ازدواج خویشاوندی یا ازدواج فامیلی (Consanguineous Marriage) به ازدواج‌هایی اطلاق می‌شود که در آن دو طرف با هم خویشاوند خونی هستند و حداقل یک جد مشترک دارند (این جد نباید دورتر از پدر بزرگ یا مادر بزرگ باشد). این نوع ازدواج‌ها می‌تواند شامل ازدواج‌هایی مانند پسرعمه و دختردایی، دخترعمه و پسردایی، دخترعمو و پسرعمو، و همچنین پسرخاله و دخترخاله باشد.
در ازدواج‌های فامیلی، افراد به طور مستقیم یا غیرمستقیم از نسل‌های یکسان یا نزدیک به هم هستند و به دلیل داشتن یک یا چند جد مشترک، این نوع پیوندها معمولاً در جوامع خاصی به وقوع می‌پیوندند.
انواع ازدواج فامیلی
انواع مختلفی از ازدواج‌های فامیلی وجود دارد که بر اساس درجه نزدیکی خویشاوندی تقسیم‌بندی می‌شوند. این تقسیم‌بندی به شکل زیر است:
ازدواج فامیلی درجه 3: پسرعمه و دختردایی، دخترعمه و پسردایی، دخترعمو و پسرعمو و دخترخاله و پسرخاله
ازدواج فامیلی درجه 4: ازدواج با نوه عمو، نوه دایی، نوه خاله و نوه عمه
ازدواج فامیلی درجه 5: ازدواج بین نوادگان
دلایل ازدواج فامیلی و مزیت‌های آن
ازدواج فامیلی در بسیاری از جوامع به دلایل مختلفی ترجیح داده می‌شود. این نوع ازدواج به دلیل سازگاری بیشتر میان زوجین و خانواده‌ها می‌تواند به تقویت روابط زناشویی و اجتماعی کمک کند.
همچنین، ازدواج فامیلی برای زنان مفیدتر است؛ چون حمایت بیشتری از همسر دریافت می‌کنند و مشکلات بهداشتی و مالی کمتری خواهند داشت. از سوی دیگر، این نوع ازدواج‌ها به حفظ پیوندهای خانوادگی و انتقال ارزش‌های فرهنگی کمک می‌کنند.
در کل خانواده‌ها معمولاً به دلیل مزیت‌های مثل تناسب فرهنگی، شناخت بیشتر زن و مرد از یکدیگر و حفظ دارایی‌ها در خانواده، ازدواج خویشاوندی را ترجیح می‌دهند.
مشکلات ژنتیکی ازدواج فامیلی چیست؟
ازدواج فامیلی می‌تواند مشکلات ژنتیکی متعددی را به همراه داشته باشد. از جمله این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش ریسک بیماری‌های ژنتیکی: این نوع ازدواج احتمال انتقال بیماری‌های ژنتیکی را افزایش می‌دهد. این بیماری‌ها می‌توانند شامل مشکلات شناختی، نقص قلبی، اختلال شنوایی و سایر بیماری‌های ارثی باشند.
بروز اختلالات ژنتیکی مغلوب: در ازدواج‌های فامیلی، احتمال اینکه کودک دو نسخه از یک ژن معیوب از یک اجداد مشترک به ارث ببرد، افزایش می‌یابد. این امر ممکن است باعث بروز اختلالات ژنتیکی مغلوب شود که برای بروز آن نیاز به دو نسخه معیوب از ژن است.
امکان بروز مشکلات در نسل‌های آینده: حتی اگر فرزندان حاصل از ازدواج فامیلی اختلال ژنتیکی نداشته باشند، احتمال بروز این اختلالات در نسل‌های آینده به دلیل انتقال ژن‌های معیوب از والدین وجود دارد.
افزایش نقایص مادرزادی: در ازدواج‌های فامیلی، چون ژن‌های معیوب هم از طرف پدر و هم از طرف مادر به فرزند منتقل می‌شود، احتمال بروز نقایص و اختلالات مادرزادی در فرزند بیشتر از سایر ازدواج‌ها است.
احتمالات مختلف ارث‌بری ژن‌های معیوب توسط کودک
در آوریل سال 2002 مجله مشاوره ژنتیک گزارشی را ارائه داد و در آن میانگین خطر نقص مادرزادی در نوزاد متولد شده حاصل از ازدواج فامیلی درجه 3 را 1.1 تا 2 درصد تخمین زد.
