در این مطلب به معرفی 12 بازیکن برتر تاریخ که هرگز عنوان قهرمانی را تصاحب نکردند پرداخته خواهد شد. رتبه بندی بازیکنان بر اساس عملکرد، میزان نبوغ و تاثیر آنها بر جهان شطرنج صورت گرفته است.
12- فابیانو کاروانا
متولد شهر میامی ایالت فلوریدا در ایالات متحده آمریکا
فابیانو لوییجی کاروانا در سال 1992 از والدین ایتالیایی متولد شد. او شهروند هر دو کشور ایتالیا و ایالات متحده است. از سال 2005 تا 2015 برای کشور ایتالیا بازی می کرد اما پس از 2015 تصمیم گرفت برای ایالات متحده بازی کند. او بزرگترین افتخار ایالات متحده آمریکا در شطرنج را پس از بابی فیشر رقم زده است.
او با کسب ریتینگ 2801.7 در ژوئن 2014 به هشتمین شطرنج بازی بدل شد که از ریتینگ 2800 عبور کرد (به همراه گری کاسپاروف، وسلین توپالوف، ولادیمیر کرامنیک، مگنوس کارلسن، ویسواناتان آناند، لوون آرونیان و الکساندر گریسچوک)و نام خود را به عنوان هشتمین شطرنج باز برتر تاریخ از این لحاظ ثبت کرد. همچنین در تاریخ شطرنج با کسب ریتینگ 2851.3 سومین نفر از این حیث در کل تاریخ شطرنج است. وی در نمایشی خیره‌کننده در یکی از برترین مسابقات تاریخ شطرنج جهان (تورنمنت سینگفیلد آمریکا) در سال 2014 توانست از ده بازی 8.5 امتیاز کسب کند.
در مسابقه قهرمانی شطرنج جهان که از 9 تا 28 نوامبر 2018 در شهر لندن برگزار شد، کارلسن و کاروانا پس از 12 بازی رسمی (کلاسیک) و کسب 12 تساوی پیاپی، با نتیجه 6 بر 6 مساوی شدند. برای تعیین قهرمان جهان بازیهای تساوی شکنی را به صورت شطرنج سرعتی (سریع و برق آسا) انجام دادند. کاروانا پس از پذیرش سه شکست پیاپی مقابل کارلسن و با باخت 3 بر صفر، نتوانست مقام قهرمانی شطرنج جهان را از آن خود کند. پس از بابی فیشر او تنها بازیکن از ایالات متحده بود که تا این حد به قهرمانی نزدیک شده بود.
سبک بازی کاروانا در اوایل کار خود هجومی بود اما رفته رفته به سبک بازی پوزیشنی روی آورد. او یکی از شاخص‌ترین بازیکنان جهان با تخصص در آخر بازی است. از آنجا که سبک بازی او شباهت بسیاری به engine های شطرنج دارد، او را موتور زنده شطرنج می نامند. همچنین او به سخت کوشی مشهور است و روزانه ساعت های بسیاری را صرف مطالعه پوزیشن های شطرنج می کند.
11- میخائیل چیگورین
متولد شهر گاتچینا روسیه
چیگورین را آخرین شطرنج‌باز بزرگ مکتب شطرنج رمانتیک و منبع الهام شطرنجبازان بزرگ مکتب شطرنج روسی میدانند. او دوبار به مسابقه نهایی قهرمانی جهان راه یافته است و هر دوبار در مقابل قهرمان وقت ویلهلم اشتاینیتز قرار گرفت. در رویارویی نخست در سال 1889 در هاوانا با نتیجه 10.5 بر 6.5 از اشتاینیتز شکست خورد. در رویارویی دوم خود در سال 1892 در هاوانا با نتیجه نزدیک 12.5 به 10.5 مجدداً از کسب عنوان قهرمانی باز ماند.
سبک بازی او ترکیبی از هجوم و بازی پوزیشنی است. او درک بالایی از برتری تاکتیکی و پوزیشنی داشت و از ایده های خلاقانه در گشایش ها استفاده می کرد. پس از مرگ او در سال 1908 هر ساله تورنومنتی به اسم یادبود چیگورین در شهر سن پترزبورگ به افتخار او برگزار می شود. در تئوری گشایش های شطرنج واریانت چیگورین در بازی رویی لوپز از گشایش های معروف است. همچنین دفاع چیگورین نیز در بازی Queen’s Gambit کاربرد بسیاری دارد.
