اهرم مرکز شهرستان تنگستان
اَهرَم (َAhram)، شهری است واقع در استان بوشهر در کشور ایران. اهرم مرکز شهرستان تنگستان است. شهر اهرم بر ۲۸ درجه و ۵۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۱ درجه ۱۵ دقیقه طول شرقی قرار دارد. شهر اهرم در فاصله ۵۵ کیلومتری جنوب شرق بوشهر واقع است. اهرم ۵ هزار اصله نخل دارد. شمار زیاد نخلستان‌ها باعث کندی در گسترش ساخت‌وساز در این شهر شده‌است و دارای بیمارستانی ۳۲ تخت خوابی (امام حسین) میباشد.
چشمه آب گرم اهرم به عنوان یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری این شهر است و همه ساله مسافران بسیاری از اقصی نقاط کشور به دیدن این جاذبه تفریحی می‌آیند. گفتنی است که در سال ۱۳۸۶، چشمه آبگرم اهرم بوشهر به‌عنوان دهکده نمونه آب درمانی در ایران انتخاب شد. دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهر عبارتند از: قلعه زائر خضر خان تنگستانی (قلعه کلات)، امامزاده ابراهیم، امامزاده جعفر، منطقه خائیز، سد انحرافی اهرم و آب درمانی قوچرک واقع در امامزاده زین الشهدا میباشد. دلوار و ساحل زیبای آن از دیگر جاذبه‌های اهرم است.
مردم این شهر به زبان فارسی جنوبی با گویش تنگسیری یکی از گویش‌های بوشهری تکلم می‌کنند. کشاورزی غالب در این منطقه کشت درخت نخل و کاشت صیفی جات است. مردم این منطقه به دلیل پیشینه تاریخی خود در کشاورزی علی رغم سایر شغل ها از قبیل شغل های اداری و آزاد، به کار در مزارع خرما نیز مشغول می باشند. کشاورزی در این منطقه در فصول پاییز و زمستان نیز رونق خاص خود را دارد. کاشت گندم و جو به دو صورت دیم و آبی انجام می شود. باران های فصلی و آب و هوای مناسب این شهر باعث شده که رشد این گیاه در این فصول، بهتر صورت بگیرد و از محصولات استراتژیک منطقه محسوب شود.
شهرستان تنگستان
شهرستان تنگستان، یکی از شهرستان استان بوشهر ایران است. مرکز این شهرستان شهر اَهرَم است. شهرستان تنگستان دارای ۱،۹۵۰ کیلومتر مربع وسعت است و از شمال و مشرق به شهرستان دشتستان، از جنوب شرقی به شهرستان دشتی، از شمال غربی به شهرستان بوشهر و از غرب و جنوب غربی به خلیج فارس محدود است.
پیشینه: سبب نامگذاری این شهرستان به تنگستان این است که در قسمتهای ساحلی آن تَنْگهایی صعب العبور وجود دارد و همچنین اراضی و مناطق مسکونی آن در فضای کم و تنگِ میان کوه و دریا واقع شده‌است. تنگستان قدیم محدود به قسمتهای ساحلی آن می‌شد اما بعدها مناطق بوشهر دستخوش تقسیماتی شد که اهرم و توابع آن، باغک، بنه گز و… به تنگستان اضافه شدند.
آب و هوای آن در قسمتهای ساحلی گرم و مرطوب و در قسمتهای مرکزی تقریباً گرم و خشک است. کوه‌های تنگستان: کوه قلعه دختر (۱۲۲۰ متر) با امتداد شمالی ـ جنوبی، کوه بِیرَمی (۹۵۰، ۱ متر) با امتداد شمال غربی ـ جنوب شرقی و کوه سُرخ (۹۹۰ متر) از رشته کوه‌های زاگرس در آنجا واقع است. قسمتی از رشته کوه مُند نیز در تنگستان امتداد دارد. این شهرستان تَنگهایی دارد، مانند تنگ بِهوش/باهوش و تنگ گَرْوَک. رودهای مهم آن عبارتند از: رود بهوش یا اهرم، رود خشک که در چهار کیلومتری جنوب شرقی شهر اهرم به رود بهوش می‌ریزد و رودشور/سور با جهت شمالی ـ جنوبی جریان یافته و در دو کیلومتری جنوب غربی آبادی مسیله فخری به رود مند می‌ریزد. دو چشمه آب گرم یکی در روستای اوبا در پنج کیلومتری شمال شرقی شهر اهرم، دیگری آب گرم میراحمدی، در روستای آب بویی در دوازده کیلومتری جنوب شرقی شهر اهرم وجود دارد. معادن تنگستان شامل: شن و ماسه (در مسیر رود بهوش)، نفت، گوگرد، گچ و سنگ ساختمانی (در اطراف کوه قلعه دختر) وجود دارد. زیست‌بوم تنگستان از گیاهان: کُنار، انجیر، بادام کوهی، مورتلخ، کاسنی و بومادران و از جانوران: گرگ، روباه، کفتار، شغال، پلنگ، قوچ و میش و پرندگانی چون کبک، تیهو و هوبره برخوردار است.
