و از غرب به مرز ایران و ترکیه و از جنوب به شهرستان چایپاره محدود میشود. نام چالدران از کلمه ایرانی چهار دران به معنی چهار معبد می‌آید.
شهرستان چالدران با مساحت 1991 کیلو متر مربع بیش از 3/5 درصد از مساحت استان را به خود اختصاص داده است. دارای دو شهر(سیه چشمه – آواجیق ) و دوبخش (مرکزی – دشتک) و پنج دهستان می باشد. بخش مرکزی شامل دهستانهای : به به جیک ، چالدران شمالی وچالدران جنوبی و بخش دشتک شامل دهستانهای آواجیق شمالی و آواجیق جنوبی بوده و شهر سیه چشمه مرکز شهرستان میباشد.
ماکزیمم درجه حرارت ثبت شده 6/34 درجه سانتیگراد در تیر ماه 1387 و مینیمم درجه حرارت در زمستان 6/29- در دی ماه 1386 بوده است. متوسط درجه حرارت سالیانه 1/8 درجه سانتیگراد و تعداد روزهای یخبندان 139روز در سال است. توزیع بارش فصلی نشان میدهد که بهار 42% ؛ تابستان 43% ؛ پاییز 25% ؛ و زمستان 30% از بارندگی های سال را بخود اختصاص داده است. متوسط بارندگی سالیانه در چالدران طبق آمار ثبت شده 7/446 میلیمتر میباشد و شدید ترین باد ثبت شده در طول دوره آماری 94 کیلومتر در ساعت در جهت جنوب غربی می باشد و برآیند باد غالب شهرستان شمال غربی است.
شهرستان چالدران بیشتر به خاطر جنگ چالدران شهرت دارد؛ جنگی که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در ۳۱ مرداد ۸۹۳ خورشیدی رخ داد. چالدران به دلیل داشتن هوای سرد در فصل زمستان و خنک در فصل گرما، یکی از مناطق گردشگری استان میباشد. این شهر یکی از مرتفع‌ترین شهرهای کشور آن است. تالاب «ناور» در مرزی‌ترین منطقه قرار گرفته‌است. مرداب‌ها و تالاب‌های متنوع، از جلوه‌های طبیعی این شهرستان است. کلیسای طاطائوس یا قره کلیسا که از شهرت جهانی برخوردار است، در روستای قره کلیسا در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی مرکز شهرستان چالدران (سیه چشمه) واقع شده‌است. چالدران دارای دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد اسلامی است. زبان مردم شهرستان چالدران ترکی آذربایجانی و کردی کرمانجی است. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی برابر با ۴۵٬۰۰۰ نفر میباشد. این شهرستان نام‌های گوناگونی دارد از جمله آنها می‌توان به سیه چشمه ، قره عینی و چالدران که نام اصلی است اشاره کرد.
شغل مردم چالدران، کشاورزی و دامداری است و علی رغم اقدامات اخیر از سوی دولت برای ایجاد شهرک صنعتی، هنوز هم این خصیصه تغییر نیافته‌است. چالدران دارای دانشگاه پیام نور بوده و اقداماتی برای افتتاح دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه جامع علمی کاربردی در این شهر به انجام رسیده‌است. ورزشهای متداول شهرستان، فوتبال و کونگ فو توآست. همچنین چالدران دارای تیم والیبال به نام «آیدانه چالدران» است که یکی از تیم‌های دسته برتر کشور به شمار می‌آید.
بارش باران شدید و برف سنگین در منطقه چالدران بسیار دیده میشود. برای نمونه، در زمستان سال ۱۳۸۴ به دلیل بارش سنگین برف، تمام راههای اصلی و فرعی شهرستان و ۳۰۰ روستای اطراف آن برای مدت دو هفته مسدود بود و میزان برف در کنار جاده به سه متر می‌رسید. یا در سال ۱۳۸۳ گردبادی سهمگین در منطقه «گوروگول» (مرداب خشک) روی داد به گونه‌ای که منجر به کشته شده یک نفر از عشایر گردید. سیل یکی از پدیده‌های شهر است که گاه ارتفاع آن در رودخانه مرکزی شهر به شش متر می‌رسد و خسارات جانی و مالی زیادی را در پی دارد.