10- آکیبا روبینشتاین
متولد استاویسکی لهستان
در طول عمر خود بازیکنان بزرگ عصر خود نظیر کاپابلانکا، لاسکر، تاراش و نیمزوویچ را شکست داد. در سال 1914 قرار بود که با دکتر امانوئل لاسکر بر سر تاج پادشاهی مسابقه ای برگزار کند که از شانس بدش مسابقه به علت وقوع جنگ جهانی اول لغو شد.
او دارای کتب و نظریات بی‌نظیری در مورد تئوری های شطرنج است و امروزه سیستم روبینشتاین یک گشایش محبوب علیه دفاع تاراش در بازی Queen’s Gambit Declined است. همچنین او از اولین کسانی بود که اهمیت آخر بازی یا end game را در کتب و نظریاتش بیان کرد.
9- پیتر لکو
متولد شهر سوبوتیتسا صربستان
در سال 1994 با 14 سال و 4 ماه و 22 روز توانست عنوان استاد بزرگ شطرنج را بدست آورد که در آن زمان یک رکورد محسوب می شد. نقطه اوج کارنامه لکو به سال 2004 برمی گردد. او در آن سال قهرمان وقت ولادیمیر کرامنیک را بر سر عنوان قهرمانی به چالش کشید. نتیجه بازی در یک نبرد نفسگیر و میلی متری 7 بر 7 مساوی بود اما از شانس بد لکو، کرامنیک قهرمان جهان باقی ماند چونکه طبق قوانین فیده نتیجه مساوی به نفع قهرمان جهان بود. او در این بازی ها در بازی شماره 8 خود با کرامنیک، یک حرکت افسانه ای انجام داد. حرکتی که لکو انجام داد، حرکتی بود که حتی بهترین engine های شطرنج از پیدا کردن آن عاجزند و حتی تحسین خود کرامنیک را بهمراه داشت. لکو امروزه فعالیت خود را به عنوان بازیکن در جهان شطرنج بسیار کمتر کرده اما در زمینه مربیگری فعالیت قابل توجهی دارد. او از سال 2017 مربیگری استعداد جوان آلمانی وینسنت کایمر را بر عهده گرفته که خیلی ها او را امید آلمانی ها پس از امانوئل لاسکر در راه فتح عنوان قهرمانی می دانند.
لکو به عنوان یک تئوریسین قدرتمند در جهان شطرنج شناخته شده‌است و روش بازی او به بالا بودن احتمال مساوی معروف است. وی همچنین به مهارت در آخر بازی شهرت دارد. لکو با مهره سفید تقریباً همیشه e4 بازی می‌کند و با مهره سیاه معمولاً در مقابل e4 به دفاع سیسیلی و در برابر d4 به دفاع گرونفلد روی می‌آورد.
8- میر سلطان خان
متولد ناحیه خوشاب پاکستان
سلطان خان را اولین بازیکن بزرگ آسیا می دانند. او حتی سواد خواندن و نوشتن نداشت اما توسط یک فرمانده بریتانیایی شطرنج را آموخت. این فرمانده همین که متوجه استعداد و نبوغ ذاتی سلطان خان شد، او را با خود به انگلستان برد تا در تورنومنت های حرفه ای بازی کند. سلطان خان پاسخ اعتماد این فرمانده را داد و موفق شد سه بار قهرمانی بریتانیا را در حضور بزرگترین بازیکنان بریتانیا کسب کند. او حتی در المپیاد شطرنج در میز اول برای بریتانیا بازی کرد. در پراگ در سال 1931 او توانست روبینشتاین و فلور را شکست دهد و در مقابل گرونفلد، آلخاین و کاشدان به تساوی برسد.
کل دوران بازی حرفه ای او پنج سال بیشتر بطول نینجامید اما او در این پنج سال جهان شطرنج را مسحور نبوغ خود کرد. همچنین سلطان خان توانست قهرمان سابق جهان خوزه رائول کاپابلانکا را در یک مسابقه به یاد ماندنی شکست دهد. در سال 1933 فرمانده اش او را با خود به هندوستان برد و شطرنج دوستان دیگر او را در مسابقه مهمی ندیدند. شاید اگر او یک خدمتکار ساده نبود، می توانست در آینده دوران باریگری اش صاحب تاج و تخت پادشاهی شود.
7- دیوید برونشتاین
متولد شهر بیلا تسرکفا اوکراین
برونشتاین در سال 1948 و 1949 به قهرمانی شوروی دست یافت. او در سال 1951 با فتح تورنومنت کاندیداتوری قهرمانی شطرنج جهان به دیدار میخائیل بوتوینیک قهرمان جهان رفت و به نتیجه نزدیک 5 برد و 5 شکست و 14 تساوی دست یافت. اما از آنجا که طبق قوانین در صورت تساوی قهرمان جهان عنوان خود را حفظ میکرد قهرمانی در اختیار بوتوینیک باقی ماند.