شغل اهالی آن کشاورزی، باغداری، تجارت با لنج به کشورهای عربی، حصیربافی و عبا بافی و صیادی، دامداری، صیدماهی، لنج سازی و قالی باقی است. آب مصرفی اهالی از رود، چشمه، چاه و آب انبار تأمین میشود. محصول عمده آن گندم، جو، خرما، مرکّبات (از جمله انار)، تنباکو و تره بار و محصولات دریایی مثل صید انواع ماهیان، خرچنگ وغیره‌است. جمعیت این شهرستان در سرشماری ۱۳۹۰ خورشیدی، ۰۰۰، ۹۱ تن گزارش شده‌است. از کل جمعیت شهرستان ۰۰۰، ۳۰ تن (ح ۱۸٪) شهرنشین، ۰۰۰، ۶۱ تن (ح ۸۰٪) روستانشین و بقیه غیرساکن‌اند. اهالی آن مسلمان (شیعه) و به فارسی جنوبی با گویش محلی، معروف به «تنگسیری» تکلم می‌کنند.
راه اصلی بوشهر به نواحی جنوب و جنوب شرقی استان از این شهرستان می‌گذرد.
ـ راه اهرم ـ بندر بوشهر به سمت باختر، و به درازای ۵۲ کیلومتر.
ـ راه اهرم ـ خورموج به سمت جنوب، و به درازای ۳۵ کیلومتر.
ـ راه اهرم ـ دلوار به سمت جنوب باختری، و به درازای ۲۳ کیلومتر.
نام تنگستان و تنگستانیها و دلاوری‌هایشان، از دوره زندیه به بعد در منابع تاریخی دیده میشود و از همین دوره آنان در حیات سیاسی کشور تأثیری بسزا داشتند. تنگستانیها در ۱۱۷۹/۱۷۶۵ به نیروهای کریم خان زند که قصد داشتند میرمُهَنّا (حاکم بندرریگ که بازرگانان را در دریا و خشکی غارت می‌کرد) را سرکوب کنند، کمک کردند. در ۱۲۰۶ قریة تنگستان محل درگیری لطفعلی خان زند با شیخ نصر، حاکم بوشهر، و رضاقلی خان شاهسَوَند بود که به پیروزی لطفعلی خان منجر شد. در دورة محمدشاه قاجار (۱۲۵۰–۱۲۶۴) تنگستان بلوکی با نخلستانهای بسیار و فاصله آبادیهای آن از یکدیگر نیم فرسخ یا یک فرسخ بوده و شمارة نخلهای آن را بیست هزار تا بوده‌است. در حملة نیروهای انگلیسی به جنوب ایران بر سر مسئلة هرات، اهالی دشتستان و تنگستان به رهبری باقرخان تنگستانی آنان را از بوشهر بیرون راندند. نیروهای انگلیسی در ۱۲۷۳/ ۱۸۵۷ دوباره به بوشهر حمله کردند و تنگستانیها به مقابله با آنان پرداختند، اما نیروهای انگلیسی، با وجود دادن تلفات بسیار، شهر را تصرف کردند. در اواخر سدة سیزدهم، تنگستان ناحیه‌ای با ۳۱ آبادی بوده که قریه‌ای به همین نام، قصبة آن بوده‌است. است از محصولات آنجا گندم، جو، خرما و هندوانه بوده‌است. دشتستانیها از همان زمان اهالی تنگستان را تنگسیر می‌نامیده‌اند. تنگسیرها در طول تاریخ ایران معاصر همواره افرادی دلیر و مهین پرست و شجاع بوده‌اند.
در جنگ جهانی اول (۱۳۳۲–۱۳۳۶/ ۱۹۱۴–۱۹۱۸) در حملة مجدد نیروهای انگلیسی به بوشهر، تنگستانیها به رهبری رئیس علی دلواری، شیخ حسین خان چاه کوتاهی، زایر خضرخان اهرمی و ملا علی تنگستانی به مقابله با آنان پرداختند. در این جریان، آبادیهای تنگستان، به ویژه دلوار (دلوار کهنه، دلوار نو و قلعه دلوار)، بشدت آسیب دید؛ انگلیسیها بسیاری از نخلهای آنجا را قطع کردند یا آتش زدند.