در محتوای ژنتیکی بدن هر فرد تعدادی ژن‌های مغلوب و خاموش وجود دارند که در حالت عادی فعال نیستند. درحالی‌که وقتی این ژن مغلوب بیماری‌زا به علت نسبت فامیلی هم در بدن آقا و هم در بدن خانم وجود داشته باشد، احتمال انتقال آن به کودک افزایش می‌یابد. بنابراین به‌صورت بیماری در بدن کودک بروز پیدا می‌کند و باعث بیماری می‌شود. در بحث انتقال ژن در هر بارداری 3 احتمال در نظر گرفته می‌شود:
احتمال دارد کودک ژن سالم مربوط به یک اختلال ژنتیکی را به ارث ببرد. پس سالم به دنیا می‌آید و مشکلی ندارد.
احتمال دارد کودک یک ژن سالم را از یک والد و یک ژن بیماری‌زا را از والد دیگر دریافت کند. در این صورت ژن بیماری‌زا در بدن کودک وجود دارد و با توجه به نوع بیماری می‌تواند سالم یا بیمار باشد.
احتمال دارد هم از پدر و هم از طرف مادر خود ژن بیماری‌زا را دریافت کند که در نتیجه آن نوزاد بیمار می‌شود.
بیماری‌های ازدواج خویشاوندی
برخی از بیماری‌ها می‌توانند به دلیل ازدواج‌های فامیلی به فرزندان منتقل شوند. این بیماری‌ها شامل معلولیت ذهنی و جسمی، نقص مادرزادی قلب (CHD)، هموفیلی، تالاسمی، فنیل کتونوریا، فاویسم، کاتاراکت (آب مروارید)، سندرم داون، فلج مغزی، دیستروفی عضلات، سندرم کلاین فلتر، سندرم ترنر، سندرم نونان و بیماری‌های مرتبط با نقص ایمنی و تیروئید مادرزادی هستند. علاوه بر این، احتمال سقط جنین نیز در ازدواج‌های فامیلی بیشتر است. در ادامه، نسبت به برخی از این بیماری‌ها توضیحاتی ارائه می‌شود.
نقص مادرزادی قلب (CHD)
نقص مادرزادی قلب (که به انگلیسی به آن Congenital Heart Defect یا CHD گفته می‌شود) زمانی رخ می‌دهد که قلب یا رگ‌های خونی نزدیک قلب به طور طبیعی قبل از تولد رشد نمی‌کنند.
ازدواج‌های خویشاوندی می‌توانند باعث افزایش خطر بروز نقص‌های مادرزادی قلب در کودکان شوند. تحقیقات نشان داده‌اند که در خانواده‌هایی که اعضای آنها از خویشاوندان نزدیک (مثل پسرخاله یا دخترخاله) هستند، احتمال ابتلاء به بیماری‌های قلبی مادرزادی بیشتر از سایرین می‌باشد.
این بیماری‌ها شامل مشکلاتی مانند آترزی ریوی (PA)، تنگی دریچه ریوی (PS)، نقص دیواره بین دهلیزی بطنی (AVSD)، نقص دیواره بین بطنی (VSD) و نقص دیواره بین دهلیزی (ASD یا Atrial Septal Defect) می‌شوند. بنابراین، ازدواج‌های فامیلی می‌توانند احتمال انتقال مشکلات قلبی ژنتیکی به فرزندان را بالا ببرند.
هموفیلی
هموفیلی یا خون‌تراوی یک بیماری ارثی است که در آن بدن نمی‌تواند خون را درست لخته نماید و خونریزی را متوقف کند. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که رگ خون پاره می‌شود و خونریزی ادامه می‌یابد. هموفیلی یکی از شایع‌ترین اختلالات خونریزی است که بیشتر در کشورهای در حال توسعه دیده می‌شود.
این بیماری به صورت ارثی و غالباً به صورت مغلوب به فرزندان منتقل می‌شود؛ به این معنا که برای بروز این بیماری، هر دو والد باید ناقل ژن بیماری باشند. ازدواج‌های فامیلی باعث می‌شود که احتمال انتقال چنین بیماری‌هایی افزایش یابد؛ زیرا در این نوع ازدواج‌ها ژن‌های مغلوب بیشتر در خانواده‌ها منتقل می‌شوند. بنابراین، در مناطقی که ازدواج‌های فامیلی رایج است، شیوع هموفیلی و سایر اختلالات مشابه بیشتر است.