بسیاری او را بزرگترین نویسنده، تئوریسین، منتقد و تحلیلگر شطرنج در قرن بیستم می دانند. کتاب های او در بسیاری از کشور های جهان محبوب و پرفروش بوده اند. در تئوری گشایش های شطرنج، گشایش هایی در بازی گامبی شاه، دفاع هندی شاه، دفاع کارو-کان و دفاع اسکاندیناویایی به نام او ثبت گشته است. برونشتاین معمولا با سفید e4 بازی می کرد.
6- ویکتور کورچنوی
متولد شهر سن پترزبورگ روسیه
کورچنوی همدوره بازیکنان بزرگی من جمله اسپاسکی، پطروسیان، تال و کارپوف بود و فرصت خودنمایی چندان به او داده نمی شد. با اینحال او توانست چهار بار عنوان قهرمانی شوروی را در حضور ابر غول های شوروی تصاحب کند. او را می توان یک نابغه شطرنج نامید. او در دوران جوانی خود بقدری زیبا و خلاقانه بازی میکرد که رسانه ها به او لقب بابی فیشر شوروی را دادند.
او در سال 1978 به دیدار نهایی مسابقه قهرمانی جهان راه یافت جایی که میبایست با آناتولی کارپوف قهرمان وقت دیدار کند. فرمت مسابقات در آن زمان به اینصورت بود که هر کسی که زودتر به شش پیروزی می رسید، برنده مسابقه می شد و تساوی ها نیز حساب نمی شدند. او با نتیجه نزدیک 6 به 5 نتوانست عنوان قهرمانی را از چنگ کارپوف و تیم قدرتمندش دربیاورد. کورچنوی در این مسابقات بدون پرچم ظاهر شد و از کشور خود فراری بود. نهایتا در سال 1979 کشور سوئیس به او پناهندگی داد اما در این مدت توسط سازمان مخوف کا.گ.ب بسیار مورد آزار و اذیت قرار گرفت.
در سن 85 سالگی با کوله باری از بازی های بیادمادنی در شهر وولن سوئیس در گذشت. در گشایش های شطرنج یکی از واریانت های گشایش انگلیسی را به افتخار او گشایش کورچنوی نام گذاری کرده اند.
5- واسیلی ایوانچوک
متولد شهر کوپیچینتسی اوکراین
او غیر قابل پیش بینی ترین بازیکن تاریخ است. اگر در فرم ایده آل خود قرار داشته باشد، بهترین بازیکن دنیا و حتی شاید یکی از بهترین بازیکن های تاریخ است. اما اگر از فرم خود فاصله داشته باشد، ممکن است از بازیکنان ضعیف تر از خودش شکست بخورد. شاید یکی از دلایل عدم قهرمانی ایوانچوک به همین بی ثباتی در فرم و بازی در تورنومنت ها برمیگردد.
ایوانچوک تمامی قهرمانان جهان پس از بابی فیشر را نه تنها شکست داده بلکه به صورت تحقیر آمیز آن ها را در هم کوبیده است. قربانیان لیست ایوانچوک عبارتند از: آناتولی کارپوف، گری کاسپاروف، ولادیمیر کرامنیک، ویسواناتان آناند و مگنوس کارلسن. از این رو به او لقب کابوس وحشتناک قهرمانان جهان را داده اند.
در سال 1991 در یکی از مهمترین و بزرگترین تورنومنت های دنیا، تورنومنت لینارس، که به ویمبلدون شطرنج معروف است، ایوانچوک با له کردن تمام بازیکنان بزرگ برنده تورنومنت نام گرفت. بازیکنان شاخص حاضر در این تورنومنت گری کاسپاروف، آناتولی کارپوف، ویسواناتان آناند، گاتا کامسکی، یوسوپوف، تیمان و گلفاند بودند. در سال 2007 قهرمان شطرنج برق آسای جهان شد. در سال 2016 با شکست دادن قوی ترین بازیکن جهان مگنوس کارلسن قهرمان شطرنج سریع جهان شد.
گری کاسپاروف واسیلی ایوانچوک را به همراه بابی فیشر و پاول مورفی بزرگترین نوابغ تاریخ شطرنج نامیده است. سبک بازی ایوانچوک طوری است که توانایی بازی با هرگشایشی را در سطح بالا دارد؛ لذا آماده کردن گشایش در برابر او کار بیهوده ای است.
