اِوَز شهری در جنوب استان فارس و مرکز شهرستان اوز است. اوز در ۳۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شیراز در دشتی میان دو رشته کوه از دنبالهٔ کوه‌های زاگرس جنوبی واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا ۹۸۶ متر. از شمال به بخش‌های جویم وبنارویه لارستان، از جنوب شهرستان‌های لامرد وگراش، از مغرب به شهرستان خنج و از سمت مشرق به شهرستان‌های گراش ولارستان محدود می‌گردد.
اوز در مکاتبات رسمی و زبان معیار اِوَز (به کسر الف) تلفظ می‌شود اما در گویش محلی به آن اَوَز (به فتح الف) می‌گویند. به نوشته دکتر محمدشریف کمالی، مردم‌شناس اهل اوز، در توضیح ریشه و معانی واژه اوز دست کم چهار نظریه وجود دارد:
- محمد هادی کرامتی مؤلف کتاب تاریخ دلگشای اوز اشاره می‌کند که اوز واژه‌ای است با ریشه عربی به معنای بط یا مرغابی.
- شخصی به نام عوض شهر اوز را بنیان نهاده یا در تغییر محل سکونت مهاجرانی که به اوز آمده‌اند نقش مهمی داشته از این رو با تغییر نام او نام شهر به اوز مشهور شده‌است.
- اوز در اصل نامی باستانی با ریشه‌ای ایرانی است که در قدیم به صورت اروز یا اوزار بوده و به تدریج به شکل امروزی اوز درآمده‌است.
- به دلیل تغییر ناگهانی محل سکونت مردم اطراف اوز که جای زندگی‌شان عوض شده بوده‌است این محل به نام اوز مشهور شده.
زمان شکل‌گیری اوز به دقت مشخص نیست اما شواهدی وجود دارند که بر اساس آنها می‌توان قدمت اوز را تا دوره ساسانی به عقب برد. از جمله این شواهد وجود بناهای تاریخی در راه اوز به کوره است. گِرد گرُپ، باستان‌شناس آلمانی در سفر خود به منطقه خبر از وجود تپه‌ای با آثار دیوار سوخته می‌دهد و به مشاهده تکه سفال‌های سیاه مربوط به دوران ساسانی در نزدیکی قلعه‌تنگ کوره و روستای کهنه اشاره می‌کند. گرُپ در گزارش خود به کوره و نواحی اطراف آن به عنوان محدوده حاصلخیزی که در دوران پیش از اسلام بسیار آباد و مسکونی بوده اشاره دارد. علاوه بر آن وجود بنای قلعه پرویز (که در گویش محلی پَروِدَ تلفظ می‌شود) در اطراف اوز که به لحاظ معماری به دژهای دوران ساسانی شباهت دارد، این نظریه که منطقه اوز پیش از اسلام وجود داشته را تقویت می‌کند.
قدیمی‌ترین بنای شناخته شده در اوز با تاریخ مکتوب به گفته حمیرا کمال، پژوهشگر معماری و باستان‌شناسی اوز، آب‌انباری است که در اوز به آن برکه سَلَفی می‌گویند. تاریخ ساخت آب‌انبار ۸۹۱ هجری قمری (برابر با حدود ۱۴۸۶ میلادی) است یعنی اواخر دوره تیموریان.
تاریخ جدید اوز بر اساس اسناد موجود با زوال حکومت صفوی و حمله افغان‌ها آغاز می‌شود. در این دوره ساکنین مناطق مختلف منطقه فارس و جنوب ایران به اوز مهاجرت می‌کنند. مهم‌ترین عامل این مهاجرت‌ها ناامنی و ناآرامی‌های ناشی از حمله افغان‌ها به ایران است. افغان‌ها حتی تا نزدیکی لار در نزدیکی اوز پیشروی می‌کنند.
اوز در دوران زندیه و قاجاریه به وسیلهٔ حکمرانانی که از آنها به عنوان کلانتر و کدخدا یاد می‌شود اداره می‌شده‌است. این حکمرانان از سوی والی فارس منصوب می‌شدند. تاریخ این دوره اما پرتلاطم و کشمکش بوده‌است. جنگ قدرت میان حاکمان اوز که گاه ابعاد منطقه‌ای پیدا می‌کرده و پای حاکمان بستک و جهانگیریه را به میان می‌کشیده‌است، سبب می‌شود تا گروهی از مردم اوز که شمارشان را تا ۱۰۰ خانوار برآورد کرده‌اند، به دلیل ناامنی از اوز به مناطق گرمسیر مانند بستک و بندرلنگه و بندرعباس مهاجرت کنند. با روی کار آمدن رضا شاه و مدرن شدن نحوه اداره کشور کلانترها و کدخداها جای خود را به شهردارها می‌دهند. در روز چهارشنبه دهم ۰ مهر ماه ۱۳۹۸ بخش اوز پس از هفتاد سال به شهرستان اوز ارتقا یافت.
اوز از یک قرن پیش به این سو با مشکل تأمین آب آشامیدنی روبرو بوده و خشکسالی‌ها و شوری زمین به این مشکل دامن زده‌اند. از گذشته‌ها منبع اصلی آب شرب مردم شهر اوز آب انبارهایی بوده که در شهر و اطراف آن وجود دارد. این آب‌انبارها که به دست نیکوکاران و مردم محلی ساخته شده بین اهالی لارستان به برکه مشهوراند. آب لوله‌کشی این شهر تا پیش از سال ۸۶ شور بود و برای شستشو و آبیاری گیاهان مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما در بهمن‌ماه این سال آب شیرین از سد سلمان فارسی در شبکه لوله‌کشی شهر جاری شد. با این حال اوز هنوز هم با مشکل کمبود آب آشامیدنی روبروست و اهالی اوز برای تأمین دست‌کم بخشی از آب شیرین هنوز از آبِ باران موجود در آب‌انبارها استفاده می‌کنند. افزون بر این تأسیسات آب‌شیرین‌کن هم در اوز راه‌اندازی شده و بخشی از آب آشامیدنی مورد نیاز مردم اوز را تأمین می‌کند. البته مشکل تأمین آب آشامیدنی اوز در بیش از یک قرن پیش کمتر بوده‌است و شواهد و آثار بسیاری از قبیل سدها و فاریاب‌های مخروبه و همچنین قباله‌ها و اسناد ملکی موجود به وجود رطوبت بیشتر در منطقه گواهی می‌دهند.
مردم این شهر بسیار خونگرم و مهربان هستند و مهمان نوازی آنها زبانزد می‌باشد. مردم این شهر مسلمان و اهل سنت هستند و به زبان اِوَزی(فارسی پهلوی) تکلم می‌کنند. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۹٬۹۸۷ نفر بوده‌است.
دژهای کلاته پرویزه عبدالقادری پس‌تنب و زیرجد برکهٔ سلفی که بر اساس مستندهای مهم و اعلام سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری در زمان حکومت تیموریان ساخته شده‌اند، سد و چاه‌های تنگه عنوه، مسجد جامع، قلعه پرویزه و توپ نادری در کنار این قلعه، قدمت اوز را به سالیان دور و دراز می‌کشاند. از جمله آثار باستانی دیگری که در این شهر وجوددارند خانه‌های خشتی بسیار قدیمی با بادگیرهای بزرگ و زیبا هستند. علاوه بر آن به حمام قدیمی این شهر که معروف به حمام شهرداری است و آب‌انبارهای قدیمی از جمله به آب‌انبار ملامحمد کرامتی که قدمتی نزدیک به سیصد سال دارد، نیز می‌توان اشاره کرد. در ۳ کیلومتری اوز در روی کوه قلعه‌ای درست شده‌است، به نام قلعهٔ پرویزه (به زبان محلی: پَروِدَه) که در آن آثار زیادی وجود دارند. ازجملهٔ خانه‌های مسکونی خشتی اوز می‌توان به خانهٔ رئیس محمدسعید سوداگر و خانهٔ حاجی ملاعبدالرحیم کرامتی اشاره کرد.
