در سال 1861 دوسال پس از انتشار کتاب انقلابی "on the origin of species" چارلز داروین ، پیدا شدن یک فسیل ماقبل تاریخی یک دگرگونی عظیم در نگرش به ریشه پرندگان به وجود آورد . فسیل موجودی که آن را Archaeopteryx (آرکئوپتریکس) خواندند یک پُل تکاملی مابیل پرندگان امروزی و خویشاوندان ماقبل تاریخی آنها یعنی دایناسور ها به وجود آورد . فسیل ها - پس از علم ژنتیک - مهم ترین ابزار تصدیق تاریخ تکاملی جانداران است ، چنانچه داوکینز میگوید با پیدا شدن هر فسیل بار یکی از اعتقادات بی پایه و اساس خلقت گرایان به چالش کشیده میشود.
فسیل آرکئوپتریکس
اما چرا و چگونه پرندگان به دایناسور ها مربوط اند؟ یا بهتر بگوییم پرندگان دایناسور هستند؟
برای شروع و درگ بهتر ارتباط پرندگان به دایناسورو ها باید نگاهی مختصر به تاریخچه پیچیده و اعجاب آور جانداران کره زمین و روند تکاملیشان بیندازیم .
اصولا طنابداران (Chordata) اولیه جانورانی آبزی بودند که 541 میلیون سال پیش در زمان شروع دوره کامبرین تکامل یافتند ، این جانوران در ساختار خود بخش های اسکلت-مانندی داشتند . پس از آن مهره داران (vertebrata) اولیه حدود 525 میلیون سال پیش از دل طنابداران تکامل یافتند که بدن این آبزیان ماهی-مانند دارای اسکلت بندی بود. مهره داران اولیه اجداد تمام آبزیان مهره دار و خشکی زیان مهره دار فعلی(پستانداران ، پرندگان و خزندگان و دوزیستان) محسوب میشوند .
گروهی از این ماهی های باستانی به مرور زمان باله هایی گوشتی و برجسته تری را دارا شدند که در اواخر دوره دوونین یعنی حدود 367 میلیون سال پیش از دل این گروه چهاراندامگان(tetrapods) به وجود آمدند که دارای چهار اندام حرکتی برجسته و کارا شدند . چهاراندامی های اولیه موجوداتی دوزیست بودند ، در دوره کربونیفر چهار اندام این موجودات قدرتمند تر شد و این مهم ترین جرقه در شروع زیست خشکی توسط مهره دارن بود .
یک چهاراندام اولیه(Tiktaalik)
حدود 312 میلیون سال پیش ، گروهی از این دوزیستان باستانیِ چهاراندام یک تکامل جدید و جالب را تجربه کردند و آن هم به وجود آمدن "پرده آمنیون" به دور جنین خود در تخم هایشان بود ، این گروه که به آب پرده داران (Amniota) معروفند اجداد تمامی خشکی زی های مهره دار فعلی و گذشته بجز دوزیستها هستند . دوزیستهای فعلی بازماندگان چهاراندامگانی هستند که شامل تکامل پرده آمنیون نشدند ، در اینجا راه دوزیستان با گروه های دیگر ( خزندگان و پستانداران و پرندگان) جدا شد.
پرده آمنیون در انسان(پستاندار)
پرده آمنیون در تخم پرندگان
این آبپردهداران اولیه که جانورانی خزنده شکل بودند با بدست اوردن پرده آمنیون و پوسته ضخیم تخم ، ثبات و مقاومت بیشتری برای زندگی در خشکی به دست آوردند . آب پرده داران از همان شروع کار به دو گروه بزرگ خزنده چهرگان(saurospida) و هم کمانان(synapsida) تقسیم شدند . پستاندارن فعلی پس از کش قوس ها و تجربه میلیون ها سال تکامل و تغییر از دل همکمانان به وجود آمدند ، همکمانان جانورانی خزنده مانند بودند در تاریخ خود گروه های گوناگونی داشتند که پستانداران فعلی تنها یک گروه و بازمانده آنها هستند.
خزندهچهرهگان نیز گروه های مختلفی داشتند ، گروه هایی که از دل آنها سوسمار ها و و مارمولک ها و مارهای فعلی به وجود آمدند . اما گروهی از خزندهچهرگان که به شاه خزندگان (Archosauria) معروف بودند اجداد پرندگان و کروکودیل های فعلی هستند . یک گروه از شاهخزندگان به خانواده دایناسور (dinosauria) معروف بودند که 240 میلیون سال پیش در دوره تریاس به وجود آمده و به دو گروه بزرگ خزنده کفلان(Saurischia) و پرنده کفلان(Ornithischia) تقسیم شدند . گروهی از خزندهکفلان که به دایناسور های ددپا (Theropoda) معروف بودند که بسیاری از دایناسور های معروف از جمله تی رکس از همین گروه اند ، پرندگان نیز!
تقسیم بندی شاهخزندگان
تقسیم بندی خانواده دایناسور
گروهی از دایناسور های ددپا به نام دَستقاپان(maniraptora) اواخر دوره ژوراسیک حدود 150 میلیون سال پیش به وجود آمدند که دست ها یا بال های آنها بلحاظ آناتومیکی شباهت بسیاری به پرندگان امروزی داشت . دست های این دیناسور ها کارا تر و پیشرفته تر از دیگر دایناسور ها بود .
یک دست قاپ
اثار وجود پَر در بسیاری از دایناسور ها به اندازه و تراکم مختلف یافت شده است ، بخصوص محققین معتقد اند خانواده دست قاپان در داشتن این ویژگی ممتاز تر بودند.
فسیل آرکئوپتریکس که بالاتر از آن گفته شد پُلی تکاملی میان پرندگان امروزی و دایناسور های دستقاپ است ، چنانچه گروهی از دست قاپان که پرنده سانان (avialae) نام گرفتند اجداد پرندگان امروزی و فسیل هایی مانند آرکئوپتریکس بودند .خانواده پرنده سانان دارای پیچیدگی های گوناگون و فسیل های زیادی است ، پرندگان امروزی بازمانده گروهی به نام پرنده دنبان(Ornithurae) هستند . فسیلی یافت شده پرنده ای به نام Ichthyornis به پرندگان فعلی نزدیک تر است تا آرکئوپتریکس.
تقسیم بندی خانواده پرنده سانان
آرکئوپتریکس
اسکلت یک شترمرغ (پرنده امروزی)
