خورموج مرکز شهرستان دشتی
خورموج یکی از شهرهای استان بوشهر و مرکز شهرستان دشتی است. شهر خورموج در ۹۰ کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر و در میانه استان بوشهر قرار دارد و مرکز شهرستان دشتی است. ارتفاع خورموج از سطح دریا ۶۰ متر و وسعت آن ۷۹۷ هکتار می‌باشد. آب و هوای آن گرم و خشک می‌باشد که حداقل و حداکثر دما در طول سال از ۳- تا ۵۴ درجه متغیر است. میزان بارندگی بین ۲۰۰ تا ۲۸۵ میلی‌متر متفاوت است.
خورموج در طول جغرافیایی ۵۱درجه ۲۳دقیقه شمالی و عرض جغرافیایی آن ۲۸درجه ۳۹دقیقه شرقی است. مردم آن به زبان فارسی جنوبی و گویش دشتی خورموجی صحبت می‌کنند. بر اساس آمار سرشماری رسمی سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهر ۳۴٬۹۴۴ نفر (۸۷۷۷ خانوار) می‌باشد و در سال ۱۳۸۵ جمعیت آن ۳۱٬۶۶۷ نفر بوده‌است.
خورموج یکی از مهم‌ترین مراکز منطقه تاریخی، فرهنگی و قومی دشتی قدیم است. محل اسکان اهالی قدیم در نخلستان‌ها و در کنار باغات، واقع در غرب خورموج کنونی (غرب جاده بوشهر کنگان) بوده که بر اساس شنیده‌ها، در آنجا دو مسجد بوده که موقعیت نسبی آن مشخص است و آثاری از آن دو موجود نمی‌باشد. یکی از آن‌ها در شمال غرب گلزار شهدا و در قطعه زمینی تحت عنوان «نیمخر» که بعضاً آن قطعه زمین را زمین مسجدی یاد می‌کنند و مسجد دیگر کمی پایین‌تر از آن در محل باغ انجیر و تل بسیار کوچک و کم ارتفاعی که آن قطعه را تحت نام «تل مسجدی» خطاب می‌نمایند که آثار کرسی و پی آن تقریباً موجود می‌باشد.
این شهر از لحاظ مذهبی و فرهنگی پیشینه طولانی در منطقه دشتی دارد. قدمت این شهر به قبل از اسلام برمی‌گردد و وجود آثار و ابنیه تاریخی در این شهر حکایت از قدمت باستانی آن دارد.
در وجه تسمیه این شهر سه نظر نزدیک به هم گفته شده یکی اینکه چون نور خورشید در دشت آن با طلوع از کوهی بلند درخشش خاص دارد و موج می‌زند؛ از این نظر نام این منطقه خورموج شده‌است. دوم اینکه به نظر می‌رسد نام خورموج مناسبتی با نام‌های ساسانی داشته و از از نام هرمز مشتق‌شده باشد که بعدها تبدیل به هرموز؛ هرموج و خورموج شده‌است و امروز خورموج می‌نویسند. به معنای خورشید در بلندای تابیده بر دشت.
سوم اینکه قدیمی‌ترین کتاب جغرافیایی که به زبان فارسی نو آغازین بر جای مانده، کتابی است با عنوان حدودالعالم من المغرب الی المشرق از مؤلفی ناشناس که آن را در سال (۳۷۲ هجری قمری - ۹۸۱ میلادی) تألیف کرده‌است. در این کتاب در ذیل نواحی آباد و پررونق جنوب غربی ایران امروز ـ خصوصاً ناحیه سیراف و اطراف دشتی ـ از شهری به نام خرمک نام‌برده شده‌است. (حدودالعالم…، ص ۳۷۴) خرمک را می‌توان، بر خورموج امروزی منطبق دانست و احتمال داد که در قرون دوم تا چهارم اسلامی و شاید در دوران باستان، خورموج امروزی را خرمک می‌نامیده‌اند که معرب آن نیز خرمق بوده‌است. در ریشه‌یابی واژگانی، خُرمُک کلمه‌ای است که از دو جزء خر+مک تشکیل شده‌است که جزء نخست -خُر-، از ریشهٔ اوستانی به معنی خوردن است و همراه با -مو- به معنی خوردنی یا هر چیز قابل خوردن می‌باشد؛ و -ک- برای تصغیر است. در نتیجه به مکانی اطلاق می‌شده که دارای محصولات زراعی و مواد غذایی فراوان و علی‌الخصوص خرما بوده‌است. همچنین -مُک- به معنی پوشاندن است. یعنی منطقه یا محل پوشیده شده از خوردنی‌ها (خرما) بوده‌است. همچنین مُک خود شکل تحریف شده از واژه‌ای فارسی میانه (پهلوی) برای درخت خرما (نخل) می‌باشد که هم‌اکنون نیز در منطقهٔ جنوب و غرب کشور و به ویژه مناطق شمال غرب خلیج فارس و حوزهٔ استان بوشهر تقریباً با همین تلفظ و درست به همین معنی رواج داشته و هنوز یک واژهٔ زنده است. واژهٔ مک در متون پهلوی را احتمالاً یک واژهٔ بازمانده از زبان ایلامی دانسته‌اند. اما واژهٔ پهلوی مک می‌تواند بازماندهٔ واژهٔ فارسی باستان به معنی گل میخ و میخ باشد؛ که شکل ظاهری درخت نخل و شباهت آن با یک میخ تزیینی می‌تواند مؤید صحت این برداشت باشد. در نتیجه به معنی -خوردنی و رویشگاه خرما- است. درخت نخل (خرما) یک درخت گرمسیری و بنابراین جنوبی بوده و از راه جنوب غرب کشور و منطقهٔ بین‌النهرین وارد ایران گردیده و عنوان شناخته شدهٔ درخت آسوریک نیز می‌تواند تصدیق کنندهٔ این ادعا باشد. در این احتمال واژهٔ خرمک نهایتاً به معنی خوردنی درخت مخ یعنی خرما بوده‌است.
شهر خورموج قدمتی طولانی داشته و به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد؛ همان‌طور که آثار و بناهای برجای‌مانده از آن دوران، گواه روشنی از این قدمت طولانی‌مدت است. این شهر را به این دلیل خورموج می‌نامند که از دو واژه خور و موج ساخته شده است؛ کلمه خور مخفف خورشید و موج به معنای نخل است. پس خورموج یعنی شهر نخل و خورشید. افراد بزرگی در این شهر رشد کرده و به درجات بالای علمی، هنری و فرهنگی رسیده‌اند. میرزا محمد جعفرخان حقایق نگار خورموجی، علی دشتی، فایز دشتی و محمدخان دشتی از جمله این بزرگان به‌شمار می‌روند.
هنگامی‌که به شهر خورموج سفر کردید، می‌توانید سراغ سوغاتی‌های ارزشمند این شهر بروید و یک یادگاری زیبا برای خود و عزیزانتان تهیه کنید. از جمله سوغات خورموج می‌توان به گبه و گلیم اونه، خرما، محصولات حصیری اشاره کرد که آوردن آن‌ها خاطره خوشایندی از سفر به استان بوشهر را برایتان رقم می‌زند.
شهرستان دشتی
شهرستان دَشتی یکی از شهرستان‌های استان بوشهر ایران است، و شهر خورموج مرکز این شهرستان است. شهرستان دشتی در میانه استان بوشهر قرار دارد و از شمال به شهرستان‌های دشتستان و تنگستان، از غرب به شهرستان تنگستان و خلیج فارس، از جنوب به شهرستان‌های دیر و جم و از شرق به شهرستان فراشبند فارس محدود می‌گردد. آب و هوای آن گرم و خشک می‌باشد که حداقل و حداکثر دما در طول سال از ۳- تا ۵۴ درجه متغیر است. میزان بارندگی بین ۲۰۰ تا ۲۸۵ میلی‌متر متفاوت است. مساحت این شهرستان ۵۰۰۲۸ کیلومتر مربع است.
کوه خورموج با ارتفاع ۲۲۶۰ متر بزرگترین قله استان بوشهر در این شهرستان واقع شده‌است. کوه مند نیز در نوار ساحلی آن قرار دارد. رودخانه مند و گنبد نمکی جاشک (دشتی) هر دو در شهرستان دشتی قرار دارد. روستاهای ساحلی کبگان، لاور ساحلی، زیارت ساحلی، گلستان این شهرستان در دهستان کبگان قرار دارند. لاور ساحلی سابقه استقرار گمرک داشته و زیارت ساحلی دارای استخرهای بزرگ پرورش میگو است. در نوار ساحلی کوه مند آثار باستانی متعددی از جمله نیایشگاه مند وجود دارد.
شهرستان دشتی یکی از قطب‌های زراعی و کشاورزی استان بوشهر می‌باشد. شهرستان دشتی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گوجه خارج از فصل کشور است. شهرستان دشتی از نظر تولید تنوع بالایی دارد از جمله: گوجه فرنگی، کنجد، هندوانه، خربزه، طالبی، تنباکو، خرما، کدو، پیاز، سیر و… دارای دشت‌های حاصلخیزی از جمله: دشت پلنگ، دشت سنا، دشت لاور، دشت باغان، دشت کاکی، دشت زال و… است.