.png.jpg)
در سال ۱۳۳۸ تنگستان پنجاه روستای نزدیک به هم داشت و از بنادر آن (دلوار، عامِری، کَرّی، رستمی، بوالخیر و خورشهابی)، غلات و خرما و گچ و ماهی صادر، و قند و چای و پارچه و غیره از بحرین وارد می‌شد. واسموسِ آلمانی نیز در ۱۳۰۳ ش در منطقة تنگستان حضور داشت و به عنوان توسعة کشاورزی تعدادی ماشین آلات زراعی وارد منطقه کرد. رکن زادة آدمیت در ۱۳۱۰ ش، تنگستان را بلوکی به مرکزیت اهرم ضبط کرده‌است. به نوشتة وی، محصولات این بلوک، از قبیل جو و مرکّبات و تنباکو، در بازار بوشهر با قماش و دیگر اجناس خارجی معاوضه می‌شده‌است. در ۱۳۱۶ش تنگستان بلوکی به مرکزیت آبادی تنگستان بود و محصولات آن به خارج از بلوک صادر می‌شد. در ۱۳۳۰ش مجموعة دهستانهای سمل، باغک، ساحلی و خاویز (خائیز) از بخش اهرم در شهرستان بوشهر، تنگستان و سواحل خلیج فارس در این قسمت، سواحل تنگستان نامیده می‌شد. در دوره صفویه عده‌ای از ایل زنگنه از کرمانشاه به روستاهای بین اهرم و برازجان (آباد، سمل، گلنگون، گندمریز، ابولفیروز و ننیزک) نقل مکان کردند و حکومت محلی در این قسمت تشکیل دادند که از آن زمان تا اوایل قاجار به این قسمت از استان بوشهر بلوک زنگنه می‌گفتند.
باستان‌شناسان بر این باورند که قدمت شهر تنگستان به دوران زندیه مربوط میشود. همچنین مانند دیگر شهرهای ایران، مردانی جوانمرد و دلیری داشته و دارد که از همان دوران برای حفظ و امنیت کشور، خالصانه جنگیده‌اند و در نام و آوازه‌ی ایران، سنگ تمام گذاشته‌اند. گویا در آن زمان فرمانروای بندر ریگ کاروان تاجران را سرقت می‌کرده و این کار خشن و ناجوانمردانه باعث خشم و ناراحتی کریم‌خان زند شده است. از این‌رو ایشان برای نابود کردن این یاغی پست فترت، سپاهی را تشکیل می‌دهد. مردهای غیور شهرستان تنگستان، کریم‌خان را در این جنگ یاری می‌کنند. طبق اسناد برجای‌مانده، شهر تنگستان در سال ۱۲۰۶ هجری شمسی، دچار جنگ و خون‌ریزی بوده است. لطفعلی‌خان زند با فرمانروای شهر بوشهر که شیخ نصر نام داشته در حال جنگ بوده و همچنین با رضاقلی شاهسوند هم درگیر بوده است که سرانجام کریم‌خان به پیروزی می‌رسد. کارشناسان معتقدند در زمان سلطنت محمدشاه قاجار، شهر تنگستان دژی محکم بوده است و درخت‌های نخل، سرتاسر این شهر را پوشانده و نیز روستاهای این شهر، فاصله‌ی کمی با یکدیگر داشته‌اند. گویا زمانی که ارتش انگلیس به خاطر جریان هرات به بوشهر حمله می‌کند، مردم دلاور تنگستان و دشتستان در مقابل آنها ایستادگی کرده و انگلیسیها را از بوشهر بیرون می‌کنند. اما انگلیسیها دست از شکست برنداشته و دوباره به بوشهر حمله می‌کنند که درنهایت شهر را در اختیار خود می‌گیرند. به نظر می‌رسد در آن دوران مردم شهر دشتستان، تنگستانیها را تنگسیر خطاب می‌کردند.
جاذبه های تنگستان
چشمه آبگرم اهرم :آب معدنی از نخستین داروهای طبیعی بشمار میرود که قدمت چندین هزار ساله دارد. چشمه های آب گرم که به دلایلی همچون شکست یا لغزش زمین و معمولا در نزدیکی آتشفشان ها شکل می گیرند، به خاطر برخورداری از میزان بالای مواد معدنی مانند گوگرد و سایر املاح معدنی، خاصیت درمانی دارند. چشمه آب گرم اَهرَم نیز واقع در استان بوشهر یکی از پنج چشمه معدنی برتر کشور است که با آب شفابخش خود جان تازه ای به گردشگران می بخشد و روح آنها را جلا می دهد.