4- آدولف آندرسن
متولد شهر برسلاو امپراتوری پروس
بسیاری آندرسن را اولین بازیکن بزرگ در عصر رومانتیک می دانند. تا قبل از ظهور پاول مورفی از ایالات متحده آمریکا، او قوی ترین بازیکن اروپا و جهان محسوب می شد. او در سال 1851 در یک سوپرتورنومنت که در لندن برگزار می شد، توانست عنوان قهرمانی این رقابت را در میان قوی ترین بازیکنان اروپا در آن دوره از آن خود کند. از این رو بسیاری او را اولین قهرمان غیر رسمی تاریخ می دانند اما در آن زمان هنوز سازمان فیده تشکیل نشده بود؛ لذا او این عنوان را به طور غیر رسمی یدک می کشید.
آندرسن سبک بازی زیبا و چشم نوازی داشت. تخصص او middle game بود و بازی را معمولاً هجومی آغاز می کرد. تعدادی از بازی های او در تاریخ شطرنج به عنوان شاهکار های هنری محسوب می شوند. از جمله مشهور ترین شاهکار های آندرسن می توان به بازی Evergreen اشاره کرد. او در این بازی شاگرد خود ژان دوفرنس را با گامبی اوانز در یک بازی زیبا شکست داد و یکی از بینظیر ترین ترکیب های تاریخ را برای مات کردن حریف بکار برد.
آندرسن به استفاده از گشایش های غیر متعارف در شطرنج مشهور بود. او در برخی از بازیهای خود با سفید با حرکت a3 شروع میکرد که حرکت محبوبی نیست. با اینجال او با این حرکت به پیروزی های مهمی در طول دوران بازیگری خود دست یافت.
3- رشید نجم الدینف
متولد شهر آکتوبه قزاقستان
رشید گِبیاتوویچ نجم الدینف در سال 1912 در خانواده ای فقیر از قوم تاتار متولد شد. در دوران جنگ جهانی دوم به عنوان سرباز ارتش سرخ در برابر حملات آلمان نازی خدمت کرد. شطرنج را با دیدن بازی دیگران در کلاب ها آموخت و خیلی زود قدرتش را به رخ حریفان کشید.
در سال 1954 توانست عنوان استاد بین المللی فیده را کسب کند. در مدت زمان فعالیتش توانست برخی از قهرمانان جهان همانند میخائیل تال و بوریس اسپاسکی را شکست دهد. در کنار این ها او سابقه شکست دادن استاد بزرگ های کلاس جهانی چون گلر، برونشتاین و پولوگائفسکی را در کارنامه دارد. با این وجود در برابر بازیکنان تدافعی همانند پطروسیان آمار خوبی نداشت. در مسابقه قهرمانی جهان در سال 1960 بین میخائیل تال و میخائیل بوتوینیک، نجم الدینف به عنوان مربی و حریف تمرینی میخائیل تال انتخاب شد.
علی رغم توانایی و شایستگی هیچگاه عنوان grandmaster یا استاد بزرگ شطرنج را کسب نکرد. او در بین سال های 1954 تا 1958 میتوانست این عنوان را بدست بیاورد. علت اینکه نجم الدینف هیچگاه استاد بزرگ نشد این بود که تنها یک تورنومنت برای عنوان استاد بزرگی در سال 1956 برگزار شد اما او در کمال ناباوری و بدشانسی به این تورنومنت دعوت نشد. با اینحال بسیاری او را به طور غیر رسمی استاد بزرگ میدانند. از آنجا که او نتوانست عنوان استاد بزرگی را کسب کند، هیچگاه شانس شرکت در مسابقه کاندیداتوری را پیدا نکرد.
سبک بازی نجم الدینف سرشار از ترکیب و قربانی و حمله و هجوم بود. او بقدری هجومی بازی میکرد که به او لقب No reverse gear Rashid را دادند. در تئوری گشایش های شطرنج، حمله روسولیمو-نجم الدینف یک گشایش بسیار شارپ و اگرسیو در برابر بازی سیسیلی محسوب می شود.
2- پاول کرس
متولد شهر ناروا کشور استونی
او با آن که نزدیک به چهل سال از دهه 30 تا 70 از قوی‌ترین شطرنجبازان جهان بود هیچگاه نتوانست در فینال مسابقات قهرمانی جهان بازی کند. او ملقب به سلطان بی تاج و تخت شطرنج است زیرا 4 بار متوالی در سال‌های 1953، 1956، 1959 و 1962 در تورنومنت کاندیداتوری قهرمانی شطرنج جهان به مقام دوم رسید. کرس در سال‌های 1947، 1950 و 1951 به قهرمانی شوروی دست یافت.