غالب مردم دشتی از قوم فارس هستند از جهت تاریخی خود جزئی از منطقه دشتی می‌باشد؛ و به دلایلی به زبان فارسی با گویش دشتی سخن می‌گویند. بر اساس آمار سرشماری رسمی سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان ۷۷٬۵۳۰ نفر (۱۹٬۶۹۷ خانوار) می‌باشد و در سال ۱۳۸۵ جمعیت ۷۱٬۲۸۵ نفر بوده‌است. در شهرستان دشتی مردم به گویش دشتی تکلم می‌کنند که از گونه‌های زبانی به جای مانده از فارسی میانه دوره ساسانیان است.
سیل ویرانگر ۱۳۶۵ پس از سه شبانه روز بارش متوالی در بامداد مورخه ۱۱ آذر ۱۳۶۵ به‌طور کامل تمام روستاهای حاشیه رودخانه مُند را محاصره و در کام خود بلعید. سیل آذر ۱۳۶۵ بیشینه بده لحظه‌ای آب در سیل روز ۱۱ آذر ۱۳۶۵ بنابر برخی از منابع ۵۷۵ مترمکعب بر ثانیه و نیز بارش باران به میزان ۱۶۰ میلی‌متر در یک شبانه روز گزارش شده‌است. با نگاهی به بده لحظه‌ای آب می‌توان به شدت و گسترهٔ آسیب و پیامدهای ناشی از وقوع سیل مذکور پی برد. وقوع آن پدیده مهیب و مخرب خسارات جانی و مالی فراوانی را در استان بوشهر و در شهرستان دشتی به ویژه در روستاهای مجاور رودخانه مند به همراه داشت به نحوی که بسیاری از روستاها و آبادی‌های آن زمان خالی از سکنه شده و بعد از گذشت بیش از دو دهه هنوز خاطرات تلخ و دردناک آن در اذهان و حافظهٔ تاریخی و اجتماعی مردم آن سامان باقی و آثار خرابی‌ها و تأثیرات بسیار زیانبار آن بر وضعیت بافت خاک، پوشش گیاهی و اراضی زراعی در مناطق محل وقوع سیل قابل ملاحظه و مشاهده است.
در پایان ۲۹ بهمن ۱۳۹۵ سیلی با حجم سیل سال ۶۵ در منطقه آمد که خسارتهای مالی به بار آورد اما بعلت ترک روستاهای در معرض سیل در ۳۰ سال پیش خسارت جانی نداشت. زمین‌لرزه ۲۰ فروردین ۱۳۹۲ در این شهرستان که در فاصله ۱۶ کیلومتری شهر کاکی، ۲۷ کیلومتری شهر خورموج (مرکز شهرستان دشتی) و ۹۰ کیلومتری بندر بوشهر کانون این زمین‌لرزه در شمال شرق شهر کاکی و تقریباً در همین فاصله در شمال غرب شهر شُنبه رخ داد، که شهر کوچک شُنبه و روستاهای تابع آن در بخش شنبه و طسوج بشدت تخریب شدند.
جاذبه های دشتی
آتشکده مند: آتشکده کوه مند مربوط به دوره اواخر اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان است و در ۳۰ کیلومتری خورموج، روستای وراوی واقع شده است. این آتشکده در دل کوه مند تراشیده شده و دارای تالاری مربع شکل است که در وسط آن آتشدان مدوری قرار گرفته است.نمای خارجی فعلی آتشکده عبارت از یک مدخل با سقف قوسی و دو مدخل مستدیر القاعده و ده حفره به شکل مدخل های طرفین سکوی شاه نشین مدخل اصلی و با اندازه های متفاوت که به احتمال به منزله پنجره و نورگیرهای رواق های اصلی آتشکده بوده اند. آتشکده از سه طبقه میانی یا اصلی، تحتانی و فوقانی تشکیل شده است که با هم ارتباط داشته و در عین ارتباط، نوع ساختمان هر یک با دیگری متفاوت بوده که گویا از هر یک از طبقات برای منظور خاصی استفاده می‌شده است. با توجه به وجود آثار آب انبار و بقایای درختانی از فاصله ۲۰۰ متری پای کوه احتمال می‌رود در جلوی آتشکده میدانی وجود داشته است و برای جلوگیری از نفوذ سیلاب های شدید در اطراف تپه، بندهای زیادی از سنگ و گچ ساخته بوده اند. بیش از نیم قرن پیش در جانب شمالی آتشکده و پشت کوه نیز آثار حفره ها و شاه نشین و درختانی وجود داشته است و از آنجا راهی به آتشکده منتهی می‌شده است که به مرور زمان بر اثر ریزش کوه آن آثار از بین رفته اند. این اثر در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۹۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه خورموج: قلعه خورموج که قسمتى از آن به نام قلعه محمد خان دشتى و قسمت دیگر آن به نام قلعه جلال خان معروف بوده در شهر خورموج قرار داد. از این بنا براى سکونت و مقاصد نظامى و دیده بانى استفاده مى شده است. شاه نشین ها و گوشواره ها به سبک سلجوقى بنا شده بودند. گچبرى دیوارها و درون اتاق ها و تزیینات اصلى قلعه بسیار جالب است و سبک بنا با بناسازى و گچبرى و طاق سازى کاخ اردشیر در فیروزآباد فارس همانند است. حدود 150 سال پیش محمد خان دشتی حاکم دشتی قلعه‌ای ساخت که دارای چهار برج گلی بود و دیوارها و باروها گچی که به ارتفاع 10 تا 12 متر و با وسعت تقریبی 120 در110 متر مربع بود. برجی که تا به حال برجای مانده است بقایای قلعهٔ عظیمی است که به نام قلعهٔ خورموج مشهور بوده است. در داخل قلعه مهمانخانه و قراولخانه به سبک معماری ایتالیایی و به سبک بناهای زمان صفوی ساخته شده بود که معماران شیرازی و اصفهانی کار ساختن آن را بر عهده داشتند.