موزه رئیسعلی دلواری: خانه رئیسعلی دلواری، در جنوب شرقی شهر دلوار در استان بوشهر قرار دارد. این خانه که از آثار اواخر دوره قاجاریه است، توسط بازماندگان رئیسعلی دلواری به سازمان میراث فرهنگی هدیه شده است و هم اکنون به عنوان موزه از آن بازدید به عمل می آید. رئیسعلی دلواری آزادی خواه مشروطه طلب و رهبر قیام جنوب در تنگستان و بوشهر علیه نیروهای بریتانیا در دورهٔ جنگ جهانی اول بود. در ایران با مصوبه شورای عالی انقلاب روز ۱۲ شهریور بعنوان سالروز کشته شدن رئیسعلی دلواری از سال ۸۹ به نام «روز مبارزه با استعمار انگلیس» نامگذاری شده است.
امامزاده زین الشهدا اهرم: امامزاده زین الشهدا اهرم که در ابتدای راه کوهستانی اهرم- خائیز قرار گرفته، همواره زائران بی شماری رو به خود جذب می کند.این امامزاده در بین مردم اهرم و روستاهای همجوار از قداست خاصی برخوردارد و از مناطق مهم گردشگری سیاحتی و زیارتی است.امامزاده زین الشهدا در سه کیلومتری شهر اهرم و در مسیر جاده اهرم به خاییز قرار گرفته، امامزاده سید زین الشهدا از نوادگان امام سجاد(ع) است. مساحت کلی این قلعه ۳۴۰۰ متر مربع می باشد، قلعه مشتمل بر چهار برج و بارو و قلعه میانی است و دارای تأسیسات خصوصی برای ساکنین قلعه میباشد، مصالح ساختمان قلعه از خشت خام و گل ساخته شده‌است.
قلعه کلات اهرم: تاریخچه قلعه کلات اهرم، ساخت این بنا به دوره حیات زائر خضر خان اهرمی ملقب به امیر اسلام حاکم منطقه تنگستان که در اواخر عهد قاجاریه می زیسته مربوط می شود، در جریان جنگ جهانی اول به عنوان پایگاه مجاهدین و مبارزین ضد استعماری و محل درگیری مبارزان جنوب با متجاوزین انگلیسی بوده است و جای اصابت گلوله توپ بر برج غربی آن هنوز هم باقی مانده‌است. همچنین در همین قلعه اسرای انگلیسی نگهداری می‌شده‌اند.
منطقه گردشگری خاییز: روستای خوش آب و هوای خاییز در جنوب شرق شهر اهرم مرکز شهرستان تنگستان بین دو کوه بیرمی و کوه سرخ قرار دارد. روستای خاییز با 42 هزار و 627 هکتار وسعت،یکی از روستاهای خوش آب و هوا و زیبا در استان بوشهر میباشد که در قدیم بعنوان اصلی ترین تامین کننده مرکبات و خرمای بوشهر،فارس و خوزستان بوده است.قرار گرفتن در بین دو کوه بنام بیرمی و کوه سرخ به این روستا نمایی زیبا بخشیده است. فاصله روستای خاییز با اهرم حدود 20 دقیقه است و پنج روستای بنیون، گشی، مخدان، یخ و آشی به ترتیب ابتدا و انتهای خاییز را تشکیل می دهند.
تنگ بنیون: این تنگ در جنوب روستایی به همین نام واقع است. شروع مسیر تنگ از کنار مسجدی، چند صد متر پایین تر از روستا است. تنگه بسیار سرسبز و پوشیده از درختان پده ،انار، بنه ، بادام وحشی (باسوره)، مرکبات ، نخل ، کنار ، انجیر ،درختچه هایی همچون گز ، گون ، گل گندم و علفهایی مثل گاوزبان ، بارهنگ ، دم روباه ، است.در میان تنگه رودی جاری است که آب آن را چشمه های واقع در انتهای تنگ تامین می کنند. نیزارهای زیبایی اطراف رود را پوشانیده است. چشمه ها در کنار یکدیگر واقع شده اند و دو حوضچه به عمق حدوداً یک متر را تشکیل داده اند. البته چشمه سمت چپ را به یک منبع آب هدایت کرده اند که پس از پر شدن آن به درون حوضچه سرازیر میشود. دسترسی به این تنگ از طریق جاده ارتباطی شهرستان اهرم به روستای بنیون میسر است.
...........................................
آرشیو
