گلمورتی مرکز شهرستان دلگان
گُلمورتی (به بلوچی: گلمؤرتی) شهری در بخش مرکزی شهرستان دلگان استان سیستان و بلوچستان ایران است. این شهر، مرکز شهرستان دلگان است. شهر گلمورتی که پیش از این در شهرستان ایرانشهر قرار داشت از تاریخ ۴ دی ۱۳۸۶ به عنوان مرکز شهرستان تازه‌تأسیس دلگان برگزیده شد.گلمورتی نزدیک‌ترین شهر به هامون جازموریان از سوی شرق است. ارتباط با دریاچه جازموریان از استان سیستان و بلوچستان از راه آسفالتهٔ ایرانشهر ـ بمپور ـ گلمورتی ـ روباهی - چاه کیچی است.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۰٬۲۹۲ نفر (۲٬۴۵۰ خانوار) بوده‌است.در سال ۱۳۵۹ خورشیدی فیلم مستندی به نام «نان بلوچی» توسط ابراهیم مختاری در مورد زندگی مردم گلمورتی ساخته شد که در جشنواره فیلم لایپزیگ آلمان در سال ۱۹۹۷ نمایش داده شد.
طبق این فیلم مستند، مردم گلمورتی در آن سال هنوز در کومه‌ها زندگی می‌کردند و تنها شب‌ها برق داشتند. منطقه نیز به خاطر درگیری خان‌ها با ناامنی روبرو بود. امروزه راه آسفالتهٔ ایرانشهر به جیرفت از گلمورتی می‌گذرد. در سال ۱۳۸۶ بخشی از واحدهای مسکونی ویران‌شده در اثر چَرخَند گونو در گلمورتی بازسازی شد.
شهرستان دلگان
شهرستان دَلگان یکی از شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان ایران است.مرکز این شهرستان، شهر گلمورتی است. این شهرستان تا سال ۱۳۸۶ به عنوان بخش دلگان شهرستان ایرانشهر شناخته می‌شد که در این تاریخ به شهرستان ارتقا یافت. از مهم ترین طوایف آن میتوان :حوت،بامری،عبدالهی،نارویی،اشاره کرد
شهرستان دلگان در جنوب غربی استان از شمال و شرق به شهرستان ایرانشهر از جنوب به شهرستان نیکشهر و غرب به شهرستان رودبار استان کرمان منتهی میگردد. این شهرستان با 67857 نفر جمعیت و مساحت 11534 کیلومتر مربع شامل 2 شهر چگرد و گلمورتی ، 2 بخش جلگه چاه هاشم و مرکزی و 5 دهستان( دلگان، هودیان ، جلگه چاه هاشم ، گنبد علوی ، چاه علی) می باشد. مردم ساکن در منطقه اغلب بلوچ هستند و با گویش بلوچی(دلگانی) صحبت می کنند.
مسافت دلگان تا تهران مسیر(دلگان، ایرانشهر، تهران) 1725 کیلومتر مسیر(دلگان،جیرفت،تهران) 1500 کیلومتر می باشد. این شهرستان دارای سلسله کوه های بزمان می باشد که به دهستان هودیان منتهی میگردد واز دهستان هودیان به سلسله جبال بارز متصل می باشد.
حوزه آبریز شهرستان از سمت شمال از کوه های بزمان(زنده) و هودیان تا منطقه کاشک و گرم شور بسمت مرکز شهرستان منتهی به منطقه جازموریان جاری می باشند، از سمت جنوب از کوه های فنوج و روستای اسفند و رمشک بسمت مرکز بخش جلگه چاه هاشم و بخش مرکزی سرازیر می باشند و به جازموریان منتهی می گردد. از سمت شرق رودخانه بمپور که بطرف جازموریان جاری است، از سمت غرب نیز رودخانه هلیل رود کرمان به سمت جازموریان جاری است.
مهمترین محصولات کشاورزی دلگان عبارتند از گندم ، جو، انواع نخیلات ، حنا ، چای ترش (مکه ای)، کنجد ، کلزا ، گلرنگ ، باقلا ، یونجه ، ذرت (علوفه ای و دانه ای) ، خرما . همچنین از جمله مرکبات؛ سبزی و صیفی جات که در این شهرستان کشت می شود می توان به لیمو ، پرتغال ، نارنگی ، لیمو شیرین ، گریپ فروت ، هندوانه ، خربزه ، خیار ، گوجه ، بادمجان ، فلفل ، پیاز ، سیب زمینی اشاره نمود.
پیشینه تاریخی شهرستان به زمان حکومت رندان بر منطقه باز میگردد. وجود قنوات و کاریزهای موجود و قبرستان قدیمی که در 5 کیلومتری مرکز شهرستان قرار دارد دال بر وجود اجتماع در زمان های قدیم در این منطقه می باشد. همچنین وجود قبرستان قدیمی گزشاهان و تمپ های پنگ، سه پایه زیارت، روباهی، ریگ سیستانی روستای چاه محمد (چاه شور) و مرکز شهرستان از آثار تاریخی بشمار می آیند.
از انواع خوراکی های بومی می توان به آبگوشت محلی(اناردانه ای)، کباب (تنورچه)، گوشت خشک شده( تباهگ)، کشک محلی(شیلانچ)، دوغ، شیر، پیازداغ، چنگال محلی، حلوای روغنی، دوغ با با گوشت گوسفند، پشک، نان روغن جوش، نان لواش، نان تیموش، نان چاری، نان تنوری محلی اشاره نمود.