مسجد جامع خورموج: مسجد جامع خورموج در کنار قلعه اصلی محمدخان دشتی محل اسکان قدمای خورموج قرار دارد. مسجد جامع خورموج در سال ۱۲۷۵ هجری قمری (اوایل دوره ناصری) توسط مرحوم ملا عبدالرضا امیری احداث که از آن زمان تا کنون طی دو مرحله تجدید بنا و توسعه داده شده و مهدیه ای هم در سه طبقه به آن الحاق گردیده‌است. مسجد از بدو تأسیس تا کنون خاستگاه مؤمنین و دینداران و مامنی برای تبلیغ معارف، ترویج و اعتلای دین مبین اسلام بوده و در تمام ایام به ویژه اعیاد و سوگواری‌های ائمه و به‌طور خاص ماه‌های محرم و صفر و رمضان با استفاده از مبلغین و مروجین دینی، اهتمام خود را در ادای دین و جایگاه و رسالت خود به عنوان مسجد به اسلام و اهل بیت اطهار ایفا نموده‌است.
گنبد نمکی جاشک: گنبد نمکی جاشک در استان بوشهر واقع است. گنبد نمکی جاشک دشتی در فاصله ۱۴۴ کیلومتری جنوب شرق بندر بوشهر در فاصله ۵۵ کیلومتری شهر خورموج و ۱۵ کیلومتری شهر کاکی قرار دارد. وسعت کوه نمک مطابق با نقشه ۳ هزار و ۶۶۶ هکتار است و یکی از جاذبه های طبیعی استان بوشهر به شمار می رود. گنبد نمکی جاشک حد فاصل دو شهرستان دشتی و دیر است که تشکیل گنبد شمال غربی به جنوب شرقی بوده از سمت غرب به روستای گنخک و روستای جاشک کشیده شده و از سمت شرق از روستای باغان تا روستای درویشی در بخش کاکی ادامه دارد و راه دسترسی به گنبد نمکی جاشک از سمت شرقی از فاصله ۳ کیلومتری بعد از روستای گنخک از طریق جاده خاکی معدن قدیمی سنگ نمک که در منطقه فعالیت می کرده است و از سمت شرقی گنبد بعد از پل روستای کردلان جاده ی خاکی را به سمت گنبد پیش گرفته تا به پای کوهپایه های گنبد برسیم.
چشمه آبگرم گنویه: از جاهای دیدنی خورموج این چشمه در کنار جاده خورموج – دَیِّر در حوالی روستای گنویه قرار دارد. مظهر چشمه از شکاف سنگ های آهک مارنی خارج می شود و عامل تشکیل آن ساختار زمین شناختی است. آب چشمه در ردیف آب های سولفات کلسیم همراه با منیزیم و کلرور سدیم ولرم است.
چشمه آبگرم نیکو: چشمه آبگرم نیکو در مسیر جاده بوشهر به بندرعباس و در شمال خورموج قرار دارد. مظهر چشمه از شکاف سنگ‌‌های آهک آسماری از زمین خارج می‌شود. عامل تشکیل آن گسله است و آب چشمه در ردیف آب‌های سولفات کلسیم همراه با منیزیم و کلرور سدیم ولرم است.
رشته کوه گچ ترش: از جاهای دیدنی خورموج این ارتفاعات از ناحیه ماهور در شهرستان کازرون استان فارس شروع شده و از شمال شرقی برازجان و شمال غربی ناحیه اهرم و خورموج می گذرد و در شمال دهستان درگاه، به وسیله رودخانه مُند قطع می شود سپس در ساحل جنوبی رودخانه مجدداً ادامه پیدا کرده و از مرودشت عبور می کند و به تدریج به ارتفاعات لیتو در شمال خُنج از توابع شهرستان لار استان فارس منتهی می شود.
.................................
آرشیو