برابر اسناد ، کتب و منابع معتبر اسلامی و عربی نام چالدران قبل از زمان شروع جنگ عظیم و تاریخی چالدران، بر این منطقه اطلاق می گردیده است . از جمله کتبی که به نام چالدران در آن دوره اشاره شده است می توان به کتابهای "احسن التاریخ" نوشته" حسن روملو" و احسن التواریخ نوشته محمد فرید بیگ و سر پرسی سایکیس اشاره کرد .همزمان با شروع حکومت پهلوی اول و تنظیم اصلاحات تقسیمات کشوری، چالدران مشتمل بر دو دهستان تعریف شده بود که حدود جغرافیائی آن دقیقا"با مختصات جنگ چالدران و نوشته های مورخین ذکر شده همخوانی دارد از جمله مختصات آن آرایش سپاهیان و نقاط سوق الجیشی منطقه و نقاط جغرافیائی واسامی قید شده دقیقا"چالدران را توصیف می نماید .
در جلد هفدهم لغت نامه دهخدا نیز آمده است : چالدران نام یکی از دهستانهای دو گانه بخش سیه چشمه شهرستان ماکو و حومه بخش که که از شمال به دهستان قلعه دره سی ماکو و آواجیق (دشتک فعلی )و از جنوب به دهستان سکمن آباد ( صفائیه فعلی ) والند و از خاور به دهستان به به جیک و از باختر به مرز ایران و ترکیه محدود میباشد .
صنایع شهرستان چالدران محدود به صنایع دستی و صنایع کوچک کارگاهی است. این منطقه در مسیر توسعه قرار دارد و هنوز صنعت بزرگ و قابل توجهی در آن دیده نمی شود. عمده صنایع دستی که در این منطقه وجود دارند توسط روستائیان و افراد کوچ رو و عشایر تولید می گردد و شامل قالی بافی ـ گلیم بافی ـ زیلو ـ جاجیم ـ خورجین ـ مفرش ـ نمد مالی و ریسندگی دستی الیاف می باشد. فرشهایی که در این منطقه تولید می گردد عموماً درشت بافت و بسیار سفت و محکم و شکننده می باشد ـ از نظر نقشه اغلب نقوش شکسته و هندسی ترنج دار و حیواندار دراین منطقه تولید می گردد ورنگ زمینه فرشها لاکی - سرمه ای - دوغی می باشد. گره مورد استفاده در بافت این قالی ها ترکی بوده و از دار ایستاده برای این منظور استفاده می شود . اندازه معمول در این فرشها اغلب کناره است (فرشهایی با طول زیاد وعرض کمتر) عمده تولید این منطقه مصرف داخلی دارد. همانند اکثر مناطق روستائی وعشایر نشین ایران تولید انواع گلیم در این ناحیه رایج است گلیم های این منطقه بیشتر توسط عشایر بافته می شوند –جنس اغلب آنها پشم و گاهی پنبه وسایر الیاف سلولزی می باشد . گلیم فاقد پرز است ونحوه رد شدن پود از میان تار های چله نقش ونگار آن را تشکیل می دهد در گلیم انتخاب چله ها وعبور دادن نخ های پود از میان آنها توسط انگشتان دست صورت می گیرد بنا بر این از پارچه بافی ممتاز ومتمایز می شود از نقوش هندسی وشکسته لچک وترنج دار در بافت این گلیم ها استفاده می شود . گلیم مهمترین دست بافته عشایر واقوام کوچ رونده است چرا که به آسانی حمل میشود ونقش مهمی در بسته بندی وجابجائی وسایل واسباب روستائیان دارد. همینطور زیرانداز کسب وراحتی برای چادر های عشایری است. در این منطقه نیز انواع خورجین- جاجیم مفرش وزیلو بافته میشود که هر کدام در زندگی عشایر وروستائیان جایگاه خاص خود را داراست . جاجیم نوعی زیر انداز وروانداز است که به وسیله دستگاه بافندگی افقی وتوسط ماسوره بافته می شود فاقد پرز است واز دوام و استحکام خوبی برخوردار است. زیلو همانند جاجیم است اما اغلب از نخ های پنبه ای وسایر الیاف سلولزی در بافت آن استفاده می شود. مفرش نوعی جاجیم است که به عنوان رختخواب پیچ ونظیر ساک دستی در هنگام کوچ عشایر از آن استفاده می شود. روستائیان از خورجین برای مصارف مختلفی از جمله حمل وسایل و نگهداری وحمل آذوقه یا آویختن آن به دیوار خانه ها وستون سیاه چادر ها برای حفظ ونگهداری آن از دست جانوران وحیوانات استفاده می کنند. ریسندگی دستی الیاف در این ناحیه برای برطرف کردن نیاز مالی بافت گلیم- فرش- جاجیم- زیلو- مفرش- خورجین- نمد و تأمین مصالح اولیه مورد استفاده در آنها رایج است. الیاف پشم گوسفندان این ناحیه بسیار مرغوب بوده و در ریسندگی توسط دوک و چرخ ریسندگی تخ های چند لایه و تابیدة مرغوبی توسط آنها تهیه می شود.