طی همکاری مشترک بین یونیسف و وزارت کشور، 12 شهر برای پایلوت شهر دوستدار کودک در ایران انتخاب شدند که شهر اوز نیز به عنوان یکی از شهرهای منتخب برای پایلوت شهر دوستدار کودک در ایران انتخاب شده است. در سیزدهم خرداد 1399 در وزارت کشور و در چارچوب همکاری های مشترک این وزارت خانه با یونیسف برای اجرای ابتکار جهانی شهرهای دوستدار کودک در ایران، پس از بررسی نتایج ارزیابی شهرهای متقاضی پایلوت شهر دوستدار کودک، دوازده شهر بر اساس ارزیابی عملکرد به عنوان شهرهای منتخب برای پایلوت شهر دوستدار کودک انتخاب شدند. این شهها به ترتیب حروف الفبا شهرهای اوز استان فارس، بندرعباس، تبریز، تهران، رشت، سمنان، شیراز، کرمان، گرگان، مشهد، همدان و یزد هستند. مرحله پایلوت رسماً پس از امضای تفاهم نامه میان شهرداری شهرهای پایلوت و وزارت کشور شروع خواهد شد. شهر دوستدار کودک، شهر یا اجتماع محلی است که در آن نظرها، نیازها، اولویت ها و حقوق کودک، بخشی جدایی ناپذیر از سیاست ها، برنامه ها و تصمیم های عمومی باشد. شایان ذکر است که دریافت نشان و برند شهر دوستدار کودک یونیسف زمانی صورت می گیرد که شهر مورد نظر چرخه شهر دوستدار کودک را به صورت موفقیت آمیز تکمیل کرده باشد. در مرحله پایلوت، شهرها به عنوان شهردوستدار کودک به رسمیت شناخته نشده و نشان یا عنوان رسمی دریافت نمی کنند.[۱۵] شهر دوستدار کودک یا CFC شهرهایی هستند که به گفته یونیسف «بیشترین نقش را در تحقق حقوق کودکان داشته باشند.»
یکی از پروژه های شهر اوز ( طرح بخش مادر و کودک کتابخانه عمومی اندیشه اوز) که توسط شورای اجرایی شهر دوستدار کودک شهرداری اوز در مسابقه جوایز الهام بخش ابتکار شهرهای دوستدار کودک که در سال 2019 در شهر کلن آلمان برگزار شده بود توانست نشان برنز این رویداد را دریافت نماید، علاوه بر آن عوامل اجرایی یونیسف ضمن تقدیر و تشکر از شهر اوز، این پروژه را به عنوان یکی از پروژه های الهام بخش این دوره انتخاب نمود.
بخش مرکزی(دهستان اوز،دهستان فیشور) شهر:اوز
بخش بیدشهر(دهستان بیدشهر،دهستان قلات)
جاذبه های اوز
مسجد جامع اوز:کتیبه موجود در مسجد جامع اوز می‌گوید بنا متعلق به سال ۱۱۹۴ قمری است. همچنین به نظر می‌رسد مسجد در سال ۱۳۰۳ قمری نوسازی شده است. همچنین یک کتیبه دیگر نیز که نشان از بازسازی بنا در سال ۱۳۰۴ قمری دارد در سمت راست محراب روی دیوار مسجد نصب شده است. درحال‌حاضر در این مسجد بقایای دو دوره معماری دیده می‌شود. بخش قدیمی مسجد شبستانی است با ۲۴ ستون گرد که در چهار ردیف شش‌تایی قرار گرفته‌اند. البته ارتفاع سقف بیش از این‌هاست، چراکه روی ستون‌ها از طاق‌هایی با خیز زیاد استفاده شده است. پایه‌ستون‌ها برخلاف بدنه اصلی ستون‌ها مربعی‌شکل‌اند.مصالح این بخش قدیمی عمدتا از خشت است و برای پوشش این بخش نیز از چوب بهره برده شده است. پوشش سقف مسطح است و تیرهای چوبی اصلی به‌واسطه چوب‌های نازکی که حدفاصل تیرهای اصلی را پر کرده‌اند، کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. علاوه‌بر کاربرد خشت در ساخت‌مایه بنا و چوب برای پوشش، برای تزیینات بنا از گچ‌بری‌هایی با طرح‌هایی ساده بهره برده شده است.
دریاچه هیرم: دریاچه هیرم در ۵ کیلومتری جنوب روستای هیرم از توابع دهستان بیدشهر بخش اوز شهرستان لارستان و در ۴۵ کیلومتری شرق اوز قرار دارد. این دریاچه از جمله دریاچه‌های دائمی و آب شور استان فارس است که دارای ۴ کیلومتر مربع مساحت و ۳ متر عمق می‌باشد. این دریاچه از زیستگاه‌های حائز اهمیت زمستان‌گذرانی و جوجه‌آوری پرندگان در کشور است و هر ساله ۴۰۰۰ پرنده مهاجر آبزی و کنار آبزی از کشورهای همسایه به این مکان مراجعه می‌نمایند. فلامینگو، انواع اردک و مرغابی و عقاب خاکستری، از جمله پرندگان مهاجری هستند که از قفقاز به این منطقه مهاجرت می‌کنند. دریاچه هیرم یکی از زیباترین تفرجگاه‌های استان فارس است و در فصل تابستان افراد زیادی برای درمان بیماری‌های پوستی از آب این دریاچه استفاده می‌کنند. این دریاچه در زبان محلی «هی بای» نامیده می‌شود.
قلعه پرویزه اوز: این قلعه مربوط به دوران ساسانیان بر فراز کوهی، در ارتفاع ۲۰۰ متری قرار دارد و اطراف آن پرتگاه است . این بنا از سنگ ، گچ ، ساروج و خشت ساخته شده و دارای بقایای ایوان، شاه نشین، آب انبار ، زیر زمین ، اتاق و حیاط است. این قلعه ۲۵ هزار متر مربعی تنها بنای باقی مانده اش برج ۳متری است که از آن برای دیدبانی استفاده می شد .
کاروانسرای سیفا: کاروانسرای غرب اوز (سیفا) یکی از آثار ملی ثبت شده ایران در لارستان است که قدمت آن مربوط به صفویه می باشد و در تاریخ ۱۳۸۴/۰۵/۱۹ به شماره ثبت 12720 در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت شده است. نشانی این اثر ملی ثبت شده لارستان شهرستان لارستان، بخش اوز، ۵ کیلومتری غرب اوز، کنار جاده اصلی لار، اوز می باشد.
آب انبار سلفی اوز: یکی از آب‌انبارهای معروف و جاهای دیدنی اوز، برکه یا آب‌انبار سلفی اوز است که موقعیت آن در شمال شهر اوز قرار دارد. آب‌انبار سلفی، از لحاظ تاریخی به دوره تیموری می‌رسد. این آب‌انبار سنگ‌نوشته‌ای دارد که قدمت آن را به ۷۵۰ سال پیش می‌رساند. این لوح سنگی که در سردر اصلی آب‌انبار قرار گرفته است، نشان می‌دهد که شخصی نیکوکار به نام حاج محمد زینل شمسایان، بنا را در سال ۷۰۰ هجری قمری احداث کرده است. این آب‌انبار را می‌توان قدیمی‌ترین آب‌انبار شهر اوز دانست. آب‌انبار سلفی در محله محمودی قرار گرفته و در تاریخ ۴ تیر ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۰۲۹ به عنوان یکی از آثار تاریخی ایران ثبت ملی شده است. آب‌انبار سلفی اوز مثل سایر آب‌انبارهای شهر از مصالح سنگ، گچ و ساروج، با معماری مدور و سقف بنا با چیدمان سنگ‌ها به صورت مخروطی ساخته شده است. نوع گچ به کار رفته در این بنا، نوعی گچ مخصوص بنام کوپال است که دانه‌های آن درشت بوده و گچ‌پزان قدیمی به شیوه‌ای خاص آن را بعمل می‌آورند و بسیاری از سالخوردگان بر این باور هستند که راز ماندگاری این یادمان تاریخی، استفاده از این نوع گچ به کار رفته در آن است.
کاروانسرای عبدکثیر: واقع در ۵ کیلومتری جاده اوز – گراش در جوار امامزاده معلم کثیر، این کاروانسرا طی شماره ۱۲۷۰۶ مورخه ۱۹/۴/۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مصالح به کار رفته در آن سنگ، گچ و ساروج است. نوع معماری آن بسیار زیباست. این کاروانسرا نیز در حال تخریب و نابودی است.
چهارطاقی فیشور: چهار طاقی محلچه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان اوز، روستای محلچه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۴ تیر ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۳۶۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.ویرانه‌های بنایی چهارطاقی در ناحیۀ چاه در نزدیکی روستای فیشور از توابع لارستان در استان فارس می باشد. ویرانه‌های آتشکدۀ چاه فیشور، سه جِرز بزرگ است که از گچ و آهک و سنگ لاشه ساخته شده و فقط شش متر از ارتفاع آنها بازمانده است. شیوۀ مهندسی سه‌کنج جرزها نشان می‌دهد که بنا چهارطاقی و دارای گنبد بوده است. دربارۀ سالیابی آتشکدۀ چاه فیشور هیچ مدرکی در دست نیست اما چنین می‌نماید که متعلق به دورۀ ساسانی است. روستای محلچه قدمتش به پیش از اسلام می‌رسد و دارای آثار تاریخی زیادی است که معروفترین آن چهارطاقی محلچه که آتشکده زرتشتیان بوده‌است است.
................................
آرشیو