جاذبه های دلگان
چشمه آب گرم کنتی: چشمه آب گرم کنتی در ۲۵ کیلومتری شمال شرقی دلگان و در مسیر دلگان به هودیان قرار دارد. آب چشمه از داخل رسوبات متعلق به دوره کواترنر، به‌صورت جوشان از زمین خارج می‌شود. مردم بومی با ایجاد کانالی سرپوشیده، آب چشمه را به درون حوضی هدایت کرده‌اند و از آن برای استحمام و مصارف کشاورزی استفاده می‌کنند. با خواص درمانی بسیار، دمای آب چشمه کنتی ۴۰ درجه سانتی‌گراد است.
کوه خضر: کوه بزمان به عنوان دومین کوه مرتفع استان به ارتفاع حدود 3600 متر از سطح دریا در فاصله 30 کیلومتری شامل غرب بزمان واقع شده است. ناحیه ای معروف به زیارت حضرت خضر نبی (ع) در دامنه جنوبی آن قرار دارد که در تابستان دارای هوای مطلوب و چشم اندازی زیبا می باشند.
روستای هیتک: روستای هیتک در موقعیت جغرافیایی 15 کیلومتری شرق شهر دلگان و در منطقه ی دشتی واقع شده است.این روستا مطابق آنچه بین بزرگان این روستا مشهور است هسته ی اولیه ی آن حدود 200 سال پیش با اسکان اقوامی از دو طایفه میرکی و هوت می باشد. علت نامگذاری این روستا وجود نوعی درخت به نام هیت که در زبان بلوچی معنای زمین حاصلخیز است می باشد. روستا به دلیل حاصلخیز بودن به هیتک نامگذاری شده است.
چشمه آبگرم هودیان: چشمه آب گرم هودیان در مسیر جاده بزمان-دلقان-هودیان قرار دارد و از دیدنی های استان سیستان و بلوچستان است. آب این چشمه از شکاف سنگ‌های آتشفشانی دوره کواترنر خارج می‌شود و عامل گرمی آن، فعالیت‌های آتشفشانی در گستره زیر زمین این منطقه است. از آب چشمه هودیان علاوه‌بر مصارف عمومی، در امورات کشاورزی نیز استفاده می‌شود.
آبشار اسفند دلگان: آبشاراسفند كه به زبان محلي پورآب نام دارد و به عنوان جواهري در دل كوير نيز شناخته شده، همه ساله پذيراي گردشگران زيادي از نقاط مختلف ایران است. آبشار اسفند با ۲ متر ارتفاع در تمام طول سال آب دارد و در کنار رودخانه ای که عرض آن ۱۶۰متر است و از وسط روستای اسفند عبور می کند، واقع شده است. در واقع آخرین آبدهی رودخانه نیز به این روستا می رسد و از جلگه چاه هاشم می گذرد و در انتها به دریاچه جازموریان می ریزد. یکی از قابلیت های این آبشار این است که در تمام سال حتی در زمستان که بیشتر نقاط کشور در سوز و سرما به سر می برد با داشتن هوایی بهاری جای مناسبی برای آبتنی می باشد. این آبشار از کوه های گیران و سفید کوه شهرستان نیکشهر سرچشمه می گیرد که پس طی مسافت ۸۰ کیلومتری وارد روستای اسفند شده و از صخره ای بلند سرازیر می شود و منظره ای زیبا را خلق می کند. وجود صخره زیبا و ماهی های رنگارنگ و صدای دل نشین آب باعث شده تا گردشگران و بازدید کنندگان زیادی به این منطقه جلب شوند. آب آبشار اسفند در پایین دست برای کشاورزی نیز استفاده می شود. از خوبی های این آبشار نزدیک بودن آن به روستای اسفند می باشد که برای امکانات رفاهی می توان به داخل روستا مراجعه کرد. روستای اسفند از قدیمی ترین روستاهای شهرستان دلگان با قدمتی کهن و تاریخی می باشد، مردم روستا بیشتر به کشاورزی و تا حدودی به دامداری اشتغال دارند، محصولات کشاورزی روستای اسفند اغلب خرما، تنباکو و برنج می باشد.
روستای اسفند دلگان: روستاي اسفند واقع در جنوب شهرستان دلگان (۸۰ کیلومتری) و بخش جلگه ي چاه هاشم و هم مرز استان كرمان (نزديك رمشك) قرار دارد. اين روستا در مسير رودخانه و نخلستان ها كشيده شده که در واقع از روستاهاي طولي منطقه ميباشد. مردم روستا برای تفریح در بعضی از روزهای خاص مانند اعیاد به منطقه ای بنام کهن علی بکر می روند که در سه کیلومتری شمال روستا قرار دارد. این منطقه قسمتی از رودخانه است که آب زیادی آنجا جمع شده و منظره زیبایی را بوجود آورده است. برای نامگذاری روستای اسفند چند دلیل ذکر شده، گروهی معتقدند علت نامگذاری آن رویش گیاه اسپند و علاقه شدید مردم به دود کردن آن بوده است. گروهی نیز می گویند چون این روستا آخرین روستای سیستان و بلوچستان در مرز غربی است و چون ماه اسفند آخرین ماه سال است و این روستا نیز آخرین روستا است به اسم اسفند نامیده شده است. دلیل محکمتری برای نامگذاری آن این است که چون بزرگ طایفه میرها از اهل اسفندقه جیرفت بوده و نام او میر تاج الدین پشت هجدهم طایفه میرانی ها که خود شامل طوایف شیرانی ها، ریگی ها و جهانگیری ها و دیگر طوایف می شود به علت جنگ و جدال از اسفندقه فرار می کنند و تا بمپور ایرانشهر پیش می آیند بعد از بازدید از بمپور بر می گردد و در محلی با طایفۀ خود ساکن می شود و شروع به آبادانی وکشاورزی می کند و به علت اینکه متعلق به اسفندقه بوده است این روستا را اسفند نامگذاری کرده است.
......................................
آرشیو