او در طول عمر خود بازیکنان بزرگ از نسل های مختلف را در هم کوبید. این لیست بلند بالا از قربانیان کرس شامل اسامی افسانه ای و سنگینی چون کاپابلانکا، بوتوینیک، آلخاین، برونشتاین، اویوِه، روبین فاین، فیشر، افیم گِلِر، کارپوف، کورچنوی، لارسن، پطروسیان، اسمیسلوف، اسپاسکی و میخائیل تال می شود. او از جمله معدود شطرنج بازانی بود که در آمار تقابل های رو در رو نتیجه بهتری نسبت به کاپابلانکا داشت. همچنین او تنها کسی بود که بیشترین شکست را در فرمت کلاسیک توانسته بود به میخائیل تال تحمیل کند.(با 8 بار پیروزی در برابر تال) نهایتاً در سال 1975 با کوله باری از کتب و بازی های ماندگار در سن 59 سالگی بر اثر سکته قلبی در هلسینکی چشم از جهان فروبست. در تئوری گشایش های شطرنج در بازی سیسیلی حمله کرس یک گشایش بسیار اگرسیو در برابر واریانت شونینگن محسوب می شود.
1- پاول مورفی
متولد شهر نیو اورلئان ایالت لوئیزیانا در ایالات متحده آمریکا
پاول چارلز مورفی از خانواده ای ثروتمند و نجیب زاده می آید. پدرش آلونزو مایکل مورفی قانون‌گذار ایالت، وکیل و دادستان عالی‌رتبه دیوان عالی و مادرش دختر یکی از استعدادهای درخشان موسیقی از یک خانواده سرشناس فرانسوی بود.
در سال 1850 وقتی او تنها 12 سال داشت، در یک مسابقه غیر رسمی استاد مجارستانی یوهان لوونتال را شکست داد. پس از سال 1850 مورفی برای مدت زیادی شطرنج بازی نکرد و تحصیلات را ارجح دانست. در سال 1854 از کالج اسپرینگ هیل فارغ‌التحصیل شد. سال بعد را به آموختن ریاضیات و فلسفه اختصاص داد. در این سال مدرک A.M. که بالاترین نشان علمی بود را دریافت نمود. سپس توسط دانشگاه لوئیزیانا برای تحصیل در رشته حقوق پذیرفته شد و در 7 آوریل 1857 مدرک L.L.B. این دانشگاه را دریافت نمود بطوری‌که که گفته می‌شد وی تمامی کتب دانشگاه را به همراه کُدها و مواد قوانین به خاطر سپرده است.
در سال 1857 در یک تورنومنت در نیویورک، ماجراجویی اصلی مورفی در جهان شطرنج آغاز گشت. او با نتایج مقتدرانه به فینال این رقابت ها رسید و در مسابقه نهایی استاد آلمانی لوئیس پائولسن را مغلوب کرد. پس از این پیروزی بزرگ، مورفی به اروپا سفر کرد تا با بزرگترین بازیکنان این قاره دیدار کند. او در یکی از بزرگترین دیدار های عمرش استاد آلمانی دنیل هاروویتز را شکست داد. هر روز آوازه او بیشتر در اروپا می پیچید تا اینکه اسم و شهرت او به گوش قوی ترین بازیکن آن زمان آدولف آندرسن رسید و او تصمیم گرفت تا در شهر پاریس مسابقه ای با مورفی برگزار کند. بسیاری این دیدار را اولین بازی بزرگ شطرنج مدرن می دانند. در سال 1858 دیدار مورفی و آندرسن با نتیجه هفت برد برای مورفی دو برد برای آندرسن و دو تساوی به سود مورفی به سرانجام رسید. پس از این پیروزی بسیاری مورفی را قهرمان غیر رسمی جهان می دانستند. او پس از این پیروزی شگرف به کلی از جهان شطرنج محو شد.
او اولین بازیکن پوزیشنی تاریخ است و همچنین اولین بازیکن تاریخ است که با اصول آخر بازی حریفانش را شکست می داد. بسیاری بابی فیشر را تناسخ یافته مورفی و یا ورژن قرن بیستم او می دانند. معروف ترین بازی تاریخ شطرنج بازی خانه اپرا نام دارد که توسط او بازی شده است.
ارسالی یوسف شکرآبادی برای طرفداری
منابع:
