سرویس فرهنگی سمعک: فرهنگ و ابزارهای فرهنگی بی شک برای استعمارگران در نگاه بلند مدت از راهکارهای اقتصادی و جنگ کارآیی بیشتری داشته و استعمارگران با استفاده از ابزارهای فرهنگی سعی در تحمیل اهداف اقتصادی خود به جوامع مختلف بوده اند. یکی از مهمترین حوزه ها و که مهترین و تاثیر گذارترین آن در مسائل فرهنگی حوزه های مرتبط با آموزش های آکادمیک می باشد و در میان همه ی ابزارهای فرهنگی زبان نقش تعیین کننده تر و تاثیرگذارتری را دارا بوده است.
زبان مهمترین و تاثیرگذارترین وسیله ارتباطی میان دو فرهنگ می باشد و با ساختن هویت و اندیشه رابطه مستقیم دارد در این باب استارکی در سال ۱۹۹۹ می گوید: « «زبان» تجلی گاه فرهنگ است و به وسیله آن می توان ارزش ها و مسائل فرهنگی را منتقل نمود» که در این باره بر اثر پیش بینی بریتانیایی ها، تنها راهی که می توانست امپریالیسم بریتانیا را در این منطقه ماندگار بدارد، رواج گسترده ی زبان بود تا بدین وسیله، شیوه وتفکر و رفتار انگلیسی در زندگی مردم شبه قاره غالب شود و سیستم جدیدی را بر اساس سیاست های استعماری خود، بنیان نهند»(۲)
- گستره جهانی شدن و جایگاه زبان انگلیسی
یکی از مسائلی که از حدود سال ۱۹۹۰ بسیار گسترش پیدا کرد مسئله جهانی شدن و دهکده جهانی بود که حاصل آن آغاز فزاینده رشد رسانه ها و وسایل ارتباطی بود. جهانی شدن آن هم در جهانی که حاصل تفکرات غرب می باشد، غربی که مبتنی بر تفکر لیبرالی و استعماری بود، باید شکل می گرفت در این باره گالتوگ(۱۹۹۹) با تقسیم امپریالیسم به ۶ نوع، این امپریالیسم را زبانی نام گذاشته و آن را در حوزه های دیگر صاحب نفوذ می داند(۳) و در دنیایی که جهانی شدن در آن بیش از گذشته مطرح می باشد زبان انگلیسی بیشتر از گذشته موضوعیت یافته است و همچنین به اعتقاد فیلیپسون و در گستره جهانی، گسترش هدفمندانه و هوشمندانه زبان انگلیسی در سایه سیاست گذاری های کشورهای مرکز، تامین کننده منافع و خواسته های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ایدئولوژیکی گفتمان غرب است که در راستای همگون سازی جهانی فرهنگ، در گام نخست به تضعیف زبان های ملی و محلی و به نحوی هویت ملی و میراث های فرهنگی و اجتماعی می انجامد (۴).
- چگونگی تاثیرگذاری امپریالیسم زبانی
این امپریالیسم به گفته ی فلیپسون «به مثابه ی نمونه ای شاخص از امپریالیسم فرهنگی با امپریالیسم رسانه ای، امپریالیسم آموزشی و امپریالیسم علمی همراه شده است و امپریالیسم زبان انگلیسی نوعی استیلای این زبان در نتیجه تثبیت و تداوم نابرابری های ساختاری(مادی) و فرهنگی(غیرمادی) بین زبان انگلیسی و دیگر زبان ها می باشد» که منظور از نابرابری های ساختاری، همانا تخصیص امکانات و کمک های هدفمند مادی و از آن جمله نقش آفرینی نهادها و سازمان های فعال در حزوه گسترش زان انگلیسی همچون بانک جهانی و انجمن فرهنگی بریتانیا و منظور از از نابرابری های فرهنگی، ناظر به ارائه و تبلیغ نگرش ها و و اصول آموزشی ای است که از سوی جوامع مرکز در راستای گسترش زبان انگلیسی و به طور خاص در بعد آموزش به کشورهای غیرانگلیسی زبان حاشیه عرضه می گردد.
اما این هدف با دو ساز و کار صورت میگیرد که اولین آن در خصوص محوریت زبان و فرهنگ انگلیسی به شیوه ی سنجش و ارزش گذاری دیگر زبان ها و فرهنگ ها آن هم مبتنی بر معیارها و اصول فرهنگی و زبانی فرهنگ و زبان انگلیسی بر می شمارد و در گستره ی وسیع، تجلی جهان بینی جامعه غربی می باشد که خود را سنجه ای برای ارزش گذاری دیگر فرهنگ ها و جهان بینی ها تلقی می نماید (مک کابه ۱۹۸۵) و در دومین مورد به وسیله دانش و مهارت آموزشی و به شیوه ها و فنون و روش های آموزش زبان اشاره دارد که تنها این زبان در چارچوب فعالیت آموزشی صرف نگاه می کند و از لحاظ نمودن مولفه های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیکی به شدت پرهیز می کند.
- گسترش زبان انگلیسی در ایران
در فرآیند جهانی شدن و با توجه به رشد جمهوری اسلامی در تمام عرصه های علمی روز، که طبق آمارها دارای بالاترین نرخ رشد علمی با احتساب تولید و نشر مقالات می باشد و همانطور که گفته شد با گسترش رویکرد امپریالیسم زبان انگلیسی در حوزه های علمی و آموزشی، سبب شده تا جمهوری اسلامی به عنوان یکی از کشورهای حاضر و فعال در عرصه ی تولیدات علمی در این مسیر گام بردارد و زبان انگلیسی به عنوان پرکاربردترین مرجع علمی – انتشاراتی و همچنین آموزشی در مراکز اموزشی قرار گیرد تا در این فرآیند از سایر رقبای خود جا نماند و همین سبب گسترش مراکز آکادمیک و مشابه آن در تمامی کشور شده است.
به گفته ی دکتر دهقانی پور رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST)ر در سال ۲۰۱۴ سهم زبان عربی از تولیدات علم دنیا ۰٫۰۱ درصد (یک صدم درصد) بود، این در حالی است که سهم این زبان در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ حدود ۰٫۰۳ درصد (سه صدم درصد) بوده است، بنابراین به نظر می رسد کشورهای عربی این مسئله مهم را در سیاست های علمی خود نگنجانده اند.همچنین از سال ۲۰۰۵ تاکنون تعداد ۷۰۲۴ مقاله علمی به زبان فارسی در پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه سازی شده است که با توجه به تعداد ۲۹۸۹۱۸ مدرکی که از جمهوری اسلامی ایران در این پایگاه نمایه سازی شده است باید گفت: سهم زبان فارسی ۲٫۳% ( دو ممیز سه دهم درصد) از کل تولیدات علم کشور است.(۳)
آمار فوق و پایین بودن زبان ملی در تولیدات علمی ثبت شده و همچنین گسترش هدفمند که با جستجوی پیرامون اسناد جاسوسی آمریکا در ایران به گسترش هدفمند آن در جمهوری اسلامی یقین پیدا می کنیم که این گسترش به عنوان نمونه در سندی که در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۵۸ توسط سفارت آمریکا در ایران تنظیم شده به خوبی به نقش ICA در بسط سیاست های استعماری آمریکا در ایران که شکل نو به خود گرفته است، اشاره می کند و از موسسات تدریس زبان به عنوان پنجره های ارتباط گیری دوباره با مردم ایران نام می برد(۴).
سند در تاریخ ۶/۸/۵۸ آمده است:
از: سفارت آمریکا در تهران طبقه بندی: اداری محدود تاریخ: ۶/ ۸/۵۸
به: واشنگتن شماره سند ۱۳۷۶
گزارشگر: ح. گریوز
اکنون جو در ایران به اندازه کافی پایدار شده است و اجازه می دهد که فعالیتها از سر گرفته شود. مرکز ایران و آمریکا در تهران برای مثال یکسری فیلم و دو نمایش ایرانی در تئاتر IAS به تازگی شروع کرده است. همچنین نمایشگاه یک نقاش ایرانی و کارهای هنر بچه های ایرانی، کنسرت پیانو برای ماه نوامبر برنامه ریزی شده است و در حدود ۳۵۰۰ دانشجو در کلاسهای انگلیسی ثبت نام کرده اند. کتابخانه درحدود ۱۵۰ نفر را به خود جذب کرده وحدود ۲۰ تا ۳۰ تقاضا برای اطلاعات پر می کنند. سرویس مشاوره دانشجویی در مقابل زیادی درخواستها با مشکل روبروست. مراکز فرهنگی در اصفهان و شیراز نیز فعال می باشند. کمیسیون دوباره دارد ردوبدل کردنها را شکل می دهد و دولت ایران اخیراً کاندیداهایی برای نمایندگی تعیین کرده است.
علاوه بر این در داخل و بسیاری از فرآیندها به طور مثال زبان انگلیسی به عنوان عامل برتری شناخته می شود به طور مثال فردی که می خواهد وارد تحصیلات تکمیلی شود حتما فقط این زبان را در سطح بالایی داشته باشد و یا در برخی مراکز زبان انگلیسی به عنوان عامل برتری در استخدام محسوب می گردد و این انحصار یکی دیگر از معایب گسترش این زبان می باشد که بعد امپریالیسم آن می افزاید.
- تاثیرات گسترش زبان انگلیسی به صورت هدف مند
اما طی گسترش این زبان در ایران و با توجه به وجود تضادهای بسیار فرهنگی که میان جوامع مرکز این زبان با فرهنگ مردم ایران بوده، این مقوله سبب تاثیرات مثبت و منفی شده است که در این تاثیرات ابعاد منفی آن موردتوجه مسائل دینی می باشد و این مسئله اهمیت اساسی دارد.
در این باره و با توجه به اهمیت موضوع دکتر نسرین بحرینی (استادیار دانشگاه تهران) در مورد «ارزش‌های فرهنگی موجود در کتب آموزشی زبان انگلیسی» پژوهشی را انجام داده اند. ایشان در تحلیل محتوای این کتب، ارزش‌های منفی منتشر شده را شامل: اختلاف با والدین، روابط نامشروع، مد و توجه افراطی به ظواهر، مشروب‌خواری، روابط جنسی محیط کار، مصرف‌زدگی و.. . معرفی می‌نمایند و در نتایج اعلام می‌دارند که ارزش‌های مثبت، نسبت به ارزش‌های منفی در این کتب از فراوانی کمتری برخوردارند. (بحرینی، ۱۳۹۲(۵))»
در نگاهی دقیقتر به بیان رهبر معظم انقلاب درباب آموزش زبان انگلیسی که فرمودند: «اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در کشور ما یک کار ناسالم است»(۶) این مسئله و عدم سلامت آن به دلیل مسائل فرهنگی عمیقی می باشد که در سالیان متمادی در کلاس های آموزش دولتی و خصوصی بر اساس فرهنگ غرب به دانش آموزان و یا دانشجویان زبان و سبک زندگی آن آموزش داده می شود و بسته شدن مسائل دانشگاهی و علمی بر اساس یک زبان سبب تقویت استعمار در درون کشور، آن هم در همه ی جنبه های آن می شود گسترشی که ناشی از تشنگی دوران پس از جنگ ۸ ساله دفاع مقدس بود. زمان هایی که عزم کشور برای رشد و گسترش مراکز علمی رشد فزاینده ای یافته بود رشدی که نیاز به مراجع را بیش از پیش محسوس بود اما مراجعه به در دسترس ترین منابع بدون توجه به مسائل فرهنگی و تاکید بر یک زبان و گسترش آن در تمامی مقاطع تحصیلی بدون توجه به سایر منابع علمی سبب قدم نهادن در مسیر استعمار نوین غرب آن هم با ابزارهای همچون زبان انگلیسی بود.
مراجع:
• http://basirat.ir/fa/news/290519
• مجله راهبرد فرهنگ شماره بیست و پنجم بهار ۱۳۹۳
• پایگاه خبری تحلیلی com
• http://www.khabaronline.ir/%28X%281%...
• مجله راهبرد فرهنگ شماره بیست و پنجم بهار ۱۳۹۳
• مجله راهبرد فرهنگ شماره بیست و پنجم بهار ۱۳۹۳
• پایگاه اطلاع رسانی دفتر رهبر معظم انقلاب ir
منبع: هفته نامه پنجره