از حوادث مهمی که در شهرستان چالدران روی داده و بدین مناسبت نام چالدران در تاریخ سیاسی ایران ثبت شده است واقعه جنگ چالدران است که میان شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در اوت سال 1514 میلادی مصادف با ماه رجب سال 920 ه-ق در دشت چالدران واقع در شهرستان چالدران با فرماندهی شاه اسماعیل صفوی آغاز و به مدت 3 روز ادامه یافت .
در جنگ چالدران شمار سربازان عثمانی 10 برابر سربازان ایرانی بود . همچنین عثمانیها دارای 300 ارابه توپ و اسلحه های آتشین بودند که سپاه ایرانی فقط مجهز به شمشیر و تیر و کمان بود. در این جنگ 200 هزار نفر از سربازان کاملا" مسلح عثمانی در برابر 29750نفر از قشو ن ایرانی روبرو شدند .که حدود 41هزار نفر از سپاهیان عثمانی و 29هزار نفر از سپاهیان ایرانی در این کارزار کشته شدند و تعداد 1934نفر از سربازان عثمانیها اسیر گردیدند اما حتی یک نفر از ایرانیان نیز به اسارت عثمانیها در نیامد . این جنگ در نهایت به شکست جوانمردانه شاه اسماعیل انجامید ، سلطان سلیم اول نیز پس از پیروزی بر نبرد چالدران به سوی تبریز پیش راندو چهارم سپتامبر (14 شهریور )وارد این شهر شد. اما بر اثر مقاومت مردم و جنگ و گریز نیروهای محلی وفادار به شاه اسماعیل مجبور به باز گشت گردید. شاه اسماعیل تا زمان جنگ چالدران مخالف استعمال اسلحه آتشین بود و آن را اسلحه کشتار جمعی و به کار بردنش را خلاف آئین جوانمردی می پنداشت. پس از این جنگ بود که تصمیم به تشکیل ارتش یکپارچه با سلاحهای آتشین (توپ و تفنگ) گرفت که اجل مهلت انجام این کار را به او نداد.
جاذبه های چالدران
آبشار عرب دیزج: آبشار عرب دیزج در بخش دشتک یا آواجیق چالدران در ۳۷ کیلومتری شمال‌غرب سیه‌چشمه در حاشیه روستای عرب دیزج قرار گرفته است. این آبشار دارای چشم‌اندازهای بسیار زیبا و غارهای طبیعی در اطراف کوه‌های مشرف به آبشار است که در نوع خود کم‌نظیر هستند. اگر علاقه‌مند به طبیعت هستید و برای گیاهان دارویی به چالدران سفر کرده‌اید، حتما از این آبشار طبیعی دیدن کنید.
مقبره شیخ صدرالدین: «شیخ صدرالدین» وزیر «شاه اسماعیل اول صفوی» بود که در جنگ چالدران کشته شد. جنگ چالدران جنگی بود که بین نیروهای «شاه اسماعیل اول صفوی» و «سلطان سلیم اول عثمانی» در سال ۱۵۱۴ میلادی رخ داد و طی آن غرب ایران که شامل آذربایجان، کردستان و عراق بود از ایران جدا شدند و عثمانی موفق شد که بر مناطق غربی کشور چیره شود. آرامگاه این وزیر رشید در حال حاضر یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر به شمار می‌رود.
غار چهل پله خضرلو: غار چهل‌پله در روستای خضرلو چالدران واقع شده و یکی از جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی است. این غار که از دوره حکومت باستانی اوراتوری به‌جای مانده با نام «غار قلعه حیدری» نیز شناخته میشود. علت نام‌گذاری این غار به‌دلیل تعداد پله‌های رسیدن به آن است. در گذشته تعداد این پله‌ها بیشتر بوده که با گذشت زمان و فرسایش زمین، ۱۰ عدد آنها از بین رفته و تنها ۳۰ پله باقی مانده است. در روزگاران قدیم از این غار به‌عنوان سرداب استفاده می‌شده و اهالی منطقه از پله‌های این غار پایین می‌رفتند و آب شرب مورد نیازشان را از غار با کوزه تهیه می‌کردند.
قره کلیسا: قره کلیسا یکی از گنجینه‌های ارزشمند جهانی ثبت یونسکو و از جاذبه‌های گردشگری پرطرفدار چالدران است که در ۱۵ کیلومتری شمال شرق مرکز این شهر بنا شده است. این کلیسا از یک واقعه خونین در نخستین سال‌های ظهور مسیحیت بازمانده است. برخی مورخان و محققان می‌گویند که اشخاصی به نام «تاتائوس» و «بارتلمیوس» در سال ۴۳ میلادی برای تبلیغ دین مسیحیت راهی ارمنستان شده بودند و پس از پیوستن دختر پادشاه ارمنستان و ۵۰۰ نفر از مردم ارمنستان به این دین، این افراد توسط سربازان پادشاه قتل عام شده و اجسادشان در قره کلیسا دفن شده است. ارامنه اعتقاد دارند که قره کلیسا نخستین کلیسایی در جهان است که پس از این حادثه ناگوار ساخته شده است. هر ساله در میانه تابستان مصادف با سالگرد وفات «تاتائوس مقدس» و شهدای آن زمان، ارامنه در قره کلیسا برای برگزاری آیین‌های خاص خودشان جمع می‌شوند.
دریاچه سد بارون: سد بارون یکی از بزرگ‌ترین سدهای استان آذربایجان‌غربی است که روی رودخانه زنگمار در نزدیکی روستای بارون در چالدران احداث شده است. این سد که در جوار کلیسای معروف زور زور قرار دارد، از مناظر زیبا و دریاچه بی‌نظیر و بزرگی برخوردار است که برای ماهیگیری بسیار مناسب است.
تالاب ناور: تالاب ناور از جمله ۳۰ تالاب ثبت شده در آذربایجان‌غربی است که هرساله میزبان پرندگانی نظیر درنای خاکستری، غازها، اردک‌ها، حواصیل، فلامینگو و پلیکان است.
کلیسای زور زور: کلیسای زور زور از دیگر میراث ارزشمند جهانی ثبت یونسکو در چالدران است که با نام‌های «سورسور» و «مریم مقدس» نیز شناخته میشود. این کلیسا که در کنار سد بارون در شمال‌غرب قره‌کلیسا قرار گرفته و از اهمیت فرهنگی و تاریخی زیادی برخوردار است. کلیسای زور زور، کلیسایی صلیبی شکل است که بیشتر مانند یک نمازخانه کوچک است.
آرامگاه ساندوخت: مقبره ساندوخت، بنایی مکعبی شکل است که در حومه شهر چالدران در جنوب‌غربی قره‌کلیسا، روی بلندترین نقطه ارتفاعات شمالی درتادنوس قرار گرفته است. روایتی وجود دارد که می‌گوید این مقبره متعلق به دختر پادشاه ارمنستان است که به خاطر اعتقادات مذهبی خود به شهادت رسیده است.
...............................................
آرشیو
